کتاب رساله ای درباره طبیعت آدمی (کتاب اول)

کتاب رساله ای درباره طبیعت آدمی (کتاب اول) (در باب فهم) با عنوان اصلی A treat ise of human nature نوشتهٔ دیوید هیوم و ترجمهٔ جلال پیکانی است. گروه انتشاراتی ققنوس این کتاب را منتشر کرده است. نسخهٔ الکترونیکی این کتاب را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب رساله ای درباره طبیعت آدمی (کتاب اول)

کتاب رساله ای درباره طبیعت آدمی (کتاب اول) به‌عنوان شاهکار دیوید هیوم شناخته می‌شود که در سال‌های ۱۷۳۸ تا ۱۷۴۰ به رشتهٔ تحریر درآمده و تلاشی جاه‌طلبانه برای بنا نهادن تمام علوم بر پایهٔ طبیعت انسان بوده است. هیوم در این اثر، تمامی دانش و فهم ما را از ادراکات نشأت گرفته می‌داند که آن‌ها را به دو دسته انطباعات (تجربیات قوی و زنده حسی) و ایده‌ها (نسخه‌های کم‌رنگ‌تر انطباعات در تفکر) تقسیم می‌کند. یکی از بخش‌های انقلابی این کتاب، نقد هیوم بر علیت و استقرا است؛ او معتقد بود که ما هرگز رابطهٔ ضروری بین علت و معلول را مشاهده نمی‌کنیم، بلکه تنها توالی منظم پدیده‌ها را می‌بینیم و باور به علیت و اینکه آینده شبیه گذشته خواهد بود، از عادت ذهنی ما نشأت می‌گیرد، نه استدلال منطقی. این دیدگاه، چالش بزرگی برای فلسفه و معرفت‌شناسی ایجاد کرد و بعدها بر کانت تأثیر عمیقی گذاشت. هیوم همچنین مفهوم خود را به‌‍عنوان یک جوهر ثابت رد می‌کند و آن را صرفاً «بقچه‌ای از ادراکات» می‌داند. با وجود اینکه کتاب رساله‌ای درباره طبیعت آدمی در ابتدا با استقبال چندانی روبه‌رو نشد، اما به مرور زمان به یکی از تأثیرگذارترین متون فلسفی تبدیل گشت و بر مکاتبی چون تجربه‌گرایی، شکاکیت، فلسفه علم، علوم شناختی و فلسفه اخلاق تأثیر بسزایی گذاشت. 

خواندن کتاب رساله ای درباره طبیعت آدمی (کتاب اول) را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب برای دانشجویان و پژوهشگران فلسفه که به ریشه‌های فلسفهٔ مدرن علاقه‌مندند، علاقه‌مندان به معرفت‌شناسی که به ماهیت دانش و محدودیت‌های آن می‌اندیشند، کسانی که به نقد باورهای سنتی و تحلیل عمیق ذهن انسان علاقه‌مندند و همچنین خوانندگان آثار کانت که می‌خواهند بیداری فلسفی او را درک کنند، توصیه می‌شود. مطالعهٔ این اثر جامع و پیچیده، نیازمند صبر و دقت است، اما بینش‌های عمیقی دربارهٔ ماهیت انسان و محدودیت‌های شناخت ما ارائه می‌دهد.

