کتاب قدر؛ نظریه هنر و زیبایی در تمدن اسلامی

کتاب قدر؛ نظریه هنر و زیبایی در تمدن اسلامی نوشته حسن بخاری قهمی است. کتاب قدر؛ نظریه هنر و زیبایی در تمدن اسلامی پژوهشی درباره هنر معماری اسلامی است.

درباره کتاب قدر؛ نظریه هنر و زیبایی در تمدن اسلامی

کمتر کسی را می‌توان یافت که در شکوه، عظمت و خیره‌کنندگی آثار هنری و معماری اسلامی از الحمرا تا تاج‌محل کوچک‌ترین تردیدی به خود راه دهد. کمتر محققی را می‌توان یافت که به حکمت و فلسفه اسلامی واقف بوده و در عین حال قدرت ابداع حکما و فلاسفه مسلمان را در ارائه دقیق‌ترین و عمیق‌ترین مباحث بنیادی مربوط به هنر (چون قوه خیال و عالم مثال) منکر شود، همچون هانری کربن که تفاوت فلسفه اسلامی با فلسفه غرب را در این می‌دانست. 

تاریخ هنر و معماری در تمدن اسلامی، نمایانگر جلوه‌هایی عظیم، باشکوه، کم‌نظیر و بلکه بی‌نظیر است. شکوه این آثار نه صرفاً برخاسته از ذوق و احساس زیبایی‌شناسانه هنرمندان و معماران مسلمان، که در نوعی الهیات نظری و در بُعدی شهودی، نهفته است.  در حالی‌که تمدن‌های دیگر، اصول و مبانی مشخصی در تبیین بنیان‌های نظری هنر و معماری خویش تدوین نموده‌اند، تمدن اسلامی این اصول و مبانی را هرگز به‌صورت شفاف و روشن، تئوریزه ننموده و مکتبی تحت عنوان فلسفه هنر اسلامی بنیاد نگذاشت. 

 تبیین رابطه‌ها و تدوین اصول نظری حاکم بر این هنر (و معماری) که سابقه‌ای بیش از دوازده قرن در آفرینش آثار، و کمترین سابقه را در عرصه نظر و نظریه‌پردازی دارد. فرض بر این است که بنیان نظری هنر، زیبایی و معماری در تمدن اسلامی نظریه «قدر» است.

این پژوهش، با روش توصیفی تحلیلی و مبتنی بر مستندات تاریخی و مطالعات تحقیقی و با در نظر گرفتن فصل مشترک معماری و هنرهای مختلف اسلامی (یعنی هندسه) و با غور و بررسی در آیات قرآن، روایات معصومین علیهم‌السلام، آرای حکما و فلاسفه مسلمان و نسبت وسیع و وثیق هنر و فتوت و صناعت با حکمت در تمدن اسلامی، تلاش نموده است نظریه‌ای زیربنایی و بنیادین (نظریه قدر) برای تبیین تئوریک هنر و معماری اسلامی به دست دهد.

خواندن کتاب قدر؛ نظریه هنر و زیبایی در تمدن اسلامی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به معماری اسلامی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب قدر؛ نظریه هنر و زیبایی در تمدن اسلامی

می‌توان دلیل دیگری نیز از همان قرون اولیه اسلامی آورد یعنی استناد به منبعی که علاوه بر حکمت و فلسفه اسلامی، تأثیر حکمی بزرگی در میان اصناف و پیشه‌وران به جای گذاشت: الرسائل اخوان‌الصفا.

این کتاب که به عنوان اولین دانشنامه اسلامی (با گرایشات شیعی) کتاب حکمت بود۳۶ و همراه با ذکر مبانی نظری، رویکردهای عملی را نیز پی می‌گرفت، محصول جمعی از دانشمندان مسلمان بود که در تعالیم و نیز مراتب خاص خود نظامی منحصر‌به‌فرد پی ریخته بودند. این نظام که در خود حاوی نوعی تعلیم و تربیت بر اساس نظام استاد‌-‌شاگردی بود، بنیاد فتوت‌نامه‌ها در تمدن اسلامی گردید. اخوان در رساله دوم از رسائل ریاضی با عنوان: «الرساله الثانیه من القسم الریاضی الموسومه به جومطریا فی الهندسه و بیان ماهیتها» هندسه را به هندسه حسی و عقلی تقسیم نموده و آن را علمی می‌دانند که اکثر صناعتگران بدان نیازمندند. از دیدگاه اخوان هندسه نوعی تقدیر پیش از عمل است که سبب تألیف و ترکیب بعضی از اجسام با بعض دیگر می‌شود: «و اذ قد ذکرنا طرفاً من اصل الهندسه الحسیه، شبه المدخل و المقدمات، و قلنا ان هذا العلم یحتاج الیه اکثر الصنّاع، فلنبین ذالک و هو التقدیرِ قبل العمل لان کل صانع یولف الاجسام بعضها الی بعض و یرکبها فلا بدله ان‌یقدر اولا المکان فی ای موضع یعملها و الزمان فی ای وقت یعملها و یبتدی فیها، و الامکان هل یقدر علیه ام لاء و بای آله و ادوات یعملها و کیف یولف اجزاء‌ها حتی تلتئم و تاتلف. فهذه هی الهندسه التی تدخل فی اکثر الصنائع التی هی تألیف الاجسام بعضها الی بعض».۳۷ همچنین اخوان در همین رساله «علم مساحه» را به‌عنوان بخشی از هندسه عملی موردنیاز عُمّال، کتّاب، و کشاورزان می‌دانند: «ان علم الهندسه یدخل فی الصنائع کلها و خاصه فی المساحه و هی صناعه یحتاج الیها العمّال و الکتّاب و الدهاقین و اصحاب الضیاع و العقارات فی معاملاتهم من جبایه الخراج و حفر الانهار و عمل البریدات و ماشاکلها».