کتاب تاریخ محیط زیستی

کتاب تاریخ محیط زیستی نوشته‌ی جی. دانلد هیوز با ترجمه‌ی مهدی رفعتی پناه مهرآبادی، اثری پژوهشی و تحلیلی در حوزه‌ی تاریخ و علوم اجتماعی است که به بررسی رابطه‌ی متقابل انسان و محیط‌زیست در طول تاریخ می‌پردازد. این کتاب با رویکردی میان‌رشته‌ای، تلاش کرده است تا جایگاه محیط‌زیست را در روایت‌های تاریخی بازتعریف کند و نشان دهد که طبیعت نه‌تنها بستر رویدادهای انسانی، بلکه عاملی فعال و تأثیرگذار در شکل‌گیری تاریخ بشر بوده است. انتشارات شیرازه کتاب ما آن را منتشر کرده است. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب تاریخ محیط زیستی

تاریخ محیط زیستی، همان‌طور که جی. دانلد هیوز در این کتاب شرح داده، شاخه‌ای نوپا اما رو به رشد در مطالعات تاریخی و علوم اجتماعی است که به بررسی تعاملات پیچیده‌ی انسان و طبیعت می‌پردازد. این کتاب با نگاهی انتقادی به تاریخ‌نگاری مرسوم، تلاش کرده است تا نقش فعال محیط‌زیست را در تحولات اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی برجسته کند. ساختار کتاب از تعریف و تبیین مفاهیم پایه‌ای آغاز می‌شود و سپس با مرور پیشگامان این حوزه، به بررسی سیر تطور تاریخ محیط‌زیستی در مناطق مختلف جهان می‌پردازد. فصل‌هایی درباره‌ی تاریخ‌های محلی، منطقه‌ای و جهانی، نمونه‌های متعددی از تأثیر متقابل انسان و طبیعت را ارائه می‌دهند. همچنین، کتاب به موضوعات معاصر مانند بحران‌های زیست‌محیطی، جنبش‌های محیط‌زیستی و نقش سیاست‌گذاری‌ها در حفاظت از محیط‌زیست نیز پرداخته است. هیوز با بهره‌گیری از منابع متنوع و رویکردی میان‌رشته‌ای، تاریخ محیط‌زیستی را پلی میان علوم انسانی و علوم طبیعی معرفی کرده است.

خلاصه کتاب تاریخ محیط زیستی

کتاب تاریخ محیط زیستی با مقدمه‌ای آغاز می‌شود که در آن نویسنده اهمیت مطالعه‌ی روابط انسان و طبیعت را در بستر تاریخی توضیح داده است. هیوز تأکید کرده است که تاریخ محیط‌زیستی صرفاً تاریخ طبیعت یا محیط‌زیست نیست، بلکه تاریخ تأثیر متقابل انسان و محیط‌زیست و همچنین تأثیر محیط‌زیست بر تاریخ بشر است. او با نقد تاریخ‌نگاری سنتی، بر این نکته پافشاری کرده که طبیعت نباید تنها به‌عنوان زمینه‌ای منفعل برای رویدادهای انسانی دیده شود، بلکه باید به‌عنوان عاملی فعال و سازنده درک شود. در ادامه، کتاب سه درونمایه‌ی اصلی تاریخ محیط‌زیستی را معرفی می‌کند: تأثیر عوامل محیط‌زیستی بر تاریخ بشر، تغییرات محیط‌زیستی ناشی از فعالیت‌های انسانی و تاریخ اندیشه‌ی انسان درباره‌ی محیط‌زیست. نویسنده با مثال‌هایی از تاریخ باستان تا دوران معاصر، نشان داده است که چگونه اقلیم، منابع طبیعی، بیماری‌ها و حتی نگرش‌های فرهنگی و دینی بر سرنوشت جوامع انسانی اثر گذاشته‌اند و متقابلاً، چگونه فعالیت‌های انسانی مانند کشاورزی، جنگل‌زدایی، شهرنشینی و انقلاب صنعتی محیط‌زیست را دگرگون کرده‌اند. کتاب با مرور آثار و اندیشه‌های پیشگامان این حوزه، از هرودوت و توسیدید در یونان باستان تا متفکران چینی و فیلسوفان مدرن، نشان می‌دهد که دغدغه‌ی رابطه‌ی انسان و طبیعت همواره در اندیشه‌ی بشر حضور داشته است. در فصل‌های بعدی، سیر شکل‌گیری تاریخ محیط‌زیستی به‌عنوان یک رشته‌ی دانشگاهی در کشورهای مختلف، به‌ویژه ایالات متحده، اروپا، آسیا و آمریکای لاتین بررسی شده است. همچنین، نقش جنبش‌های اجتماعی، سیاست‌گذاران و دانشمندان در ارتقای این حوزه مورد توجه قرار گرفته است. در بخش‌های پایانی، کتاب به چالش‌های معاصر مانند گرمایش جهانی، آلودگی، کاهش تنوع زیستی و بحران منابع طبیعی می‌پردازد و اهمیت رویکرد تاریخی در فهم و حل این مسائل را برجسته می‌کند. هیوز تأکید کرده است که بدون درک ریشه‌های تاریخی بحران‌های زیست‌محیطی، تلاش‌ها برای حفاظت از طبیعت و بهبود وضعیت محیط‌زیست ناکافی خواهد بود.

