کتاب مشروطه ایرانی

کتاب مشروطه ایرانی نوشتهٔ ماشاءالله آجودانی است و انتشارات اختران آن را منتشر کرده است. این کتاب بررسی یکی از رخدادهای مهم تاریخ معاصر ایران برای رسیدن به دموکراسی، مجلس، قانون و پیوند بین دولت و مردم است. با مطالعهٔ این کتاب می‌توان درک بهتری از انقلاب مشروطه و افراد تأثیرگذار در آن داشت.

درباره کتاب مشروطه ایرانی

کتاب مشروطه ایرانی یکی از مشهورترین و بهترین منابع دربارهٔ مشروطه است؛ مشروطه‌ای که خود از تأثیرگذارترین رخدادهای مهم تاریخ معاصر ایران محسوب می‌شود. ماشاءالله آجودانی با نگاه تیزبین و دقیق خود، آن دوران مهم را تحلیل کرده و روابط بین قدرت و حکومت و روشنفکری را بررسی کرده است. برای او در جایگاه نویسنده، این نکته مهم بوده است که تلقی علمای مذهبی از یک طرف و روشنفکران را از طرف دیگر در ارتباط با مشروطیت تجزیه و تحلیل کند. در حقیقت، آنچه پس از گذشت بیش از صد سال از مشروطه رخ می‌نمایاند، این نکته است که مشروطه تلاقی و مواجههٔ دو قشر علمای مذهبی و متجددین و جنگ سنت و مدرنیته بوده است.

آجودانی با بررسی منابع و اسنادی که از انقلاب مشروطه باقی مانده، سعی کرده است وقایعی را که پیش و  پس از مشروطه اتفاق افتاده، تحلیل کند و به نقاط ضعف و قوت آن برههٔ زمانی بپردازد. کتاب مشروطه ایرانی منبع قابل‌اعتمادی برای پژوهشگران و کسانی است که تاریخ انقلاب مشروطه را مطالعه کرده باشند و بخواهند تحلیل جامع و دقیق از آنچه اتفاق افتاده به‌دست آورند.

کتاب مشروطه ایرانی شامل دو بخش است. فصل اول با عنوان «قدرت و حکومت» که در ۱۰ بخش به مباحث اصلی مشروطه از جمله تلقی شیعه از حکومت، مفهوم ملت و دولت، نقش روحانیون و ولایت فقیه و مفهوم آزادی و اندیشیدن می‌پردازد. در فصل دوم با عنوان «از دفتر روشنفکری» به بررسی نقش روشنفکرانی که در ایجاد انقلاب مشروطه نقش داشتند از جمله ملکم خان، مشیرالدوله و میرزا علی خان امین‌الدوله پرداخته می‌شود.

بخش‌ها و فصل‌های کتاب از این قرار هستند:

بخش اول: قدرت و حکومت

گذرگاه خشونت

تلقی شیعه از حکومت

ولایت فقیه در دوره قاجار

وحدت تصوف و تشیع

مجتهدان طرفدار ولایت فقیه

روحانیون و قدرت، روشنفکران و آزادی

اندیشیدن و آزادی

«ملت» و «دولت»

«ملت» و «ملی»

اختلاف ملت و دولت

بخش دوم: از دفتر روشنفکری

در قلمرو ترس: عصر سنت و نوآوری

مشیرالدوله

مستشارالدوله

رشدیه و مدارس جدید

میرزاعلی خان امین‌الدوله

افسانه ملکم

در جست‌وجوی اصلیت مشروطه

بحران تجدد

اجتماعیونِ عامیون

خواندن کتاب مشروطه ایرانی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران تاریخ معاصر ایران پیشنهاد می‌کنیم.

درباره ماشاءالله آجودانی

ماشاءالله آجودانی (زادهٔ ۱۳۲۹ در آمل) نویسنده و تاریخ‌دان ایرانی مقیم انگلستان، از پژوهشگران تاریخ معاصر ایران و هم‌اکنون رئیس کتابخانهٔ مطالعات ایرانی در لندن است.

 آجودانی در سال ۱۳۲۹ در آمل متولد شد. تحصیلات دانشگاهی او در دانشگاه تهران در رشتهٔ زبان و ادبیات فارسی بوده و دکترای خود را نیز از همین دانشگاه با نگارش رسالهٔ دکتری با نام «بررسی تحلیل و انتقادی شعر مشروطه» زیر نظر دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی در سال ۱۳۶۵ دریافت کرده‌ است. آجودانی نزدیک هفت سال عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان و مربی گروه زبان و ادبیات فارسی بوده‌ است. او در بهمن ۱۳۵۶ (ژانویه ۱۹۷۸) به لندن رفت و در این شهر با منوچهر محجوبی، مدیر مسئول و ناشر مجله فصل کتاب در انتشار آن مجله همکاری کرد و از همان آغاز سردبیری آن مجله را به عهده گرفت. آجودانی از سال ۱۳۶۵ در لندن زندگی می‌کند. از او تاکنون حدود ۵۰ مقاله در باب ادبیات فارسی و تاریخ در نشریات معتبری چون آینده، نشر دانش، ایران نامه و ایران‌شناسی (آمریکا) گلستان (آمریکای شمالی) فصل کتاب (لندن)، دایرةالمعارف ایرانیکا (نیویورک) چاپ و منتشر شده‌ است. از آثار مهم او می‌توان به مشروطه ایرانی و یا مرگ یا تجدد اشاره کرد. کتابخانهٔ مطالعات ایرانی لندن نیز از مؤسساتی است که او بنیاد گذارده و به ادارهٔ آن می‌پردازد.