درباره دیوید هیوم

دیوید هیوم (۱۷۱۱ - ۱۷۷۶)، فیلسوف اسکاتلندی عصر روشنگری، تاریخ‌نگار، اقتصاددان و جستارنویس بود که به دلیل دیدگاه‌های متفاوتش در حوزه‌های تجربه‌گرایی، شک‌گرایی و طبیعت‌گرایی متافیزیکی شهرت داشت. او از چهره‌های شاخص فلسفه تجربه‌گرا محسوب می‌شود و معتقد بود که تمام دانش انسانی از تجربه سرچشمه می‌گیرد و مخالف وجود "فطرت" بود. هیوم در کتاب مهم خود، «رساله دربارهٔ طبیعت آدمی»، به دنبال شناخت طبیعت‌گرایانه انسان بود و مسئله استقرا در منطق را به چالش کشید، چرا که باور داشت استقرا و علیت از نظر عقلی قابل توجیه نیستند و ریشه در عادت ذهنی دارند. او همچنین بر این باور بود که امیال انسان، نه عقل، حاکم بر رفتار او هستند و اخلاق را بیشتر مبتنی بر عاطفه می‌دانست تا اصول تجریدی. هیوم منکر فهم واقعی بشر از خود بود و آن را تنها «بقچه‌ای از احساسات» می‌دید. دیدگاه‌های او دربارهٔ فلسفهٔ دین، از جمله انکار معجزات و برهان نظم، در زمان خود جنجالی بود و او آشکارا الحاد خود را می‌پذیرفت. هیوم که از مخالفان خردگرایی فلسفی بود، تأثیر عمیقی بر مکاتب فایده‌گرایی، اثبات‌گرایی منطقی، فلسفه علم و فلسفه تحلیلی گذاشت و ایمانوئل کانت او را عامل بیداری خود از «خواب جزم‌اندیشی» می‌دانست. او همچنین تاریخ انگلستان را نوشت که با انتقاداتی مواجه شد، اما در نهایت از طریق آثار پرشمارش، شهرت و جایگاه بلندی در تاریخ فلسفه به دست آورد.

بخشی از کتاب رساله ای درباره طبیعت آدمی (کتاب اول)

«هر آنچه قابلیت تقسیم شدن به صورت نامتناهی را دارد حاوی تعدادی نامتناهی از اجزاست؛ در غیر این صورت تقسیم با رسیدن به اجزای تقسیم‌ناپذیر متوقف می‌شود، اجزایی که به‌سرعت به آن‌ها می‌رسیم. بنابراین، اگر هر امتداد متناهی به نحو نامتناهی تقسیم‌پذیر باشد، چنانچه مفروض داریم که امتدادی متناهی واجد تعدادی نامتناهی از اجزاست، تناقض‌گویی نکرده‌ایم؛ و برعکس، اگر این فرض متناقض باشد که امتدادی متناهی شامل تعدادی نامتناهی از اجزاست، هیچ امتداد متناهی‌ای نمی‌تواند به طور نامتناهی تقسیم‌پذیر باشد. اما من خود را با تأمل بر روی تصورات روشن خود به‌سهولت متقاعد خواهم ساخت که این فرض اخیر مضحک است. در ابتدا جزئی‌ترین تصوری را در نظر می‌گیرم که می‌توانم از یک جزء از امتداد تشکیل دهم و وقتی یقین حاصل می‌کنم که هیچ‌چیز جزئی‌تر از این تصور وجود ندارد، آن‌گاه نتیجه می‌گیرم که آنچه به واسطه آن کشف می‌کنم، باید کیفیت حقیقی امتداد باشد. سپس من آن تصور را یک بار، دو بار، سه بار و ... تکرار می‌کنم و با تکرار تصور اولیه، تصور مرکبی از امتداد می‌یابم، که پیوسته در حال افزایش است، و دو برابر، سه برابر، چهار برابر و... می‌شود، تا زمانی که این روند به تناسب تعداد دفعات تکرار تصور اولیه بزرگ‌تر یا کوچک‌تر شده و همواره در حال تغییر است. هنگامی که اضافه کردن اجزا را متوقف می‌کنیم، تصور امتداد نیز از روند رو به افزایش خود بازمی‌ایستد؛ و اگر عمل اضافه کردن را تا بی‌نهایت ادامه دهیم، به‌وضوح درمی‌یابیم که تصور امتداد نیز باید به فراخور آن نامتناهی شود. در مجموع، من چنین نتیجه می‌گیرم که تصور تعداد نامتناهی از اجزا به طور جداگانه همان تصور امتداد نامتناهی است؛ و هیچ امتداد متناهی‌ای نمی‌تواند واجد تعدادی نامتناهی از اجزا باشد؛ و در نتیجه، هیچ امتداد متناهی‌ای به طور نامتناهی تقسیم‌پذیر نیست.»