کتاب جریان شناسی فکری ایران معاصر

جریان شناسی فکری ایران معاصر؛ تبیین و تحلیل جریان های عقلانیت اسلامی، روحانیت سنتی، مکتب تفکیک، سنت گرایی، تجددستیزی سنتی و فلسفی، فرهنگستان علوم اسلامی و روشن فکری نوشته دکترعبدالحسین خسروپناه است مه در درفتر نشر معارف به چاپ رسیده است.

دفتر نشر معارف وابسته به نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‏‌ها، در سال ۱۳۷۶ تأسیس شد و در سال ۱۳۷۹ به صورت رسمی آغاز به کار کرد. این انتشارات تلاش می‌کند از دریچه اسلام ناب به بازخوانى، بررسى، نقد و تولید اندیشه در عرصه‌هاى مختلف بپردازد.

از جمله این فعالیت‏‌ها می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان به چاپ بیش از ۱۱۰۰عنوان کتاب در زمینه دروس معارف اسلامى دانشگاه‌ها، اندیشه‏‌های امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبرى، پرسش‌ها و پاسخ‌هاى دانشجویى، معارف قرآن و اهل‏ بیت (ع)، دین‌پژوهى، اخلاق و عرفان، انقلاب اسلامى و تاریخ معاصر، مسائل جهان اسلام، غرب‏‌شناسی، شبهات فکری و عقیدتی، مسایل تاریخی و فلسفی، علوم انسانی، مسائل تربیتى، زن، خانواده و نقد فمینیسم و… اشاره کرد.

نشر معارف اخیراً نیز گام‌‏هایی در حوزه ادبیات داستانی برداشته است. این انتشارات با راه ‏اندازی ۳۰ مرکز فروشگاهی با عنوان تجاری «پاتوق کتاب» و همچنین برگزاری ۱۲ دوره مسابقات کتابخوانی «پویش روشنا» در سطح ملی، توانسته است گام‏‌های مفید و موثری در توزیع و ترویج کتابخوانی کشور بردارد.

آنچه این روزها بیش از هرچیز دغدغه نسل انقلابی است آشنایی جوانان و دانشجویان با حقیقت دین و معارف اسلام است، انتشارات در این زمینه پیشرو است و تلاش دارد پاسخی علمی و دینی برای تمام سوالات این نسل داشته باشد.

 درباره کتاب جریان شناسی فکری ایران معاصر

 کتاب جریان شناسی فکری ایران معاصر، تحقیقی است که پژوهشگر و دانشمند ارجمند دکتر عبدالحسین خسروپناه، پس از سال‌ها کوشش فراوان و پژوهش و تدریس به نگارش درآورده است.

شناخت، تبیین و تحلیل انواع جریان های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و ادبی به ویژه جریان شناسی فکری در هر نظام اجتماعی، یک ضرورت غیرقابل انکار است. مسؤولان و شخصیت های فرهنگی باید بیش از دیگران، جریان های شاخص و چهره‌های مطرح در این جریان‌ها را بشناسند. گاهی برخی از دانشجویان یا طلاب جوان بهتر از عناصر و چهره‌های شاخص فرهنگی کشور، جریان‌های فکری معاصر را می شناسند و این وضعیت، بسیار تأسف‌بار است. نگارنده بر اساس همین ضرورت، اثر حاضر را تدوین کرده است. 

آسیب‌شناسی معرفت و معیشت دینی، درصدد مطالعه، شناخت، پیشگیری ازکجروی و جلوگیری از بازگشت مجدّد بحران‌هایی است که با انتظارهای منطقی از دین، جامعه دینی ایران و ماهیت دین اسلام سازگاری ندارد. توضیح مطلب آنکه آسیب‌ها و بحران‌ها و به تبع پیشگیری و درمان آنها به دو شاخه معرفت دینی و تحقّق خارجی دین تعلّق دارد. معرفت دینی عبارت از شناخت ضابطه‌مند ماهیت دین است و ماهیت دین، عبارت است از مجموعه حقایقی که به وسیله خداوند سبحان توسط پیامبران جهت هدایت انسان‌ها نازل می‌گردد و در یک جمله «ما جاء به النبی» یعنی آنچه از ناحیه پیامبر و پیشوایان دینی به ما رسیده است، همان حقایق، معارف و احکامی است که به صورت متن و نصّ دینی ظاهر شده‌اند. اما وجود خارجی دین، عبارت از دینی است که در جامعه متدینان جریان پیدا می‌کند و نهادهای اجتماعی و روابط میان دینداران را پدید می‌آورد و موافقان، مخالفان و مذاهب مختلف را تحقّق می‌بخشد. البتّه این حقایق و امور خارجی، گرچه منسوب به دین‌اند؛ ولی تنها زاییده ماهیت دین نیستند و ده ها عامل فرهنگی، اجتماعی و روانی نیز بر آنها تأثیر می گذارد.

این کتاب تنها درصدد است تا جستارگونه به تبیین و معرّفی مهم‌ترین جریان‌های فکری ایران معاصر با رویکرد دین شناختی بپردازد و علاوه بر توصیف تا حدودی، آراء و عقاید، شخصیت‌ها و اصول آنها را داوری و تحلیل کند.

