کتاب تکنوکراسی

کتاب تکنوکراسی نوشته دکتر شهریار زرشناس است که انتشارات معارف برای علاقه‌مندان به علوم سیاسی منتشر کرده است. 

درباره کتاب تکنوکراسی

با ظهور و بسط تکنولوژی جدید و گسترش دامنهٔ نفوذ آن، «سن سیمون» نویسندهٔ سوسیالیست فرانسوی (۱۸۲۵) این نظر را مطرح کرد که با غلبه یافتن تکنوکراسی (نظام تکنیک)، تکنوکرات‌ها یا فن‌سالاران (کسانی که اداره و کنترل نظام تکنیک مدرن را بر عهده دارند) قدرت یافته‌اند. لیبرالیسم کلاسیک در خود مایه‌های تکنیکی بسیار داشت، اما سیطرهٔ تمام‌عیار تکنوکرات‌ها در عصر امپریالیسم نحوی نظام مبتنی بر انحصارات بزرگ خصوصی و دولتی که با برنامه‌ریزی‌های بسیار دقیق تکنیکی و بدون بهره‌گیری از تفکر اداره می‌شوند پدید آورد و تکنوکرات‌ها و روشنفکران و سیاستمداران در یکدیگر ادغام شدند و تکنوکرات‌ها به عنوان یک طبقهٔ اجتماعی، صاحب قدرت و ثروت زیادی شدند و یا با سرمایه‌داران پیوند خوردند و یا در خدمت آن‌ها درآمدند. اصطلاح «تکنوکراسی» در سال ۱۹۱۹ میلادی توسط «ویلیام هنری اسمیت» نویسندهٔ آمریکایی مطرح گردید. در ایران نیز طبقهٔ تکنوکرات حضور داشته و به‌ویژه در سال‌های موسوم به «سازندگی» بر اثر در پیش گرفتن رویکردهای توسعه‌مدارانه از قدرت و مکنت بسیاری برخوردار گردیده و به عنوان یک جناح نیرومند در جمهوری اسلامی ظاهر گردید. تکنوکرات‌های حکومتی و غیرحکومتی ایران علی‌رغم برخی اعتقادات و ظواهر مذهبی، اندیشه‌های سولاریستی‌دارند و مروّج نئولیبرالیسم و کُرنش در مقابل نظام جهانی سلطه و عدول از آرمان‌های انقلاب و در پیش‌گرفتن طریق شبه مدرنیته در ایران هستند. این کتاب سعی دارد تکنوکراسی در ایران را در ابعاد مختلف آن بررسی کند.

خواندن کتاب تکنوکراسی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به علوم سیاسی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب تکنوکراسی

تکنوکراسی و بوروکراسی محصول عالم مدرن و محصول انقلاب صنعتی‌اند. عالم مدرن از قرن چهاردهم، پانزدهم میلادی ظهور و بسط خود را شروع کرده، اما این به معنای ظهور تکنوکراسی نبوده است. تکنوکراسی، خرده سیستمی در درون سیستم کلی عالم غرب مدرن است که مشخصاً در پی انقلاب صنعتی پدید می‌آید. عالم غرب مدرن چند مرحله را در تاریخ بسط خود طی کرده است. دوران رنسانس، دوران تکوین، بنیان‌های مابعدالطبیعی و رئوس اندیشه‌ای، دوران یا عصر به اصطلاح روشنگری ۱۶۸۸ تا ۱۸۰۰ میلادی ـ. اتفاق بزرگی در این دوران و در حدود سال‌های ۱۷۴۰ تا ۱۷۶۰ میلادی رخ می‌دهد و آن انقلاب صنعتی است خود انقلاب صنعتی پدیده‌ای است که حداقل سه موج بزرگ دارد. از سال ۱۷۵۰ میلادی تا ۱۸۵۰ یا ۱۸۶۰ میلادی را موج اول انقلاب صنعتی می‌دانند که مبتنی بر تولید انرژی از طریق ماشین بخار و اختراع راه‌آهن، اولین کارخانه و این قبیل صنایع است. موج دوم که موج انقلاب الکتریسته است تقریباً از سال ۱۸۶۰ میلادی شروع می‌شود و تا حدود سال‌های ۱۹۶۰ یا ۱۹۷۰ میلادی ادامه می‌یابد. موجد سوم هم که هنوز در آن قرارداریم تقریبا از سال ۱۹۷۰ میلادی شروع شده است که به آن موج انقلاب الکترونیک، دیجیتال یا انفورماتیک می‌گویند و وجوه مختلفی دارد.

تکنوکراسی که به طبع خود تکنوکرات‌ها را پدید می‌آورد و بوروکراسی که یکی از ظهورات تکنوکراسی است و به طبع خود بوروکرات‌ها را شکل می‌دهد مشخصاً محصول موج اول انقلاب صنعتی هستند که البته در موج دوم و سوم هم امتداد پیدا کرده‌اند. از اواسط قرن نوزدهم با گروه اجتماعی جدیدی در عالم غرب مدرن روبرو می‌شویم که خود غربی‌ها آن‌ها را تکنوکرات - بوروکرات نامیدند و روندهای جدیدی به نام تکنوکراسی بوروکراسی را در پی خود داشتند. در همان موج اول انقلاب صنعتی سال‌های ۱۷۵۰ تا ۱۸۵۰ میلادی سیمای زندگی در شهرها و در اجتماعات غرب مدرن کاملاً دگرگون می‌شود. تکنولوژی مدرن تدریجاً در اداره، هدایت و پیشبرد امور زندگی روزانهٔ مردم نقش ویژه‌ای پیدا می‌کند. اتفاقی که با انقلاب صنعتی رخ می‌دهد فقط این نیست که مثلاً تولید سرمایه‌داری مبتنی بر کار کارگران به صورت غیرصنعتی یا غیرتکنیکی که خودشان به آن مانو فاکتور می‌گفتند به کارخانه‌های صنعتی تبدیل می‌شود، بلکه تدریجاً سیما شهرها، مدل زندگی مردم، نظام آموزش و پرورش و در واقع همه چیز عوض می‌شود. به نحوی که تدریجاً در پی انقلاب صنعتی می‌بینیم طب جدیدی پدید می‌آید که این طب، خاصیت تکنولوژیک دارد، سیستم اداری و نظام اداری جدیدی پدید می‌آید که به آن بوروکراسی و کسانی که این نظام را اداره کنند «بوروکرات» می‌گویند. نظام تعلیم و تربیت دگرگون می‌شود و به این سمت می‌رود که آدم‌هایی را تربیت کند که بتوانند این سیستم را بچرخانند. به این آدم‌ها تکنوکرات می‌گویند. این تکنوکرات‌ها و بوروکرات‌ها مشخصاً چه کسانی هستند؟ پزشکان، مهندسین رشته‌های مختلف، وکلا، حقوق‌دانان و اساتید دانشگاه و معلمان که در واقع به نحوی محصول علم مدرن و سکولار و پرورش یافتهٔ آن هستند. البته اینجا باید بین دو دسته تفاوت بگذاریم؛ یک دسته آن‌هایی که پرورش‌یافتگان علوم طبیعی، فنی و مهندسی هستند و دسته دیگر آنهایی که پرورش‌یافتگان علوم انسانی‌اند. هر دو دسته تکنوکرات بوروکرات هستند، اما پرورش‌یافتگان علوم انسانی مدرن به نحو صریح‌تری حاملان ارزش‌ها، اندیشه و جهان‌بینی غرب مدرن‌اند و تکنوکرات‌های علوم مهندسی، فنی و طبیعی به نحو کمرنگ‌تری این خصیصه را دارند.