کتاب شاملو به روایت خرمشاهی

کتاب شاملو به روایت خرمشاهی به کوشش عارف خرمشاهی است و انتشارات ناهید آن را منتشر کرده است. این کتاب شامل یک گفت‌وگو با خرمشاهی دربارهٔ شاملو و همچنین خاطرات او از شاملو، چند شعر از خرمشاهی دربارهٔ شاملو، نقد او بر دفتر شعر ابراهیم در آتش و همچنین نقد او بر روایت شاملو از دیوان حافظ است که قبلا به‌صورت پراکنده در نشریات مختلف چاپ شده است.

درباره کتاب شاملو به روایت خرمشاهی

بیش از چند دهه است که شعر شاملو در فضای ادبی و روشنفکری فارسی‌زبانان طرح و بررسی شده است. بر شعرهای او نقدهای مثبت و منفی فراوانی در مطبوعات، کتاب‌ها و شبکه‌های اجتماعی نوشته شده است و کار و کارنامه او موضوع ده‌ها مقاله، کتاب و رساله دانشگاهی بوده است. کمتر وجهی از شعر و شخصیت شاملو باقی مانده که واکاوی نشده باشد اما همچنان برای دوستداران شاملو و شعر او، صحبت از شاملو جذابیت دارد. اکثر داوری‌هایی که درباره شاملو شده، آلوده به حبّ و بغض‌های سیاسی است و کمتر نقدی بوده که بدون پیش‌داوری‌های ایدئولوژیک و سیاسی بر شعر او نوشته شده باشد. 

بهاءالدین خُرَّمشاهی از ادیبان و منتقدانی است که هرچند از منظر سیاسی و فکری با شاملو زاویه دارد، اما شعر و پژوهش‌های ادبی شاملو را بدون حب و بغض‌های مرسوم در نقد ادبی واکاویده و به‌تصریح خود شاملو، نقد خرمشاهی بر دفتر شعر ابراهیم در آتش، بهترین نقدی است که بر شعر او نوشته شده است. (نقل به مضمون). خرمشاهی غیر از نقد شعرهای شاملو، تصحیح یا روایت او از دیوان حافظ را نیز نقد کرده و با مستنداتی غیرقابل انکار، این تصحیح را فاقد استانداردهای لازم برای تصحیح دیوان حافظ دانسته است و معتقد است کماکان باید شعر شاملو را خواند اما حافظ را از روی تصحیح‌های علمی و معتبر همچون غنی‌قزوینی خواند. هرچند خرمشاهی به شاملو نزدیک نبوده، اما داوری‌های او از کارنامه ادبی شاملو دقیق، مستند و خالی از نظرات شخصی اوست و در نقد شاملو، تفاوت‌ها و اختلاف‌نظرهای فکری و سیاسی خود با شاملو را دخیل نمی‌کند و به عبارت دیگر مرید شاملو نیست اما به شعر او ارادت دارد و جایگاهی ممتاز برای شعر او قائل است.

کتاب شاملو به روایت خرمشاهی شامل یک گفت‌وگو با خرمشاهی دربارهٔ شاملو و همچنین خاطرات او از شاملو، چند شعر از خرمشاهی دربارهٔ شاملو، نقد او بر دفتر شعر ابراهیم در آتش و همچنین نقد او بر روایت شاملو از دیوان حافظ است که قبلا به‌صورت پراکنده در نشریات مختلف چاپ شده و اینک در قالب یک کتاب به مخاطبان و دوستداران ادبیات فارسی و شعر شاملو عرضه می‌شود. عناوین فصل‌ها از این قرار است:

۱: گفت‌وگو با بهاءالدین خُرَّمشاهی (درباره آثار احمد شاملو)

۲: نقدی بر دفتر شعر ابراهیم در آتش

۳: درباره شاملو و شعرش

۴: خاطراتی از شاملو

۵: به یاد الف. بامداد

۶: نقدی بر حافظ شیراز

خواندن کتاب شاملو به روایت خرمشاهی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران شعر معاصر و دوستداران شعر شاملو پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب شاملو به روایت خرمشاهی

«چرا عده‌ای از جمله محمود دولت‌آبادی شاملو را بدیل حافظ می‌دانند؟

برای اینکه فقط با حافظه شخصی شعر نمی‌گوید. یعنی فقط با دانش و تجربه شخصی خودش شعر نمی‌گوید. درواقع کسانی نظیر حافظ یا شاملو نماینده مردم هستند و به «آرکی‌تایپ» های بسیاری می‌پردازند که در تاریخ ما وجود دارد. یونگ معتقد است که آرکی‌تایپ‌ها در ناخودآگاه جمعی ما (که سرشار از آرکی‌تایپ‌ها، یا اعیان ثابته است) حضوری بالقوه و نامحسوس دارند.

منظورتان را با مثال بیان می‌کنید؟

مثلا تلمیحات و تعبیرات یا حتّی پاره‌ای از ترکیباتی که این شاعران به‌کار برده‌اند، ریشه در همین آرکی‌تایپ‌ها دارد. فرض کنید که رسیدن به ترکیب «شیر آهنکوه» برای مرد (که شاملو در یکی از شعرهایش به‌کار برده) از کسی برمی‌آید که نظامی کار کرده و با ادب قدیم به‌خوبی آشناست.

منظورتان از نظامی بُعد حماسی کار است، یا از نظامی، نظم را در نظر دارید؟

بله، اینجا می‌توان به بُعد حماسی کار هم توجه کرد، اما منظور من در اینجا بُعد حماسی کار نیست بلکه حکیم نظامی است. ببینید شاملو توانایی این را دارد که از سه کلمه، یک کلمه بسازد. یعنی با اکسیر خاصی سه کلمه را تبدیل به یک کلمه کند. شاملو از توانایی فوق‌العاده‌ای در زبان‌ورزی و فضاآفرینی برخوردار است. فضای شعرش ناگهان با سطر اول زنگی می‌زند که ما را به پهنه هزارساله ادب فارسی می‌برد. بعد هم از طرف دیگر فکر او بدیع است. فرهنگش کهن است و فکر نو. وقتی فرهنگ کهن با فکر نو آمیخته شود، موجودی پدید می‌آید که نه شیرین است و نه ترش، بلکه به‌قول معروف میخوش است. همین عامل باعث می‌شود که هم ذائقه امروزی ما ارضا شود و هم ذائقه دیروزی‌مان. و به‌اصطلاح خاطره ناخودآگاه جمعی ما را نوازش و تحریک می‌کند و بسی بیشتر از خود شعر فرا می‌رود و تأثیر می‌گذارد. یعنی شعر خوب آن است که از حد آنچه شاعر می‌گوید فراتر رود.»