کتاب کارنامه تصوف

کتاب کارنامه تصوف نوشته و پژوهش نصرت‌الله فروهر است و نشر افکار آن را منتشر کرده است. این کتاب تحقیقی جامع دربارهٔ تصوف و صوفی‌گری و تاریخچه و خاستگاه آن است.

درباره کتاب کارنامه تصوف

تصوف طریقتی مبتنی بر آداب سلوک و به قصد تزکیهٔ نفس و اعراض از دنیا برای وصول به حق و به کمال رسیدن نفس است. تصوف در لغت به معنی پشمینه‌پوشی بوده و نسبت این جماعت به دلیل پشمینه‌پوشی و نشانهٔ زهد بوده‌ است. تصوف بیشتر با آداب طریقت همراه است؛ در حالی که عرفان، مکتبی جامع و مطلق سلوک معنوی و اعم از تصوف است. به عبارتی، تصوف، روشی از سلوک باطنی است. در تعریف تصوف، نظرات مختلفی بیان شده؛ اما اصول آن بر پایه طریقه‌ای است که شناخت آفریدگار جهان، کشف حقایق آفرینش و پیوند بین انسان و حقیقت از طریق سیر و سلوک عرفانی و باطنی و نه از راه استدلال عقلی، میسر است. موضوع آن، نفی خودمحوری و نیست شدن خود و پیوستن به خالق هستی است. شیوهٔ تصوف، کنترل نفس و ترک علایق دنیوی و خویشتن‌داری است. ظاهراً واژهٔ صوفی به معنی پشمینه‌پوش در قرن دوم هجری، در برخی از سرزمین‌های اسلامی، به ویژه در میان‌رودان متداول شد. کسانی که در قرن دوم، صوفی خوانده می‌شدند، تشکیلات اجتماعی و مکتب و نظام فکری و عرفانی خاصی نداشتند؛ به عبارت دیگر، تشکیلات خانقاهی و رابطهٔ مرید و مرادی و آداب و رسوم خاص صوفیه و همچنین نظام فکری و اعتقادی که جنبهٔ نظری تصوف را تشکیل می‌دهد، در قرن دوم و حتی در ربع اول قرن سوم، پدید نیامده بود.

عارفان با رعایت اصول تصوف و تعلیم آن‌ها می‌خواستند از باورمندان و پیروان خود انسان‌هایی کامل تربیت کنند و جامعه‌ای را بنیان گذارند که دوستی و مهر و محبت، اصل رابطهٔ انسان با انسان‌های دیگر می‌شود و صفا و وارستگی به همراه عمل و ایمان در آن حاکم باشد.

این کتاب مجملی است از مفصلی که می‌شد برگ‌های زیادی را به هر بخش آن اختصاص داد؛ اما سعی کرده به صورت واضح و کامل به تمام جزئیات تصوف بپردازد.

خواندن کتاب کارنامه تصوف را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دانش‌آموختگان و دانشجویان رشته‌های زبان و ادبیات فارسی و عرفان و ادیان پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب کارنامه تصوف

نادرستیها و خطاهایی که پیش آمد، موجب شد که اندک‌اندک به خود آید و روشی در پیش گیرد که وصول به حقیقت را برای آن بیشتر فراهم کند. سپس مشکلات پیش‌آمده را به طور جداگانه مورد بحث قرار داد تا بهتر بتواند آنها را بشناسد، بدین‌طریق علوم شاخه‌شاخه شد، و موضوع شناخت هر علمی تعیین گردید و راه انشعاب فلسفه به علوم گوناگون در رشته‌های مختلف پدید آمد؛ و هر رشته از علم موضوع و روش ویژه‌ای را در پیش گرفت.

اما امروزه با آنکه فهمیده‌ایم که از کشف حقیقت مطلق عاجزیم و نمی‌توانیم پرده از روی حقیقت اشیا برداریم و از کنه و جوهر آنها آگاه شویم، آیا می‌توان دستگاه دیگری با هدفی محدود به وجود آورد که حداقل به نتایج محدودی که به دست می‌آورد اعتماد داشته باشد؟

علوم تحقّقی، به هراندازه که پیشرفت کنند، باز هم نمی‌توانند عطش عقل جست‌وجوگر انسان را فرونشانند، زیرا این علوم توانایی درک عالم و ادراک مطلق آن را ندارند و نمی‌توانند برای کوشش انسان هدفی و برای سلوکش غایتی تعیین نمایند، بنابراین برای اندیشه‌های فلسفی میدانی باقی می‌ماند تا عقل بتواند غایت معرفت را بسنجد، و در ضمن دریافت و شناخت فلسفی، آنچه را که در خود می‌یابد یا از جهان به دست می‌آورد مرزبندی کند و در نتیجه یک «پدیده» به یک «ارزش» تبدیل شود.

پس فلسفه دو هدف اساسی دارد که اگر علم به عالی‌ترین مرتبه تعالی هم برسد، نمی‌تواند آن را تحقق بخشد؛ «هدف نظری» که عبارت است از معرفت عالم وجود و تفسیر آن و دیگر «هدف عملی» که عبارت است از شناخت نیکی و خیر و تعیین روش آدمی بر وفق مقتضای آن.

اگر فلسفه را از این دیدگاه مورد توجه قرار دهیم آشکار خواهد شد که «فلسفه و دین» اختلافی با هم ندارند، غیر از آنکه روش شناخت دینی برمبنای «وحی و ایمان» است، اما روش شناخت فلسفی برای وصول به غایت و هدف خویش غیر از «عقل» راهنمایی نمی‌شناسد.