چرا باید کتاب تاریخ محیط زیستی را بخوانیم؟

این کتاب با رویکردی تحلیلی و میان‌رشته‌ای، فرصتی فراهم کرده است تا تاریخ را از زاویه‌ای متفاوت و کمتر دیده‌شده بررسی کند. تاریخ محیط زیستی نه‌تنها به روایت رویدادهای انسانی می‌پردازد، بلکه نقش فعال طبیعت و محیط‌زیست را در شکل‌گیری تمدن‌ها و تحولات اجتماعی برجسته می‌سازد. خواندن این کتاب به درک عمیق‌تر از ریشه‌های بحران‌های زیست‌محیطی امروز کمک می‌کند و نشان می‌دهد که بسیاری از مسائل معاصر، ریشه در روندهای تاریخی دارند. همچنین، کتاب با ارائه‌ی نمونه‌های متنوع از مناطق و دوره‌های مختلف، دیدی جهانی و تطبیقی به موضوع می‌بخشد و اهمیت همکاری میان علوم انسانی و علوم طبیعی را در حل مسائل محیط‌زیستی نشان می‌دهد.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب به علاقه‌مندان تاریخ، دانشجویان و پژوهشگران علوم اجتماعی و محیط‌زیست، فعالان حوزه‌ی محیط‌زیست و سیاست‌گذاران توصیه می‌شود. همچنین برای کسانی که دغدغه‌ی بحران‌های زیست‌محیطی، توسعه پایدار یا نقش انسان در تغییرات محیطی را دارند، مطالعه‌ی این اثر مفید خواهد بود.

بخشی از کتاب تاریخ محیط زیستی

«تاریخ محیط‌زیستی صرفاً تاریخ محیط‌زیست نیست. بلکه تاریخ تأثیر متقابل انسان و محیط‌زیست است و همچنین مطالعه‌ی تاثیرات محیط‌زیست بر تاریخ بشر. از این‌رو تاریخ محیط‌زیستی لاجرم تاریخی انسان‌محور است و با این‌همه گرایش رایج در تاریخ‌نگاری‌های معمول و مالوف که انسان‌ها را چه به‌صورت فرد و چه در هیئت اجتماع جدای از طبیعت، فراتر از آن یا متولی‌اش به‌شمار می‌آورند نقد کرده و تلاش و تکاپویی جدی برای اصلاحش می‌کند. تاریخ محیط‌زیستی تا حد زیادی از به‌رسمیت شناختن پیامدهای علم اکولوژیکی بر فهم تاریخ گونه‌ی انسانی نشأت گرفته است اما فقط مدیون آن نیست. تاریخ‌نگاران محیط‌زیستی بر این باور هستند که روابط استوار و حیاتی بین جوامع انسانی و فضای زیستی‌شان باید جزء لاینفک هر گزارش تاریخی باشد؛ تاریخ نه‌فقط به‌معنای گذشته بلکه تاریخ روزمره‌ی جوامع و اجتماعات بشری. واقعیت آن است که تاریخ مرسوم، وقتی که متوجه اهمیت حضور طبیعت و محیط‌زیست شد آن را فقط به‌مثابه زمینه و محمل وقوع رویدادها تلقی کرد؛ تاریخ محیط‌زیستی با این فرض قدم به عرصه تاریخ‌نگاری گذاشت که طبیعت و محیط‌زیست را نباید فقط همچون نیروهایی منفعل بلکه به‌عنوان عوامل و عناصری فعال و سازنده در بررسی تاریخ در نظر گرفت.»