آثار او عبارت‌اند از:

مشروطه‌ ایرانی

یا مرگ یا تجدد، دفتری در شعر و ادب مشروطه 

ایران، ناسیونالیسم و تجدد

هدایت، بوف کور و ناسیونالیسم

ایران در گذر روزگاران در گفت‌وگو با مسعود لقمان

بخشی از کتاب مشروطه ایرانی

«در نهاد اسلام، رهبری سیاسی از رهبری دینی جدا نبوده است. در دورهٔ پیغمبر و حتی به‌شیوه‌های دیگر در دورهٔ خلفای راشدین، سیاست و دیانت دو روی سکهٔ حکومت بوده است. یعنی حکومت، حکومت دینی بود و رهبر دین، رهبر سیاسی هم بود.

از دورهٔ امویان، گرچه ظاهراً حکومت دینی و سیاسی همچنان آمیختگی داشت، اما خلافت و حکومت کم‌کم رنگ و بوی سلطنت به خود گرفت و خلافت انتخابی عصر خلفای راشدین به خلافت موروثی مبدل شد. درنتیجه امپراتوری اسلام زیر نظر خلافتی قرار گرفت که جنبهٔ سلطنت و سیاست آن بر دیانتش می‌چربید. ایران هم مدت‌ها در چنبرهٔ همین قدرت سیاسی جدید گرفتار بود تا آن که با روی کار آمدن حکومت موروثی طاهریان، نخستین ضربهٔ اساسی بر قدرت و نفوذ خلافت وارد آمد و جنبش پنهان و آشکاری که در جستجوی استقلال ایران بود در گوشه‌ای از خاک آن سر برکشید. ارتباط کژدار و مریز صفاریان و سامانیان با دستگاه خلافت، در عصر فرمانروایی حکومت شیعی آل بویه، دستخوش دگرگونی عمیقی شد و حکومت خلفای عباسی مشروعیت خود را از دست داد.

در همین دوران شکوفایی عصر سامانی و آل بویه بود که کم‌کم، هم در عمل و هم در مقام نظر بین حکومت‌های ایرانی و خلافت شکاف افتاد و سرانجام استقلال سیاسی ایران از امپراتوری اسلام در دوران حکومت آل بویه تحقق یافت و کاری‌ترین ضربه‌ها بر قدرت خلافت وارد آمد. بحرانی که «خلافت» دچارش شده بود صرفاً به دنیای عمل محدود نمی‌شد. بحران در تفکر فلسفی عصر هم انعکاس می‌یافت. ابونصر فارابی «فیلسوف شیعی مشرب» نخستین اندیشمند دورهٔ اسلام است که با ورود «در بحث عقلی درباره نظام حکومتی دوره اسلامی» بحران خلافت و «بحران جانشینی پیامبر اسلام» را مورد بحث فلسفی قرار داد.

روایت اهل سنت در توجیه سیاسی «خلافت» با مفهوم «بسته شدن دایره نبوت» ملازمت داشت. چنان چه گفته شد در عصر پیغمبر ــ و حتی تا حدودی در دورهٔ خلفای راشدین ــ حکومت از دیانت جدا نبود، یعنی رهبری دینی همان رهبری سیاسی بود. مفهوم این رهبری توأمان این بود که پیغمبر از طریق وحی، ضوابط و شرایط زندگی دینی و سیاسی را به دست مردم می‌داد و هر چه که شارع شرع به دست می‌داد، بر اساس آن حکومت هم می‌شد. خلفای راشدین هم، چون با پیغمبر زیسته بودند و بسیاری از آن ضوابط و قواعد شرع را همچنان به یاد داشتند و در پی تدوین آن بودند، هنوز ادامهٔ سنت پیغمبر را در سیاست به عهده داشتند و به تعبیری حکومت در دورهٔ آنان چه در معنای سیاسی و چه در معنای دیانتی آن شرعی بود. اما بعد از پیغمبر به روایت اهل سنت، دایرهٔ نبوت بسته شد و دیگر هیچ‌کس از طریق وحی به ضوابط و شرایط زندگی دینی و سیاسی مسلمانان دست نمی‌یافت. بنابراین سیاست دیگر در معنای دیانت، آن گونه که در عصر پیغمبر فهمیده می‌شد، نمی‌توانست باشد. با چنین استدلالی راه برای حکومت‌های اموی و عباسی که خلافت را به‌صورت سلطنت موروثی درآورده بودند، باز می‌شد. بنابراین اقتدار سیاسی موروثی اینان در حکومت بر مسلمانان، اگرچه فاقد صلاحیت دینی لازم بودند، مشروعیت می‌یافت.»