مورگان شوستر
زندگینامه و معرفی کتاب‌های مورگان شوستر
مورگان شوستر (William Morgan Shuster) وکیل، ناشر، کارمند دولتی و متخصص مالی آمریکایی در سال ۱۸۷۷ در واشنگتن متولد شد و در سال ۱۹۶۰ میلادی در نیویورک درگذشت. شوستر در سال ۱۹۱۱ مأموریت یافت به‌عنوان خزانه‌‌دار کل دولت ایران، مشغول به خدمت شود. او با این‌‌که پیش از سفر به ایران سابقه‌‌ی نویسندگی داشت اما اثر مشهورش با نام «اختناق ایران» را درباره‌‌ی دوران حضورش در ایران نوشته است.
بیوگرافی مورگان شوستر
مورگان شوستر با نام کامل ویلیام مورگان شوستر در روز ۲۳ فوریه ۱۸۷۷ میلادی در واشنگتن به دنیا آمد. دوران تحصیل شوستر با گرایش به رشته‌‌ی حقوق در مدرسه‌‌ی عالی مرکزی واشنگتن سپری گردید. او بلافاصله پس از اتمام دوران تحصیلش در مدرسه، منشی اداره‌‌ی لشکری آمریکا شد و از همان‌جا توانست به‌‌تدریج خود را در هیئت‌‌های نظارتی بگنجاند. او ابتدا در سال ۱۹۰۱ میلادی به‌عنوان یکی از اعضای حقوقی به کوبا رفت و در جریان تخلیه‌‌ی نیروهای اسپانیایی از کوبا، کار نظارتی خود را انجام می‌‌داد. بعد از تجربه‌‌ی موفق کاری در کوبا و فیلیپین، مورگان شوستر در سال ۱۹۰۶ میلادی به سمت اداره امور معارف فیلیپین منصوب گردید تا اصلاحات لازم را انجام دهد. هم‌زمان، روزولت، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، شوستر را هم به‌عنوان مدیر معارف و هم به‌عنوان یکی از اعضای کمیسیون فیلیپین منصوب نمود.
ازدواج و حضور در ایران
در سال ۱۹۰۴ میلادی، مورگان شوستر با دوشیزه برتا، دختر یکی از صرافان معتبر شهر کنتاکی، ازدواج کرد. این ازدواج به او امکان دسترسی به شبکه‌های اقتصادی و تجاری مهمی را داد. در سال ۱۹۱۰ میلادی، دولت ایران به‌دنبال بهبود وضعیت مالی کشور، از دولت آمریکا درخواست کمک کرد تا نظام مالی او را ساماندهی کند. ویلیام هاوارد تفت، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، پیشنهاد داد که مورگان شوستر به‌عنوان مشاور مالی ایران منصوب شود. شوستر که در آن زمان حدود ۳۵ سال داشت، با تجربه‌های مختلف اقتصادی، به‌ویژه در زمینه‌ی امور مالی بین‌المللی، به ایران رفت. پس از ورود به ایران، شوستر به‌عنوان خزانهداری کل به مسئولیت‌های مالی کشور رسید و تلاش کرد تا اصلاحات گسترده‌ای در نظام مالی و اقتصادی ایران ایجاد کند. علاوه‌بر شوستر، دولت آمریکا چهار نفر دیگر را نیز برای همکاری در امور مالی ایران معرفی کرد که آن‌ها نیز در سال ۱۹۱۱ میلادی به ایران آمدند و در پست‌های دولتی کلیدی مشغول به کار شدند.
شوستر به مقام خزانهداری کل، چارلز مکاسکی به مسئولیت ممیزی مالیات، رالف هیلز به سمت محاسبات کل، بروس دیکی به‌عنوان منشی عایدات و مستر کویروز به ریاست عوارض و مالیات‌ها منصوب شدند. مدت زمان استخدام این افراد سه سال تعیین شده بود و آن‌ه وظیفه داشتند امور مالی دولت ایران را ساماندهی کنند. طی این مدت، علی‌رغم فشارهای خارجی از سوی دولت‌های روسیه و انگلستان و دست‌نشانده‌های آن‌ها در داخل کشور، شوستر توانست تا حدی وضعیت خزانه و امور مالی ایران را بهبود بخشد. بااینحال، حوادث مختلفی مانند تصمیم شوستر برای توقیف اموال شعاع‌السلطنه (که شوروی حامی جدی او بود) و فضای آشوب‌زای داخلی، همراه با اقداماتی چون توپ بستن حرم امام رضا و اشغال نواحی ایران توسط شوروی، موجب پایان کار شوستر در ایران شد. در نتیجه‌ی این سلسله اتفاقات، مأموریت شوستر نیمه‌تمام ماند و او پس از هشت ماه فعالیت، در سال ۱۹۱۲ ایران را ترک کرد.
درگذشت شوستر
شوستر ماجراهای خود در ایران را در کتابی با عنوان «اختناق ایران» منتشر کرد. پس از ترک ایران، شوستر به کار نشر پرداخت و تا سال ۱۹۵۲ که از این حرفه بازنشسته شد، در این زمینه مشغول بود. در نهایت، شوستر در ۲۶ مه ۱۹۶۰ در نیویورک درگذشت.
