کتاب تاریخ مکتوم

کتاب تاریخ مکتوم نوشتهٔ سیدمقداد نبوی رضوی است. انتشارات شیرازه کتاب ما این کتاب را منتشر کرده است. نویسنده در این اثر نگاهی به تلاش‌های سیاسی فعالان ازلی در مخالفت با حکومت قاجار و تدارک انقلاب مشروطه داشته است.

درباره کتاب تاریخ مکتوم

سیدمقداد نبوی رضوی در کتاب تاریخ مکتوم تلاش کرده است تا فکر و عمل یکی از مهم‌ترین و ناشناخته‌ترین گروه‌های فعال در دگرگونی‌های بزرگ تاریخ معاصر ایران را بررسی کند. این گروه مهم و کمترشناخته‌شده فعالان بابی/ازلی بودند که در تهیه و تدارک تحرک سیاسی و اجتماعی گسترده‌ای که از اواخر دورۀ قاجار آغاز شد و به انقلاب مشروطه منجر شد، نقشی اساسی داشتند. 

این اثر از مجموعهٔ «تاریخ معاصر ایران» است و «کاوه بیات» دبیری این مجموعه را بر عهده دارد. اوه بیات در بخش ابتدایی این اثر بیان کرده است که بحث بابی‌گری و مشتقات آن به‌رغم اهمیتی بسیاری که در چارچوب تحولات سیاسی و فرهنگی ایران معاصر دارد، بنا به مجموعه‌ای از دلایل، هیچ‌گاه به‌نحوی شایسته مورد بررسی قرار نداشته است. پاره‌ای از این دلایل به جدل‌های برخاسته از باورهای مذهبی و تعارض بابی‌گری با اعتقادات عمومی جامعه برمی‌گردد که باعث شده بخش مهمی از مباحث موجود در این زمینه حال‌وهوای ردیه‌نویسی داشته باشد، اما باید اشاره کرد این مسئله تنها دلیل کم‌توجهی نیست و مجموعه‌ای از دلایل موجب بی‌اهمیت انگاشتن این گروه در تاریخ معاصر ایران است.

خواندن کتاب تاریخ مکتوم را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعهٔ تاریخ معاصر ایران پیشنهاد می‌کنیم.

درباره سیدمقداد نبوی رضوی

سید مقداد نبوی رضوی متولد ۱۳۵۹ است. او کارشناسی‌ارشد خود را در رشتهٔ مهندسی عمران در دانشگاه تهران به پایان برده است و مدرک کارشناسی‌ارشد دوم خود را در رشتهٔ تاریخ اسلام از دانشگاه شهید بهشتی اخذ کرده است. او عضو هیئت مشاوران پروژهٔ «دنیای زنان در عصر قاجار»، به سرپرستی «افسانه نجم‌آبادی»، استاد تاریخ دانشگاه هاروارد بوده است و همکاری‌هایی را با مؤسسهٔ مطالعات امامیه در بروکسل داشته است. از او مقالات و کتاب‌هایی به چاپ رسیده است. «تاریخ مکتوم: نگاهی به تلاش‌های سیاسی فعالان ازلی در مخالفت با حکومت قاجار و تدارک انقلاب مشروطه» و «میرزا مهدی اصفهانی، از مکتب سلوکی تا مکتب معارف خراسان» از جمله مهم‌ترین آثار نبوی رضوی هستند.

بخشی از کتاب تاریخ مکتوم

«شیخ هادی نجم‌آبادی، با برخی از مهم‌ترین مخالفان حکومت ناصرالدین‌شاه، هم‌مسیر بود. در دو برهه‌ای که سیّد جمال‌الدین افغانی، به ایران آمد، شیخ، از یاری‌رسانی به‌او دریغ نداشت. وی را نزدیک‌ترین روحانی ساکن ایران به سیّد جمال‌الدین دانسته‌اند. شیخ، همچنین، با شاهزاده مسعودمیرزا ظل‌السلطان (حاکم مقتدر اصفهان)، دوستی داشت، و او را در مسیر قدرت‌یابی راهنمایی می‌کرد. هنگام آغاز فعالیت‌های اتحاد اسلام توسط سیّد جمال‌الدین در اسلامبول، شیخ، در میان برجستگان یاران وی در ایران بود. زمانی که دستور کشتن ناصرالدین‌شاه از سوی حوزهٔ اتحاد اسلام در اسلامبول صادر شد، برخی آگاهان از آن تصمیم، مشورت با شیخ را ضروری دانستند. این، خود، از جایگاه مهم او در میان ایشان حکایت دارد.

شیخ، در مسیر سیاست، با میرزا ملکُم‌خان نیز همراه بود. یکی از معاصران او، نامش را در میان اعضای گروه ملکم‌خان آورده است. فریدون آدمیت هم - که به‌سبب نزدیکی پدرش با ملکم‌خان- آگاهی‌های زیادی دربارهٔ تکاپوهای او داشت، شیخ را در میان همکاران ملکم‌خان یاد کرده است. یکی از اعضای نهاد فراماسونری در عصر پهلوی نیز نام شیخ را در میان بیست و دو نفر از «افراد قدیم و پیشکسوت این فرقه در طهران»، آورده است. شیخ، به «روزنامهٔ قانونِ» میرزا ملکم‌خان، و نیز رسالهٔ «اصول آدمیت» - که اثر اوست- نظر داشت، و آن‌ها را برای رواج فکر آزادی‌خواهی مناسب می‌دید.

برخی محققان، بر آن بودند که شیخ، «در فعالیّت‌های سیاسی کشور، تحت تأثیر تمدن خارجی، و نفوذ انگلستان، قرار داشت.» همچنین، دربارهٔ او، گفته شده که در فکر تأسیس حکومتی به‌شکل جمهوری بود.

تکاپوهای فکری شیخ هادی نجم‌آبادی

ویژگی خاص شیخ هادی نجم‌آبادی که در بسیاری از متون تاریخی، مورد توجه قرار گرفته، مجالس عمومی او بر زمین خیابان مجاور منزلش است. در این مجالس، بسیاری از گروه‌های فکری و اجتماعی تهران حاضر می‌شدند، و از بحث‌های شیخ بهره می‌بردند.

محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه، نوشته که شیخ، با علمای آیین‌ها و مذاهب گوناگون گفتگو می‌کرد. میرزا رضا کرمانی، در بازجویی خود گفته که او، هر روز در کنار خیابان، روی خاک می‌نشست، و پیوسته به تربیت افراد می‌پرداخت. قزوینی، نوشته که او، «هر روز بعدازظهر، روی زمینی خارج از منزلش می‌نشست، و مردم تمامی اقشار و مذاهب، دولتمردان و دانشمندان، شاهزادگان و شعرا، سنی و شیعه، بابی، ارمنی، یهودی، علی‌اللهی، و غیره، را می‌پذیرفت، و با تمامی آن‌ها، انواع مسائل و موضوعات را با آزادی تمام، مورد بحث قرار می‌داد.» این توصیف‌ها، نمونه‌هایی از گفتارهای معاصران شیخ است که از حضور کسانی با دیدگاه‌های گوناگون در مجالس عمومی او، و نیز اهتمامش به تربیت افراد، حکایت دارد.»