کتاب آزاد

کتاب آزاد نوشتهٔ لیا اوپی و ترجمهٔ علیرضا شفیعی نسب است. انتشارات ترجمان علوم انسانی این زندگی‌نامهٔ خودنوشت را روانهٔ بازار کرده است. این اثر سیر تحول حکومت آلبانی را بازگو کرده است.

درباره کتاب آزاد

کتاب آزاد یا «آزادی» (یک کودک و یک کشور در پایان تاریخ) حاوی دیده‌ها و تجربه‌های نویسنده از تحولات حکومت آلبانی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین رخدادهای تاریخ سیاسی است. لیا اوپی در این خودزندگی‌نامه از اضمحلال حکومت‌های کمونیستی در کشورهای تحت امر اتحاد جماهیر شوروی سخن گفته است؛ همچنین او در این اثر، دگرگونی ناگهانی باورهای سیاسی هم‌وطنانش را نشان داده است. گفته شده است که روی‌گردانی از کمونیسم در آلبانی نیز مانند بسیاری از کشورهای تحت حاکمیت شوروی، یک‌باره اتفاق نیفتاد، اما چون نویسنده متوجه تغییرات فکری اطرافیانش نشده بود و تا آخرین لحظه به استالین و حاکمیتش پایبندی داشت، دیدن شکستن مجسمهٔ این دیکتاتور و اعتراضات خیابانی مردم، برایش ناگهانی و غیرمنتظره بود. او دخترک ۱۱ سالۀ اهل آلبانی بود و دنیایش با عشق به استالین و «عمو انور» و جامعۀ آزاد و بی‌طبقه آمیخته شده بود. پدر و مادرش مراقب بودند که در حضور او حکومت را نقد نکنند؛ گاه پچ‌پچ‌هایی می‌کردند دربارۀ خویشاوندانی که به «دانشگاه» رفته‌اند و بهانه‌هایی می‌آورند که چرا عکس «انور خوجه» را قاب نمی‌کنند؛ تا اینکه بالأخره دیوار برلین فرو ریخت و ستون‌های جامعۀ آلبانی به لرزه درآمد. پای اصطلاحاتی مثل «جامعۀ مدنی»، «اصلاحات ساختاری» و «آزادی زنان» به میان آمد و ژست‌ها و واژه‌ها تغییر کرد و رازهایی جدید شکل گرفت. در این کتاب، لیا اوپی، استاد نظریۀ سیاسی در مدرسۀ اقتصاد لندن با نگاهی نافذ و طنزی ظریف و نثری گیرا، داستان زندگی آمیخته به سیاست خود و مردم آلبانی را روایت کرده و پرسش‌هایی مهم پیش روی خوانندگانش می‌گذارد؛ آزادی چیست؟ چه کسانی واقعا آزادند و چطور وقتی پای عمل می‌رسد، عمارت آرمان‌هایمان به ویرانه بدل می‌شود؟

لیا اوپی در اثر خود، جامعه‌‌ای استبدادزده را به مخاطب نشان می‌دهد که کورکورانه حکومت دیکتاتوری کمونیستی آلبانی را پذیرفته بود و حتی به آن عشق می‌ورزید. لیا که در کودکی جز معلمش، «نورا» و محیط بستهٔ خانواده، راهی برای شناخت دنیای سیاست نداشت، با تصورات کودکانه‌ٔ خود می‌پنداشت که استالین بزرگ‌ترین رهبر جهان است و کمونیسم هم بهترین حکومتی است که تمام دنیا به خود دیده است. برای چنین کودکی در آغوش‌کشیدن استالین و دیدن سبیل بزرگ او برترین لذت دنیا محسوب می‌شد و امپریالیسم نیز خون‌خوارترین دشمن بشریت. یک نویسنده به نام «امی ویلنتس»، کتاب حاضر را یک اثر کلاسیک و درعین‌حال مدرن توصیف کرده که از دل تاریخ کشور آلبانی بیرون می‌آید تا حقایق انسانی را درباره‌ٔ سیاست در ۱۰۰ سال گذشته برایمان بازگو کند. این زندگی‌نامهٔ خودنوشت، یک اثر تاریخی - سیاسی است که توانست در سال ۲۰۲۲ میلادی، جایزهٔ Ondaatje را از انجمن سلطنتی ادبیات دریافت کند. کتاب «آزاد» جوایز و افتخارات دیگری هم داشته است.

