کتاب آموزش در نهج البلاغه

کتاب آموزش در نهج البلاغه نوشتهٔ محمدجواد لیاقتدار و ویراستهٔ ملیحه متغیر و سیدمحمد بصام است و نشر معارف آن را منتشر کرده است. اصول و مهارت‌های تدریس و یادگیری از دیدگاه امام علی (ع) در این کتاب آمده است.

درباره کتاب آموزش در نهج البلاغه

سومین نوشتار درخصوص مباحث تعلیمی و تربیتی در نهج‌البلاغه، با موضوع «آموزش در نهج‌البلاغة؛ اصول و مهارت‌های تدریس و یادگیری از دیدگاه امام علی (ع)»، پیش روی شماست. این نوشته براساس متون ارزشمند نهج‌البلاغة و غررالحکم و باتوجه به تفاسیر معتبر موجود، همچون تفسیر ابن‌ابی‌الحدید، تفسیر ابن‌میثم بحرانی و تفسیر محمدتقی جعفری استخراج شده است. انگیزهٔ اولیهٔ نگارش این نوشته، معرفی دو مبحث «تدریس» و «یادگیری» مبتنی‌بر کلام زیبای امام علی (ع) بود که باتوجه به بضاعت اندک علمی مؤلف، قطعاً خالی از اشکال نیست. 

در این کتاب، علامت‌های «ح»، «ط»، «ن» و «ف» به‌ترتیب نمایانگر واژه‌های «حکمت»، «خطبه»، «نامه» و «فراز» هستند؛ ضمن آنکه لازم است ذکر شود به‌منظور سهولت دسترسی، در بیشتر ارجاعات این نوشتار، از متن کتاب نهج‌البلاغة (نسخهٔ مرحوم فیض‌الاسلام) بهره گرفته شده است.

در فصل اول، به‌طورخلاصه دیدگاه‌های جدید جورج جرداق و نیز برخی دیدگاه‌های ابن‌ابی‌الحدید دربارهٔ شخصیت امام‌علی (ع) بررسی شده است. در این کتاب، به‌لحاظ اهمیت و نقش تدریس و یادگیری و نیز جایگاه دانش، فرازهای مرتبط با موضوع بحث از متن نهج‌البلاغة استخراج و در چهار فصل (دوم و سوم و چهارم و پنجم) آورده‌ شده است.

در فصل دوم، پژوهش دربارهٔ جایگاه علم، معلم، فواید و نتایج مترتب بر حرکت دانایی‌محور جوامع انجام شده است.

در فصل سوم، اصول تدریس و مهارت‌های معلمی بیان شده است.

در فصل چهارم، اصول یادگیری و مهارت‌های دانش‌جویی ازمنظر امام‌علی (ع) بررسی شده است.

در فصل پنجم نیز دربارهٔ الگوهای یادگیری بحث شده است.

خواندن کتاب آموزش در نهج البلاغه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

مطالعهٔ این نوشته به همه ازجمله دانشجویان کارشناسی‌ارشد رشتهٔ تاریخ و فلسفهٔ تعلیم و تربیت اسلامی و کارشناسی‌ارشد و دکتری نهج‌البلاغة و نیز مدرسان و دانشجویان دروس متون اسلامی در برنامه‌ریزی و مدیریت و روان‌شناسی یادگیری و تمامی دانشجویان علاقه‌مند به پژوهش‌های مبتنی‌بر منابع اسلامی توصیه می‌شود. نظربه اهمیت تحقیق و پژوهش در مقطع تحصیلات تکمیلی، مطالعهٔ این نوشتار ممکن است به‌منظور انجام مطالعات بیشتر و جزئی‌تر، راهنما و الگویی برای دانشجویان باشد؛ به‌علاوه، این نوشتار ممکن است برای استادان گرامی و دانشجویان علاقه‌مند به‌منظور بهره‌گیری از متون اسلامی برای تدریس دروس اصلی در مقاطع تحصیلی و رشته‌های مختلف ازجمله دروس «کلیات روش‌ها و فنون تدریس»، «اصول تدریس و آموزش»، «نظریات و الگوهای تدریس و یادگیری» و دروس مشابه آن، مفید باشد.

