کتاب چگونه خونسردی خود را حفظ کنیم

کتاب چگونه خونسردی خود را حفظ کنیم نوشتهٔ لوسییوس آنییوس سنکا و ترجمهٔ علی سیاح است و نشر چشمه آن را منتشر کرده است. این کتابْ راهنمای باستانی بر مدیریت خشم است.

درباره کتاب چگونه خونسردی خود را حفظ کنیم

«خشم شما قسمی دیوانگی است، زیرا بهایی گزاف بابت چیزهایی بی‌ارزش می‌پردازید.» سنکای جوان این کلمات را در میانهٔ قرن اول پس از میلاد و زمانی نوشت که پرینکیپاتهٔ رومی ــ نظام حکم‌رانی تک‌نفره که با آگوستوس سزار آغاز شد ــ به چهارمین نسل خود رسیده بود. سنکا در ظاهر برادر بزرگ‌تر خود نواتوس را مخاطب اندیشهٔ خویش قرار داد، اما در واقع منظورش تمام خوانندگان رومی‌اش بود. در عصری که هنوز و بیش از اعصار گذشته با حماقت‌های ناشی از خشم دست‌به‌گریبان است، اندیشهٔ او همچنان با قدرت سخن می‌گوید.

کنار هم گذاشتن اتفاقات روزمره و امور بی‌اندازه عظیم ترفند مطلوب سنکاست، به‌ویژه در دربارهٔ خشم، جستاری که کتاب چگونه خونسردی خود را حفظ کنیم برگرفته از آن است. سنکا، با جابه‌جایی چشم‌انداز ما یا با گسترش مقیاس‌های ذهنی‌مان، در واقع این مسئله را به چالش می‌کشد که به نظر ما چه چیز ارزش خشمگین شدن دارد، البته اگر اصلاً چنین چیزی وجود داشته باشد. وقتی ما فاصله می‌گیریم و با فاصله به زندگی‌مان می‌نگریم، غرور، منزلت و خودپسندی ــ سرچشمه‌های خشم و عصبانیت ما به وقت آزرده شدن ــ گویی معنای‌شان را از دست می‌دهند: «عقب‌تر بایست و بخند.» می‌گویند سرمشق‌های بزرگ حکمت نزد سنکا ــ سقراط، ارجمندترین حکیم در جهان یونانی و کاتوِ کهین، سناتور قرن پیش از سنکا در جهان رومی ــ مورد بدرفتاری قرار گرفته‌اند، آب دهان روی‌شان انداخته‌اند، بر سرشان کوفته‌اند، و آن‌ها گویا نه خشم و نه حتی هیچ احساس دیگری از خود بروز نداده‌اند.

به باور سنکا، برخی اتفاقاتی که خشم شما را برمی‌انگیزد، ممکن است اهمیتی نداشته باشد، اما واکنش شما به آن اهمیت دارد. در خشم لحظه‌ای شما، مخاطراتی جدی برای حاکمیت عقل در نفس و بنابراین برای توانایی انتخاب درست و کنش فضیلت‌مندانه نهفته است. فوران خشم، بیش از هر هیجان دیگری، موقعیت اخلاقی شما را به خطر می‌اندازد زیرا، به عقیدهٔ سنکا، خشم شدیدترین، مخرب‌ترین و مقاومت‌ناپذیرترین انفعالات است. خشم به پریدن از لبهٔ پرتگاه می‌ماند: به محض آنکه بگذارید خشم مسلط شود، امیدی نیست که بتوان جلوی سقوط را گرفت. سلامت روحی مستلزم آن است که خشم را رها کنیم، در غیر این صورت خشم هرگز ما را رها نخواهد کرد.

سنکا در کتاب چگونه خونسردی خود را حفظ کنیم به ما می‌آموزد که چطور خشم خود را رها کنیم.

خواندن کتاب چگونه خونسردی خود را حفظ کنیم را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به کسانی که دوست دارند حکمت زندگی را از فیلسوفان باستان بیاموزند پیشنهاد می‌کنیم. همچنین این کتاب برای کسانی که زود خشمگین می‌شوند مناسب است.

درباره سنکا

لوکیوس سِنِکا که به سنکای جوان مشهور بود، اهل رم، فیلسوف رواقی، سیاستمدار، نمایشنامه‌نویس، معلم و مشاور پرقدرت و بانفوذ نرون بود و در او به خصوص در سال‌های اول سلطنتش نفوذی بسیار قوی همراه بوروس و اگریپینا داشت که فوق‌العاده عظیم بود. به‌خصوص در سال اول از سلطنت نرون، مادر وی نفوذی ویرانگر حتی در مقابل سنکا و بوروس بر روی نرون داشت. در آخر همگی یک به یک مجبور شدند به اتهام همدستی در توطئهٔ قتل امپراتور خودکشی کنند.

