کتاب آفرینش، وجود و زمان

کتاب آفرینش، وجود و زمان نوشتۀ توشیهیکو ایزوتسو و ترجمۀ مهدی سررشته‌داری است. انتشارات مهراندیش این کتاب را منتشر کرده است. این اثر دربارۀ اندیشۀ اسلامی و حاوی چند مقاله است.

درباره کتاب آفرینش، وجود و زمان

کتاب آفرینش، وجود و زمان دربارۀ اندیشه اسلامی است.

نویسندۀ این کتاب، از ظرایف زبان عربی درک فوق‌العاده‌ای دارد. اشارات او همیشه روشن، دقیق و سنجیده بوده است. شاگردان پروفسور توشیهیکو ایزوتسو، آگاهی از اهمیت تحلیل دقیق ساختار دستوری و زبان‌شناختی متون فلسفی و تصوّف را بیش از هر چیز دیگر به او مدیون‌اند.

او در این کتاب، از ارائۀ داوری‌های کلّی ابایی ندارد.

خواندن کتاب آفرینش، وجود و زمان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

خواندن این کتاب را به دوستداران روانشناسی عمومی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب آفرینش، وجود و زمان

«در این مقاله اغازین میل دارم که توجه خوانندگان را به یکی از مهم ترین گونه های فعالیت فلسفی در حیطه فلسفه شرقی، به صورتی که نمونه ان را در اندیشه بعضی فیلسوفان برجسته ایران می‌توان دید، جلب کنم. به اعتقاد من در بستر ویژه رویارویی شرق و غرب و از لحاظ هدف ایجاد یک درک متقابل بهتر بین شرق و غرب در سطح تفکر فلسفی و نیز پیشبرد این تفاهم، چنین رهیافتی به مطلب حائز اهمیت است. معتقدم که در وضعیت فعلی جهان، تحقق یک دوستی یا برادری بین المللی بین شرق و غرب که بر اساس درک فلسفی عمیق ایده ها و اندیشه های یکدیگر استوار باشد، از ضروری ترین اموری است که به ان احتیاج داریم.

ولی برخلاف فلسفه غربی که همگونی تحول تاریخی ان از خاستگاههای پیش از سقراطی تا اشکال معاصرش کم و بیش اشکار است، در شرق چنین گونه یکسانی تاریخی به چشم نمی خورد. از فلسفه های شرقی تنها به صیغه جمع می‌توان سخن گفت.

با توجه به این مورد فکر می‌کنم که مطالعه منتظم فلسفه های گوناگون شرق به نیت دستیابی به یک چارچوب ساختاری جامع و یا حصول نوعی فرا- فلسفه های شرقی که فلسفه های اصلی شرق را به واسطه ان بتوان تا سطح معینی از یکسانی ساختاری ارتقا داد، امر بسیار مهمی است.

به عبارت دیگر، پیش از ان که به امکان وجود یک درک فلسفی متقابل و مثمر ثمر بین شرق و غرب فکر کنیم می‌بایست خود سنت های فلسفی شرق را بهتر درک کنیم. و قصد من هم از پرداختن به مسئله ساختار پایه ای تفکر متافیزیکی در اسلام، همین است.

اسلام در دوره تاریخ طولانی خود، شماری از اندیشمندان برجسته و تعدادی مکاتب فلسفی گوناگون را به وجود اورده است. من در اینجا فقط یکی از انها را برمی گزینم که معروف به مکتب «وحدت وجود» و بدون شک یکی از مهم ترین انها است. این مفهوم، یعنی وحدت وجود، به ابن عربی (۱۲۴۰- ۱۱۶۵) عارف- فیلسوف بزرگ عرب اسپانیایی تبار در قرون یازدهم و دوازدهم بازمی گردد. مکتب وحدت وجود در دوره بین قرن سیزدهم تا قرن شانزدهم و هفدهم که طی ان تفکر متافیزیکی اسلام در قالب افکار صدرای شیرازی (ملاصدرا ۱۶۴۰-۱۵۷۱) به نقطه اوج و فراگیر خود رسید، نفوذ بزرگی بر اکثر متفکران مسلمان و بخصوص متفکران ایرانی بر جای گذارد. از این رو، مقاله حاضر چه از لحاظ تاریخی و چه از لحاظ جغرافیایی، به عرصه محدودی می‌پردازد. اما مسائل مورد بحث ان متعلق به بنیادی ترین بعد تفکر عمومی متافیزیکی است.

به علاوه مایلم به این نکته اشاره کنم که مکتب اندیشه ای «وحدت وجود» در اسلام به گذشته تعلق ندارد بلکه این سنت هنوز درایران امروز به طور سرزنده ای به حیات خود ادامه می‌دهد. امیدوارم که عرضه داشت این مسئله از سوی من، جایگاه ایران را در جهان فلسفی شرق تا حدودی روشن کند.

در اغاز کار می‌توان گفت که در دوره ای که هم اکنون به ان اشاره کردیم جست وجوی پیگیر چیزی ابدی و مطلق در ورای عالم چیزهای نسبی و گذرا، یکی از بارزترین ویژگی های اندیشه ایرانی را تشکیل می‌داده است. ممکن است انچه به این شکل صورتبندی کردیم امری بدیهی به نظر برسد؛ در واقع همه ادیان در این ویژگی مشترکند. اما نکته مهم ان است که در اسلام، این مسئله به لحاظ اصالت و حقانیت وجود مطرح شد. واژه مرکزی در اینجا «وجود» است.

برای ان که دلالت واقعی این ایده را در بافت تاریخی اش روشن کنم می‌بایست انچه را در غرب تحت عنوان فرضیه «اعتبارات وجود» می‌شناسند و به ابن سینا (۱۰۳۷-۹۸۰) منسوب است به طور خلاصه روشن کنم. این فرضیه اول بار توسط ابن رشد فیلسوف مشهور عرب اسپانیایی تبار و سپس در غرب توسط توماس آکوئینی که از لحاظ ادراک موضع ابن سینا تابع ابن رشد بود، به ابن سینا نسبت داده شد. در پرتو انچه اکنون از فلسفه ابن سینا می‌دانیم، مشخص است که این دو تن فلسفه ابن سینا را سوء تعبیر کردند. این سوء تعبیر، نه تنها در شرق بلکه در تاریخ فلسفه غرب نیز نقش بسیار مهمی بازی کرد.

در واقع از اولین مرحله تحول تاریخی فلسفه اسلامی، مفهوم «وجود» همچون مرده ریگ فلسفه یونانی، بزرگترین مسئله ای بود که متفکران مسلمان می‌بایست با ان روبرو شوند. این مشکل اول بار صراحتا از سوی فارابی (۹۵۰-۸۲۷) مطرح شد و ابن سینا هم با اعلام این که «وجود» عرض بر ماهیت است، ان را به صورتی فوق عادی عرضه داشت.

مهم ترین پرسشی که در اینجا باید پرسید این است که منظور واقعی ابن سینا چه بود؟ ابتدا باید این مطلب را روشن کنم.»