بخشی از کتاب آموزش در نهج البلاغه

«اخیراً مصاحبه‌ای از اندیشمندی لبنانی که اکنون در هشتاد سالگی به‌سر می‌برد مشاهده کردم که به‌نظر می‌رسد آگاهی عمومی مردم از محتوای آن، مفید باشد. جورج سمعان جرداق، نویسنده و اندیشمند و ادیب مسیحی لبنانی است که در سال ۱۹۳۳ میلادی در منطقهٔ مرجعیون در جنوب لبنان دیده به جهان گشود و اکنون (۲۰۱۳) هشتاد ساله است. وی مورخ و شخصیتی سرشناس است که چهار دهه از عمر خود را صرف مطالعه و تحقیق درخصوص امام‌الموحدین، حضرت علی (ع) کرده است که به‌تعبیر خودش، یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های جهانی است. حاصل تحقیقات وی، چندین جلد کتاب ارزشمند درخصوص شخصیت امام علی (ع) است. وی صاحب دایرة‌المعارفی است که در آن، از حضرت علی (ع) با عناوینی چون «علی ندای عدالت انسانی»، «علی و حقوق بشر»، «علی و انقلاب فرانسه»، «علی و سقراط»، «علی و ناسیونالیست عربی» و عناوین دیگری یاد کرده است.

جورج جرداق در پاسخ به اینکه چه شباهت‌هایی بین علی (ع) و حسین (ع) وجود دارد و اینکه چرا علی (ع) را برای نوشتن انتخاب کرده و حسین (ع) را انتخاب نکرده است، می‌گوید:

پی بردم که حسین خط طبیعی پدرش علی است و به این موضوع نیز در نوشته‌هایم اشاره کرده‌ام. از فسق معاویه و جنایت وی و همچنین ظلم یزید و زورگویی‌های وی نیز نوشتم. هنگامی که از تمدن علی برای تاریخ انسانیت نوشتم، پی بردم که در وی وجوه مشترکی با ادیان کیهانی و ربانی وجود دارد؛ بنابراین، وی را به‌عنوان نمونه‌ای برای موفقیت انقلاب فرانسه و عدالت و حقوق بشر انتخاب کردم و همچنین در نوشتهٔ «علی و سقراط» وی را چراغی برای فلسفه و حکمت و اخلاق برگزیدم.

این اندیشمند مسیحی لبنان می‌افزاید:

نوشتن «علی و ناسیونالیسم عربی» پاسخی بود به کسانی که وی و مرا به شعوبیه متهم می‌کردند. مثال‌های زیادی با این مفاد ذکر کردم که نباید آنچه که بین من و علی یا بین علی و فرد دیگری رخ می‌دهد، مبتنی‌بر نژاد، گروه، حزب یا طرز تفکری تنگ‌نظرانه تلقی شود.

جورج جرداق ادامه می‌دهد:

عدالت موجود در علی و عادات اصیلی چون دوست‌داشتن خیر، کمک به دیگران، اخوت، شهامت، کرم، مردانگی، قهرمانی، سوارکاری، شجاعت، عدل، انصاف، فرهنگ، ادب، فکر، علم، دین، زهد، ترس از خداوند و امور دیگری از این دست که از عادات اصیل یک فرد محسوب می‌شوند، مرا واداشت تا از امام علی (ع) نمادی ملی (عربی) و انسانی معرفی کنم و به وی افتخار کنم.

جورج جرداق معتقد است که شخصیتی نزدیک به علی (ع) و روش فکری ایشان وجود ندارد. او علی (ع) را انسانی ناب برمی‌شمارد و معتقد است که لازم نیست صفت ربوبیت به وی بدهیم؛ علی (ع) یک انسان است، اما قدرت وی در ایجاد نوعی بیداری و نوعی آگاهی جهانی در زمینهٔ حقوق، برابری، عدل، عفو و تسامح، باعث شده است تا وی در نظر برخی افراد، فرابشری باشد.

جرداق آن‌گاه می‌گوید: «علی یک انسان نمونه بود. وی در دولت خود، عدالت محمدی را بنیان نهاد. مگر علی نیست که می‌گوید: فقر در وطن، غربت است و مال در غربت، وطن است و اینکه: مردم دو گروه هستند: یا برادر تو در دین هستند یا همنوع تو در آفرینش».

این همان چیزی است که جبران‌خلیل‌جبران نیز به آن اشاره کرده است. جبران از امام علی (ع) تأثیر پذیرفته است و دربارهٔ ایشان می‌گوید: «پیامبر (ص)، امام علی (ع) را به عیسی‌بن‌مریم (ع) تشبیه می‌کرد. این تشبیه تنها جسمانی نیست، چون من یقین دارم که نور علی از نور پیامبران و فرستادگان خداوند (ع)، متفاوت نیست».»