کتاب مخزن الاسرار

کتاب «مخزن الاسرار» نوشتۀ نظامی گنجوی با تصحیح تقی پورنامداریان و مصطفی موسوی توسط انتشارات سخن منتشر شده است. نظامی با مخزن‌الاسرار نه‌تنها آغازگر راهی تازه در ادبیات منظوم تعلیمی است، بلکه در نخستین گام خود، معیاری از توانایی و عمق اندیشه‌اش به دست می‌دهد که بعدها در دیگر منظومه‌هایش، به‌ویژه در حوزۀ داستان‌پردازی، به اوج می‌رسد.

درباره کتاب مخزن الاسرار

کتاب مخزن‌الاسرار نخستین اثر از منظومه‌های پنج‌گانۀ نظامی گنجوی است؛ اثری که او آن را در جوانی سروده و برخلاف آثار حماسی و داستان‌پردازانه‌ای چون لیلی و مجنون یا هفت‌پیکر، رنگ‌وبوی تعلیمی دارد. نظامی با نگارش این منظومه می‌کوشد تا در آستانۀ ورود به جهان شاعران و ادبای بزرگ، خود را نه‌تنها در قافیه و خیال، بلکه در حکمت و اندیشه نیز صاحب‌نظر نشان دهد. 

محتوای مخزن‌الاسرار را می‌توان به‌طورکلی در ۲ بخش عمده دید. بخش نخست که حدود ۸۰۰ بیت از منظومه را دربر می‌گیرد، شامل ابیاتی است در ستایش خداوند، توحید، نعت پیامبر اسلام و توصیف معراج، به همراه مدح فخرالدین بهرام‌شاه. در این بخش همچنین سخن از چرایی نگارش کتاب، برتری نظم بر نثر، اهمیت دل و طلب حقیقت و حتی مکاشفه‌های شاعر آمده است. این بخش، نوعی مقدمۀ روحی و فکری برای ورود به فضای تعلیمی اثر به شمار می‌آید.

بخش دوم کتاب مخزن‌الاسرار شامل ۲۰ مقاله است که هر یک بر محور پند و اندرز، اخلاق، تأملات عرفانی و گاه انتقادهای اجتماعی شکل‌گرفته است. در پایان هر مقاله، داستانی روایت می‌شود که با مضمون مرکزی مقاله ارتباط معنایی دارد. این حکایات که غالباً از منابع پیشین گرفته شده‌اند، به دست هنرمند نظامی بازآفرینی شده و به شکلی هدفمند در دل مقاله‌ها نشسته‌اند تا پیام اخلاقی اثر را تقویت کنند.

زبان شاعر در مخزن‌الاسرار گاه پیچیده و موجز است، و این پیچیدگی نه از ناتوانی، بلکه از تلاشی آگاهانه برای تمایز و نشان‌دادن توانمندی شاعر جوان در میدان سخن‌پردازی است. برخلاف سبک نرم و روان شاعران خراسانی، نظامی زبان را به ابزاری برای اندیشیدن بدل می‌کند؛ حتی اگر این اندیشه در پوششی از الفاظ فشرده و استعارات غلیظ عرضه شود. نظامی باتکیه‌بر تخیل و مهارت زبانی‌اش می‌کوشد پیام‌های سنگین اخلاقی و عرفانی را در قالبی هنرمندانه ارائه دهد.

در این تصحیح جدید که بر اساس ۱۳ نسخۀ خطی کهن انجام شده است (نسخه‌هایی که برخی از آن‌ها پیش از قرن نهم هجری نگاشته شده‌اند و تا کنون در دسترس سایر مصححان نبوده‌اند) تلاش شده تا متن اثر به شکل دقیق‌تر و مستندتری ارائه گردد. افزون بر تصحیح، شرح ابیات با دقت صورت‌گرفته تا درک واژگان، ترکیبات و معانی دشوار برای خواننده و پژوهشگر آسان‌تر شود. همچنین فهرست‌هایی در پایان کتاب آمده تا استفاده از آن برای مطالعات تخصصی و تحقیقی ساده‌تر شود.

خواندن کتاب مخزن الاسرار را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

خواندن این کتاب را به دوستداران شعر عرفانی و حکمی و همچنین علاقه‌مندان به کلاسیک‌خوانی و ادبیات فاخر فارسی پیشنهاد می‌کنیم.