خواندن کتاب آزاد را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعهٔ تاریخ آلبانی در قرن ۲۰ و قالب خودزندگی‌نامه پیشنهاد می‌کنیم.

درباره لیا اوپی

لیا اوپی (Lea Ypi) در ۸ مارس ۱۹۷۹ به دنیا آمد. او یک نویسنده آلبانیایی است که موفق شد در دانشگاه ساپینزای رم در رشتهٔ فلسفه تحصیلات خود را به پایان برساند. بیشتر فعالیت‌های حرفه‌ای او شامل پژوهش در زمینهٔ سیاست، نظریهٔ انتقادی و نقد سیاسی است؛ همچنین به‌عنوان استاد علوم سیاسی در کالج اقتصاد لندن مشغول به تدریس بوده است. «آزاد» یا «آزادی» نام یکی از کتاب‌های او است که در قالب یک خودزندگی‌نامه نوشته شده و کتابی تاریخی محسوب می‌شود.

بخشی از کتاب آزاد

«هر سال، در ابتدای واحد درسی مارکس در مدرسهٔ اقتصاد لندن به دانشجویانم می‌گویم خیلی‌ها سوسیالیسم را نظریهٔ روابط مادی، تضاد طبقاتی یا عدالت اقتصادی می‌دانند، اما چیزی بنیادین‌تر در پس آن نهفته است. به آن‌ها می‌گویم سوسیالیسم در وهلهٔ اول نظریهٔ آزادیِ انسان است، شیوهٔ تفکر دربارهٔ ترقی در تاریخ است، دربارهٔ اینکه چطور با شرایط سازگار شویم اما درعین‌حال بکوشیم تا از آن فراتر برویم. آزادی فقط زمانی قربانی نمی‌شود که دیگران به ما دیکته کنند چه بگوییم، کجا برویم و چگونه رفتار کنیم. جامعه‌ای که ادعای فراهم‌آوردن بستر شکوفایی استعدادهای مردم را دارد اما ساختارهای مانعِ شکوفایی را تغییر نمی‌دهد نیز ستمگر است. ولی با وجود تمام محدودیت‌ها، ما آزادی درونی‌مان را هرگز از دست نمی‌دهیم: آزادی برای انجام کار درست.

عمر پدر و مادربزرگم کفاف نداد که ببینند عاقبتِ درس‌خواندنم به کجا کشید. پدرم، بعد از اینکه دیگر نمایندهٔ مجلس نبود، از یک کارفرمای خصوصی به کارفرمای خصوصی دیگر پاس داده می‌شد و همه‌شان هم دلیل قطع همکاری را انگلیسی ضعیف و صدالبته کامپیوترنابلدی می‌خواندند. برای اینکه راحت‌تر دنبال کار بگردد، به آپارتمانی در پایتخت، نزدیک باغ‌های گیاه‌شناسی قدیمی، نقل‌مکان کردند که از آلوده‌ترین مناطق کشور بود. آسم پدرم تشدید شد. شبی از شب‌های تابستان، مدتی پس از تولد شصت‌سالگی‌اش، دچار حملهٔ شدید آسم شد. دوید سمت پنجره و بازش کرد تا کمی هوای تازه استشمام کند، اما ابری از مونوکسید کربن و گردوغبار احاطه‌اش کرد. وقتی آمبولانس رسید، تمام کرده بود.

مادرم در زمان وقوع این اتفاق ایتالیا بود. والدینم آشتی کرده بودند، اما مادرم در ایتالیا کارهای فصلی پرستاری و نظافت انجام می‌داد تا بدهی‌های جدیدمان را کمی سبُک کند. خواهر و برادرهایش در آلبانی نیز همچنان پیگیر اموال مصادره‌شدهٔ قدیمی‌شان بودند. این تلاش‌ها، که نینی همیشه اتلاف‌وقت می‌دانستشان، چند ماه پس از مرگ مادربزرگم که بعد از فوت پدرم بود، به ثمر نشست. بخش زیادی از زمین ساحلی را به یک مسکن‌ساز عرب فروختند و وضعمان یک‌شبه از این رو به آن رو شد.»