بریده‌هایی از کتاب قدر؛ نظریه هنر و زیبایی در تمدن اسلامی

اخوان‌الصفا در جهان‌بینی، متأثر از کندی و فارابی (و آن‌ها نیز به نحوی متأثر از تاسوعات فلوطین) هستند.

در میان هنرهای اسلامی، خوشنویسی مقدس‌ترین و اصیل‌ترین هنرهاست

اخوان‌الصفا گروهی از اندیشمندان شیعه بودند (احتمالاً اسماعیلی) که در قرن چهارم هجری در بصره و اطراف بغداد می‌زیسته‌اند.

پیش از اخوان‌الصفا، فلاسفه‌ای چون فارابی و بوعلی به وجه فنی موسیقی توجه بیشتری داشتند تا وجه عرفانی و یا نظری آن.

در هر جهان سنتی در هر لحظه از تاریخ آن قطبی که به‌منزله قطب عالم است و به‌واسطه او برکت آسمان بر زمین نازل می‌شود، حکومت می‌کند. این قطب بیش از هرچیز مبین یک حقیقت معنوی و ممثل نظام وجود است. وجود او همان حضور الهی در مرکز عالم و یا در مرکز عالمی خاص و یا در مرکز نفس انسانی، به مقتضای مراتب مختلف است. ولی معمولاً‌مظهر و ممثل حقیقی آن، شخص ولی یا اولیا هستند که مقام معنوی آن‌ها در سلسله‌مراتب مختلف هستی به منزله قطب عالم است. از این چند نکته روشن است که تشیع متضمن حقیقتی بسیار دقیق و لطیف است و بیان آن به عباراتی که معمولاً قابل قبول همه باشد به غایت دشوار است.

اولین فیلسوف مسلمان یعنی ابواسحاق کندی نُه رساله در موسیقی دارد.

موسیقی کبیر فارابی، بحث کامل ابن‌سینا در شفا و پس از آن تألیفات بنیادی کسانی چون صفی‌الدین ارموی (همچون الادوار و رساله شرفیه) و عبدالقادر مراغی و قطب‌الدین شیرازی، نشان از اهمیت علم موسیقی در تمدن اسلامی دارد.

تیتوس بورکهارت‌: «هنرمندی که بخواهد اصل وحدت وجود را نمایان سازد، سه وسیله در اختیار دارد: اول، هندسه که وحدت را در نظم فضایی جلوه‌گر می‌سازد. دوم، ریتم که وحدت را در نظم دنیوی و غیرمستقیم در فضا نمودار می‌سازد و سوم، نور که نسبت آن با شکل‌های قابل رؤیت، مانند وجود مطلق است نسبت به موجودات محدود».

"بنیان اصلی هنر، معماری و زیبایی در تمدن اسلامی نظریه «قدر» است".

و اما ابوالمفاخر صفی‌الدین ارموی، اعجوبه دنیای هنر اسلامی و صاحب کتاب مشهور الادوار، استاد بزرگ موسیقی و خوشنویسی، ادیب و عروض‌دان،‌مشهور به اعجوبه هنر، بزرگ‌ترین موسیقی‌شناس و موسیقی‌دان پس از ابن‌سینا و ابن‌زیله،‌نماینده نحله روش نظام در موسیقی و پیشتاز مکتب منتظمیه (تئوری سیستماتیک)، متولد ۶۱۳ هجری در ارومیه و متوفی ۶۹۳ در بغداد است.

صفی‌الدین کتاب رساله شرفیه را برای شاگردش شرف‌الدین هارون، فرزند جوینی وزیر هلاکو نوشته و دارای پنج مقاله است:

حدیثی از پیامبر(ص) که در جواب سؤال «ابن عمر» که پرسید: خداوند کجاست؟ در ارض یا سماء؟ فرمود: «فی قلوب عباده المؤمنین». پس نتیجه می‌گیرد: «هرکه میان دل او حجاب برداشته شود صورت ملک و ملکوت در دل او تجلی نماید» و نسبت این دل با عالم خیال، در اندیشه‌های غزالی بسی روشن و بی‌نیاز از شرح و تأویل است: «پس آنچه در دل حاصل شده است موافق عالمی است که در خیال حاصل است و آنچه در خیال حاصل است موافق عالمی است که در نفس خود موجود است -‌بیرون از خیال آدمی و دل او -‌و عالم موجود موافق نسخه‌ای است که در لوح محفوظ موجود است».