اقدامات مورگان شوستر در ایران
مورگان شوستر، در مدت زمان کوتاه حضور خود در ایران، چندین اقدام مهم در جهت اصلاح امور مالی کشور انجام داد. یکی از مهم‌ترین این اقدامات، اصلاح نظام مالیاتی و ایجاد دستورالعمل‌های مالیاتی برای مقامات دولتی بود. شوستر همچنین در زمینه صنعت، طرحی برای استخراج معادن ایران تهیه کرد که باعث افزایش درآمد ارزی کشور شد. همچنین، قشون نظامی مکلف شدند تا مخارج خود را از منابع مالی شوستر تأمین کنند. تشکیل ژاندارمری خزانه یکی دیگر از اقدامات او بود که هدفش سازماندهی ارتباطات با قشون نظامی بود. بعد از تشکیل ژاندارمری خزانه، شوستر اقداماتی در جهت ضبط اموال مقامات دولتی که درآمدهایشان بیشتر از حقوق دولتی‌شان بود، انجام داد.
یکی از مهم‌ترین اقدامات او، ضبط اموال شعاع‌السلطنه بود. دلیل شوستر برای این اقدام، همدستی شعاع‌السلطنه با سالارالدوله و قیام علیه حکومت مرکزی ایران و دعوت به شورش در کشور بود. علاوه‌بر این، شوستر طرحی را برای اصلاح درآمدهای نفتی ایران تهیه کرد که طبق آن دولت‌های شوروی و انگلیس موظف می‌شدند تا سهم ده درصدی خود از استخراج چاه‌های نفت ایران را به سوددهی بیشتری ارتقا دهند. این اقدامات، به‌ویژه ضبط اموال شعاع‌السلطنه و اصلاحات مالیاتی، فشارهایی از سوی شوروی و تهدیدات این کشور علیه ایران برای اخراج شوستر ایجاد کرد. این موارد، به‌علاوه طرح شوستر برای اصلاح سهم‌های نفتی، مقدمات اخراج او از ایران را فراهم کرد.
مروری بر آثار مورگان شوستر
مورگان شوستر تا پیش از حضور در ایران، چند کتاب درباره‌‌ی مسائل مالی فیلیپین، نظام مالی جهان و اظهارات افراد مهم کشوری همچون ویلیام اچ. تفت را به نگارش درآورده بود. بااینحال اثر مهم او یعنی «اختناق ایران» بیش از سایر آثارش معروف شده است.
«اختناق ایران» پس از خروج شوستر از ایران به نگارش درآمد و در سال ۱۹۱۲ میلادی به چاپ رسید. کتاب موردبحث، توصیفی از وضعیت ایران از زمان مشروطه تا زمان خروج شوستر ارائه می‌دهد. هرچند این کتاب، اثری شخصی است و نقل‌‌قول‌‌های نویسنده انضمام این اثر شده است؛ اما مخاطب با خواندن آن در جریان مسائل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دوران مشروطه قرار می‌‌گیرد. در فصول مختلف کتاب «اختناق ایران»، به این موارد پرداخته شده است: دخالت‌‌ها و فشارهای شوروی، انگلستان و حتی بلژیک در اوضاع مملکت‌‌داری ایران؛ ترسیم اوضاع سیاسی - مالی ایران در آستانه‌‌ی ورود هیئت آمریکایی به تهران؛ نحوه‌‌ی استخدام مورگان شوستر در مقام خزانهداری کل و هیئت آمریکایی در سایر مناصب دولتی ایران؛ منافع آمریکایی در استخدام شوستر در خزانهداری کل ایران؛ تلاش‌‌های محمدعلی شاه برای بازگشت به عرصه‌‌ی قدرت؛ تهدیدات شوروی و عوامل وابسته به آن برای ممانعت و دخالت در کارهای مورگان شوستر و در نهایت، نحوه‌‌ی اخراج شوستر از ایران.
ماجرای ضبط اموال شعاع‌السلطنه و همدستی او با سالارالدوله، به‌ویژه تهدید جدی دولت شوروی برای تسریع در اخراج شوستر، یکی از موارد اصلی و مهم در کتاب «اختناق ایران» است که شوستر تلاش کرده وقایع‌نگاری دقیق روزانه‌ای از آن را به ثبت برساند. هرچند شوستر سعی کرده به تاریخ‌نگاری روزانه وفادار بماند، برخی منتقدان این کتاب معتقدند که او در روایت خود از تاریخ، به دلیل نزدیکی به دولت آمریکا و نداشتن سوگیری انتقادی نسبت به دخالت‌های آمریکا در امور ایران، برخی از حقایق و وقایع را نادیده گرفته یا کمتر به آن‌ها پرداخته است.
محمد نایب‌پور، استادیار دانشگاه علوم انتظامی، در نقد کتاب «اختناق ایران» اشاره می‌کند که اطلاعات ذکر شده در این کتاب باید مورد تحلیل و بررسی دقیق قرار گیرد. به‌گفته‌ی او، استفاده از یادداشت‌های شخصی شوستر به‌عنوان مهم‌ترین منبع برای تکمیل یک اثر تاریخی این‌چنینی، نیازمند بررسی دقیق و پژوهش‌های استنادی است تا صحت و سقم این منابع به‌طور علمی اثبات شود.
ابوالحسن موسوی شوشتری اولین‌بار این کتاب را ترجمه کرد و به‌‌وسیله‌‌ی انتشارات حبل‌‌المتین در کلکته به چاپ رساند. طی سال‌‌های بعد این ترجمه به‌‌وسیله‌‌ی ناشرین دیگر به چاپ رسید که نسخه‌‌ی انتشارات صفی‌‌علیشاه مورد توجه قرار گرفت. این نسخه از «اختناق ایران» پنج بار تجدید چاپ شد. از نسخه‌‌های امروزی‌‌تر این کتاب می‌‌توان به ترجمه‌‌ی حسن افشار اشاره کرد که انتشارات ماهی آن را منتشر کرده و طی این سال‌‌ها هشت بار تجدید چاپ شده است.