خواندن کتاب جریان شناسی فکری ایران معاصر را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 علاقه‌مندان به مطالعات جامعه‌شناسی و اندیشه اسلامی مخاطبان این کتاب‌اند.

 بخشی از کتاب جریان شناسی فکری ایران معاصر

مطالعات و تحقیقات دین پژوهی سنّتی عمدتاً به صورت تک نگرشی و گزینشی انجام می پذیرد و فاقد یک نگاه جامع نگرانه است همان گونه که با رویکرد درجه دوم و تاریخی و معرفت شناختی به مطالعه حوزه علوم اسلامی نمی پردازند؛ برای نمونه فقهای مکرم در مباحث فقهی همیشه منتظرند تا مردم و متدینان با پرسش و مسأله ای روبرو شوند و سپس با استفاده از اصول کلی به پاسخ آن بپردازند و همچنین متکلمان در مباحث کلامی، منتظر می مانند تا شبهاتی عرضه شود آنگاه به پاسخ آنها اقدام نمایند. علمای اخلاق هم به جهت کم استقبالی از مسایل اخلاقی، خیالشان راحت و آسوده است و حتّا به اندازه متکلمان و فقها هم درگیری ندارند در حالی که عالمان دینی باید همانند دیدبانان بر دکل های معرفت نشسته و مرتّب به طرح کلان علم اسلامی بپردازند و کاستی ها و آسیب های احتمالی را قبل از تحقّق جریان های اجتماعی پاسخ دهند و با پیشگیری، از بحران های احتمالی جلوگیری نمایند. اما به خاطر نداشتن نگاه جامع نگر، تحوّل و بالندگی علوم اسلامی در حوزه ها به کُندی اتفاق می افتد و عملیات نظام سازی در علوم اسلامی تحقّق نمی یابد. البتّه پاسخ به سؤال های نیازمندان یکی از امتیازات سنّت اسلامی است ولی غرض این است که عالمان اسلامی تنها برای تکامل معرفت دینی و رشد و بالندگی فقه و کلام و اخلاق نباید منتظر پرسش های دیگران باشند.

نگارنده، برای درمان این آسیب به طرح تئوری دیدبانی و فلسفه مضاف به علوم اسلامی با رویکرد تاریخی و منطقی پرداخته است؛ بر این اساس می توان به تحوّل و رشد و بالندگی علوم دست یافت. این تئوری مدعی ضرورت نگاه معرفت شناسانه و تاریخی به علوم است؛ توضیح مطلب اینکه، وقتی رزمنده ای در منطقه عملیاتی در حال جنگیدن است بدون شک با توجّه به اطراف خود تصمیم می گیرد و درگیر می شود ولی تنها در محدوده خود می نگرد و فراتر را نمی تواند مشاهده کند و درباره نیروهای دشمن که در معرض او نیستند نمی تواند داوری داشته باشد ولی اگر رزمنده ای در دکل بلندی یا به وسیله هواپیمایی به دیدبانی مشغول باشد، گستره وسیع تری را مشاهده می کند و تصمیم های کلان تری را می گیرد و توانایی بیشتری در پیشگیری مشکلات پیدا می کند. فلسفه های مضاف به علوم با رویکرد درجه دوم و تاریخی و دیدبانی این قدرت را به عالمان می دهند که تحوّل اساسی در علوم ایجاد کنند. برای توضیح بیشتر لازم است تا به اختصار در باره چیستی فلسفه های مضاف سخن بگوییم. واژه فلسفه مضاف، مشترک لفظی میان فلسفه علوم و فلسفه حقایق (غیر علوم) است. فلسفه علوم، دانش فرانگرانهٔ توصیفی - تحلیلی رشته علمی یا دانش با روش تاریخی و معرفت شناختی است مانند فلسفه معرفت دینی، فلسفه علوم تجربی، فلسفه علوم اجتماعی و.. و فلسفه حقایق (غیر علوم)، دانش درون نگرانه توصیفی - عقلانی پدیده های حقیقی و اعتباری است. مانند: فلسفه دین، فلسفه نفس، فلسفه سیاست (فلسفه سیاسی). توضیح مطلب اینکه فلسفه های مضاف با دو وضعیت ظاهر گشته اند. فلسفه در وضعیت نخست، به پدیده ها و حقایق ذهنی وخارجی، حقیقی واعتباری و در وضعیت دوم، به دانش ها و علوم نظام مند و هر مجموعه دارای دیسیپلین و دارای سیستم اضافه می گردد. فلسفه مضاف به پدیده ها وحقایق از سنخ دانش درجه اوّل است که با نگرش فیلسوفانه به تحلیل عقلی موضوع معین یعنی واقعیت خارجی یا ذهنی می پردازد. مانند فلسفه حیات، فلسفه زبان، فلسفه ذهن، فلسفه نفس، فلسفه معرفت، فلسفه دین، فلسفه نبوت و حکمت اسلامی به ویژه گرایش حکمت مشا و حکمت متعالیه، با توجّه به بیان احکام و عوارض موجود بما هو موجود به پاره ای از فلسفه های مضافِ به پدیده ها و حقایق مانند فلسفه هستی، فلسفه معرفت، فلسفه نفس و فلسفه دین پرداخته است.