کتاب شمایل نگاری خدا و موجودات فراطبیعی در هنر ابتدایی هخامنشی

کتاب شمایل نگاری خدا و موجودات فراطبیعی در هنر ابتدایی هخامنشی نوشتهٔ مارک گریسون و ترجمهٔ علی اصغر سلحشور است. گروه انتشاراتی ققنوس این کتاب را منتشر کرده است.

درباره کتاب شمایل نگاری خدا و موجودات فراطبیعی در هنر ابتدایی هخامنشی

مارک گریسون در کتاب شمایل نگاری خدا و موجودات فراطبیعی در هنر ابتدایی هخامنشی از دورۀ کوروش دوم (کوروش کبیر) تا داریوش اول را بررسی کرده، اما پیش از آن به‌درستی پیش‌زمینۀ تاریخی چنین شمایل‌نگاری‌هایی در ایران را در محوطه‌هایی چون حسنلو، مارلیک، شوش و غیره واکاوی کرده است. نگارنده به منظور واکاویِ بازنمایی بصری و شمایل‌نگاری خدا و موجودات فراطبیعیِ دورۀ ابتدایی هخامنشی، بیشتر به اثر مهرهای بایگانی‌های تخت‌جمشید به‌ویژه باروی تخت‌جمشید پرداخته است؛ هرچند در این میان به کتیبه‌های سلطنتی و نقوش برجستۀ هخامنشی در بیستون، تخت‌جمشید و نقش رستم نیز نگاهی داشته، از سویی، به منابعی چون هرودوت و اوستا نیز استناد کرده است. پس از توصیف و تشریح همۀ این منابع و نمونه‌ها، در آخر به جمع‌بندی مطالب در خصوص شمایل‌نگاری خدا و موجودات فراطبیعی در هنر ابتدایی هخامنشی می‌پردازد.

خواندن کتاب شمایل نگاری خدا و موجودات فراطبیعی در هنر ابتدایی هخامنشی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران تاریخ و هنر ایران پیش از اسلام، به‌ویژه در دوران هخامنشی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب شمایل نگاری خدا و موجودات فراطبیعی در هنر ابتدایی هخامنشی

«به منظور رهایی از دام دیدگاه‌های سطحی, که تصویر خدا و موجودات فراطبیعیِ ابتدایی دورۀ هخامنشی را عمیقاً متأثر از شمایل‌نگاری بازنمایی‌شدۀ سنتیِ آشوری‌بابلی و ایلام می‌دانند, به تحلیل‌های دقیق‌تری نیازمندیم. با این همه، می‌توان دو دیدگاه کلی را با رعایت جوانب احتیاط در نظر گرفت: نخست، جنبه‌ای از شیوه و اسلوبِ شمایل‌نگاری خدا و موجودات فراطبیعی که به نظر می‌رسد به صورت پیوسته بر آن تأکید شده است. در اثر حاضر, این پدیده را به دلیل نبود اصطلاح بهتر به صورت مفهوم «صعود» یا «بالاروی» قاعده‌مند ساخته‌ام. بارها شاهد این بوده‌ایم که موجودات فراطبیعی به واسطۀ مفهومی به نام صعود و بالاروی با استفاده از پیکره‌های بالدار، اطلس‌وارها، پیکره‌های ناقص و ناتمام پدیدارشده از نمادهای بالدار، پیکره‌های ناقص و ناتمام پدیدارشده از اشکال گوناگون دیگر، نمادهای آسمانی، پیکره‌های ایستاده روی جانداران و سکوها و موجودات پایه‌ای نشان داده شده‌اند. این مفهوم به نوعی شمایل‌نگاری بصری را به مهرها و نقوش برجستۀ یادمانی منتقل می‌کند. به نظر می‌رسد که این امر عمیقاً متأثر از هوشیاری و درایت پارسیان بوده که نه‌تنها در قالب هنرهای بصری آن‌ها، بلکه به عنوان آرایۀ معماری در نقوش برجستۀ نقش رستم و تخت‌جمشید نیز خودنمایی می‌کند. در واقع، آرامگاه نقش رستم (تصویر ۱۷) بر سطح عمودی صخره کنده شده که جز با کوهنوردی دسترسی به آن غیرممکن است (احتمالاً با طناب و/ یا نردبان). اشکال صلیب‌مانند کنده‌شده بر نماهای بیرونی آرامگاه‌ها و سطح عمودی صخره به صورت شگفت‌انگیزی حرکت به سمت بالا را تداعی می‌کنند. این نوع حرکت به سمت بالا را پیکره‌های اطلس‌وار, که سکویی را که داریوش بر آن ایستاده حمل می‌کنند، نیز نشان می‌دهند. در بالاترین سطح، پیکرۀ درون حلقۀ بالدار و هلال درون قرص قرار دارند. در تخت‌جمشید این مفهوم از طریق ساختار سکو و تختگاه و معماری آن نشان داده شده است. سکو و تختگاهی که معماریِ قرارگرفته بر فراز دشت اطراف را تعالی می‌بخشد (تصویر ۷۶)؛ جایگاه مخصوص و شاهانه‌ای که بناهای قرار گرفته روی سکو را بلندمرتبه می‌سازد (تصویر ۷۷)؛ پایه ستون‌های گلدار برگشته‌ای که روی کف‌های سازه‌ها قرار گرفته‌اند (تصویر ۷۸)؛ ستون‌هایی که بر پایۀ ستون‌ها تکیه دارند و نیم‌تنۀ جانوری سرستون‌های بالای کف‌ها را بلندمرتبه ساخته‌اند؛ و نیم‌تنۀ جانوری سرستون‌ها که سقفی را که بر آن‌ها تکیه دارد نگه داشته‌اند (تصویر ۷۹)، و به عنوان موجودات پایه‌ای در دل بافت معماری عمل می‌کنند.»