کتاب نظریه علمی چیست؟

کتاب نظریه علمی چیست؟ (کاوش در ذات علم) نوشتهٔ موتی بن-آری‌‫ و ترجمهٔ فریبرز مجیدی است و انتشارات مازیار آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب نظریه علمی چیست؟

برخی از مردم به لحنی تحقیرآمیز ادعا می‌کنند که تکامل «فقط یک نظریه» است، چنان که گویی عقیده‌ٔ موهومی است که می‌توان براساس سلیقه شخصی آن را پذیرفت یا نادیده گرفت. اما تا آنجا که با اندیشه علمی می‌توان دریافت، گفتن این عقیده‌ای «فقط یک نظریه» است در حقیقت احترام گذاشتن فراوان به آن عقیده است! کتاب نظریه علمی چیست شرح مختصری است از استنباط جدید درباره‌ٔ ذات علم که به خوانندگان امکان خواهد داد که دعوی‌های علم را از دعوی‌های شبه علومی چون آفرینش‌گرایی و اختربینی (که خود را به نحوی منطقی در کسوت علم می‌پوشانند) بازشناسند. بن- آری، با لحنی ملایم (حتی شوخ‌طبعانه) و با ارائه متنی که خواندنش آسان است، خوانندگان را دعوت می‌کند که در مفهومی کلیدی مربوط به ذات علم به کندوکاو پردازند. آنچه اهمیت خاص دارد تحلیل اوست از اصطلاحات مهم و اصلی علم (امر واقع، قانون، اثبات و نظریه) در ارتباط با معنی‌های فوق‌العاده متفاوت و محاوره‌گونه‌ای که غالبا از جانب غیر دانشمندان به این اصطلاحات داده می‌شوند. نظریه‌های واقعی را باید به وسیله‌ٔ شاهد و مدرک تایید کرد نه از راه عقاید، باورها، و تجربه‌های شخصی؛ هرقدر هم که اینها متقاعدکننده باشند. فصل‌های کتاب با شرح‌های کوتاهِ زندگی‌نامه‌ایِ دانشمندان منتخب پایان می‌یابند. برخی از این دانشمندان برای خوانندگان آشنا هستند؛ درحالی‌که عده‌ای دیگر کمتر شناخته شده‌اند. این اثر آسان‌فهم، روشنگر، و جامع به خواننده‌ٔ کنجکاو هم دقیقا خواهد فهماند که علم واقعی چیست و هم او را بیشتر متوجه این نکته خواهد ساخت که چرا خیل عظیم دعوی‌هایی که هر روزه می‌شنویم و می‌خوانیم از سطح «فقط یک نظریه» هم بسیار پایین‌ترند.

خواندن کتاب نظریه علمی چیست؟ را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران علم و همچنین متخصصان فلسفهٔ علم پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب نظریه علمی چیست؟

«گالیله (کالیلئو گالیلئی) (۱۵۶۴-۱۶۴۲) را نخستین دانشمند عصر جدید به شمار آورده‌اند. در این‌جا فیلم‌نامه‌ای خیالی عرضه می‌شود که در آن فعالیت‌های او در مقام دانشمند توصیف شده‌اند:

گالیله از برج کج پیسا بالا می‌رود و یک بغل اشیاء با خود حمل می‌کند: بعضی به شکل گوی، بعضی به شکل استوانه، و بعضی به شکل مکعب؛ برخی بزرگ، برخی کوچک، و برخی بینابین؛ تعدادی از آن‌ها از فولاد ضدّ زنگ ساخته شده‌اند، تعدادی از تیتانیوم، و تعدادی از پلاستیک؛ بعضی سیاه‌رنگ‌اند، بعضی سفیدرنگ، و بعضی آب کروم خورده‌اند (روی هم رفته ۸۱ = ۳ × ۳ × ۳ × ۳ شی‌ء، و هر یک با ترکیب ممکنی از این ویژگی‌ها). گالیله، که برای اجرای یک برنامه پژوهشی درازمدت کمک هزینه‌ای دولتی دریافت کرده بود، تصمیم داشت که یک بار برای همیشه تعیین کند که آیا زمان سقوط هر شی‌ء به وزن آن شی‌ء وابسته است یا خیر. گالیله، که آزمایشگری دقیق است، برنامه کار را طوری ترتیب می‌دهد که دست آدمکی ماشینی جفت‌های اشیاء را از پشت طارمی بالای برج فرو افکند تا اطمینان حاصل شود که اشیاء به طور همزمان رها می‌شوند و از کنش‌های آگاهانه یا ناخودآگاهانه او تأثیر نمی‌پذیرند. نشانکی که از حرکات دست‌های آدمک مصنوعی روی صفحه کامپیوتر پدید می‌آید یک ساعت الکترونیک را نیز در همان لحظه سقوط اشیاء به کار می‌اندازد. هنگامی که اشیاء به حسگرهای روی زمین بر می‌خورند، نشانک‌هائی پدید می‌آیند که موجب می‌شوند زمان سقوط هر شی‌ء در حافظه کامپیوتر ذخیره شود. اجرای آزمایش‌ها سال‌ها وقت می‌گیرد، نه فقط به سبب تعداد زیاد اشیاء مورد آزمایش (تعداد جفت‌های مختلف اشیاء عبارت است از ۳۲۴۰ = ۲ / ۸۰ × ۸۱)، بلکه همچنین بدان سبب که گالیله ناگزیر بود آزمایش‌هایش را در هوای نامساعد باطل کند تا اطمینان یابد که نه باران بر صحّت نتایجش لطمه وارد می‌آورد نه باد.

در پی سال‌ها اندازه‌گیری‌های طاقت‌فرسا، گالیله پایگاهی اطلاعاتی به وجود می‌آورد و برای تحلیل کوهی از اطلاعاتی که گرد آورده است برنامه‌ای کامپیوتری می‌نویسد. یکی دو سال بعد، پس از رفع اشکالات برنامه کامپیوتری، نقشه‌ها و نمودارها روی میز کار گالیله سرریز می‌شوند. گالیله ماه‌ها صرف بررسی آن‌ها می‌کند و سپس با ترتیب دادن مصاحبه‌ای مطبوعاتی به جهان چنین اعلام می‌کند: همه اشیائی که از ارتفاع معینی رها می‌شوند در زمان واحدی به زمین اصابت می‌کنند. چندین سال بعد جایزه نوبل مربوط به فیزیک به او اعطا می‌شود و وی، پس از گردآوری اندوخته‌ای مکفی که از راه اجرای سخنرانی‌ها و حضور در برنامه‌های تلویزیونی به دست آورده است، دوره بازنشستگی آسوده‌ای را در ویلایش واقع در سواحل دریاچه زیبای کومو در بخش شمالی ایتالیا می‌گذراند.»