سنکا به عنوان یکی از چهره‌های اصلی فلسفهٔ دورهٔ امپراتوری روم و یکی از پایه‌گذاران اصلی فلسفهٔ رواقی است. نوشته‌های بسیاری از او در دسترس است و آثار او در دوران رنسانس توسط بسیار از افراد شاخص خصوصاً میشل دو مونتاژ خوانده شدند. 

سنکا آثار متعددی در مورد فلسفهٔ رواقی تألیف کرد که عمدتاً در حوزهٔ اخلاق و فلسفهٔ اخلاق‌اند.

بخشی از کتاب چگونه خونسردی خود را حفظ کنیم

«سنکا رسالهٔ دربارهٔ خشم را در قالب نامه‌ای به برادرش نواتوس عرضه می‌کند. نواتوس کسی است که مانند خود سنکا به راه سیاست رفته و سناتور شده بود (نواتوس بعدها نامش را به گالیو تغییر می‌هد، در واقع پس از آن‌که ولی‌نعمتی ثروتمند با همین نام او را تحت حمایت خویش می‌گیرد. او با نام گالیو در عهد جدید و کتاب اعمال رسولان در هیئت پادشاه رومی یونان ظاهر می‌شود که در کُرنت به مسئلهٔ پولس رسول رسیدگی می‌کند). البته مخاطبِ واحد پنداری بیش نیست چرا که خطاب این جستار هم‌قطارهای رومی و نخبهٔ سنکاست و می‌توان آن را حتی امروزه به صورتی گسترده‌تر نیز به کار بست.

 نواتوس، بر آنم داشتید که از فرونشاندن خشم بنویسم و به گمانم حق با شماست که از این احساس بیش از همه در هراس‌اید که شنیع‌ترین و درنده‌ترین همهٔ عواطف است. دیگر عواطف در درون خویش با قدری سکون و آرامش توأم‌اند، اما این یکی، در آشوب و تحرکی غضبناک، همراه با میلی ناانسانی به درد و سلاح و خون و شکنجه، تا به بهای چشم‌پوشی از خیر خویش به دیگران آسیب نزند از پا نمی‌نشیند. دست به سلاح می‌برد و انتقامی را می‌جوید که تنها انتقام‌جو را با خود به زیر می‌کشاند. برخی خردمندان خشم را جنون آنی نام نهاده‌اند؛ خشم هم ناتوان از تسلط بر خویش است، هم آداب‌دانی را از یاد می‌برد، هم دوستی‌ها را نادیده می‌گیرد، هم سرسختانه و مصمم آن‌چه را آغازیده خاتمه می‌دهد، هم گوش‌هایش را به خرد و اندرز بسته است، هم تحرکات صرف برانگیخته‌اش می‌سازند و هم به کار تشخیص صحیح و صادق نمی‌آید؛ و بیش از همه به عمارتی می‌ماند در حال فروپاشی که روی هر چیزی که به آن برخورد می‌کند آوار می‌شود.

اما برای آن‌که دریابید گرفتاران در چنگال خشم عاقل نیستند به ظاهر ایشان بنگرید. زیرا همان‌گونه که جنون علامت‌هایی آشکار دارد ــ حالتی پرخاشجو و مرعوب‌کننده، ترش‌رو، چروک‌پیشانی، پریشان‌گام، لرزان‌دست، رنگ‌باخته، سنگین‌نفس ــ مردمان خشمگین نیز همین نشانه‌ها را بروز می‌دهند: چشمان‌شان گُرگرفته و برافروخته، چهره‌شان به‌کلی سرخ، که خون از اندام‌های داخلی به صورت‌شان دویده؛ لب‌هاشان مرتعش، دندان‌هاشان درهم‌فشرده، موهاشان سیخ و راست‌ایستاده، نفس‌شان سنگین و بندآمده؛ پنجه‌ها را می‌پیچانند و می‌شکنند، غرولند می‌کنند و زیرلب اصواتی نامفهوم درمی‌آورند، دست‌ها را محکم بر هم می‌زنند، پاها را بر زمین می‌کوبند؛ بدن سرتاسر برآشفته و «تهدیدهای نیرومند خشم را نمایان می‌سازد»، چهره‌ای چنان درهم‌کشیده و متورم که نگریستن در آن کراهت دارد و مشمئزکننده است. «شنیع» یا «هیولاوار»، دشوار بتوان گفت که کدام واژه از برای این کژی بهتر است.»