کتاب فرهنگ و تمدن اسلامی

کتاب فرهنگ و تمدن اسلامی نوشته دکتر علی‌اکبر ولایتی کتاب بیستم از مجموعه تاریخ دفتر نشر معارف است.

بن مایه فرهنگ و تمدن اسلامی بر تعالیم، سیره و سنت شخصیتی استوار است که در پایان قرن ششم میلادی قدم به عرصه خاکی نهاد. جستجو و دقت در مدارک تاریخی پانزده قرن قبل، بازگشت به سرزمین مکّه و توجه به سنگلاخ‌های کوچه ها و آمد و شد مردم قبیله ای آن، انسان آرام و متفکری را نشان می‌دهد که از نیمروز زندگی گذشته و اغلب اوقات عبایش را روی شانه‌هایش انداخته، چپیه اش را روی صورت کشیده، گاهی به آرامی و زمانی به سرعت قدم برمی دارد، به عابرین و صحنه های شلوغ و پر سر و صدای اطراف بی‌توجه و در افکارش غوطهور است. با این حال هیچ گاه از پاسخ دادن به سلام پایین ترین افراد یا ادای کلمه ای مهرآمیز به اطفالی که علاقه دارند در اطرافش جمع شوند، غافل نیست. با آنکه دشواریها، فراز و نشیبهای طاقت سوز و ابعادی از مشکلات پیش روی اوست، چنان مصمم، کوشا، استوار و پاکدامن است که حتی بدخواهان و دشمنانش او را لقب افتخارآمیز «امین» داده اند. و اراده آهنین و همت والای او در راه آشنایی و پیوند همه مردم با یگانه هستی بخش را مثال می زنند.

در پگاه قرن هفتم و آغاز اتصالش به افق مبین و جرقه های پیاپی مکاشفه و قرار گرفتن در شعاع وحی، یگانه پیام جهانی اش ـ توحید ـ را با سخن از قلم و آگاهی، آغاز کرد. هدفمندی حیات، برابری انسان‌ها در خلقت و در پیشگاه الاهی و بطلان تفاخرات قومی و نژادی و نفی امتیازها، جلوه هایی از همان پیام جهانی، در سراسر سلوک ۲۳ ساله اش بود.

به جریان انداختن زندگی با همه ی ابعاد و انواع فعالیتهایش بر پایه عدالت و بر حسب ضابطه ای معنوی ـ عشق به خدا ـ و معیارهای اخلاقی و مبتنی بر تقوای الاهی و خشیت او جل جلاله، جزئی از برنامه تمدن ساز مکتب او بود. همکاری در مورد نیکی و تقوا، دوستی و محبت بر یکدیگر، ظلم نکردن و ظلم نپذیرفتن، احترام به خون، ناموس و دارایی دیگران، فرو خوردن خشم، گذشت از مردم، وفای به عهد چه در پیمانهای فردی و چه در قراردادهای اجتماعی و بین المللی، تکیه بر خردورزی و اندیشه و پاس داشت علم، عالمان و متعلمان و تشویق و ترغیب به کسب دانش چه در مورد دین و احکام آن و چه در مورد قوانین حاکم بر هستی و خواص ماده، و تواناییهای موجود در آسمان ها و زمین; توجه به هنر و زیباییهای تعالی بخش موجود در جهان هستی و زندگی بشر، همه و همه ابعاد و جلوه هایی از ارزش ها و اصول فرهنگی و تمدنی او بود. تمدنی که به اعتراف همه عالمان مسلمان و بسیاری از

دانشمندان غیرمسلمان سالها چون چراغی فروزان، فرا راه زندگی انسانها درخشید.

درباره کتاب فرهنگ و تمدن اسلامی 

کتاب فرهنگ و تمدن اسلامی که به قلم دکتر علی اکبر ولایتی و بر اساس سرفصل درس تاریخ و تمدن اسلامی نگاشته شده است، در صدد است تا با ارائه گزارشی مستند و متقن از نحوه شکل گیری تمدن اسلامی و فراز و فرودهای آن ـ که بر پایه منطقی قابل درک و بیان شدنی استوار است ـ زمینه های بیداری، خودباوری، و خیزش در میان دانشجویان و دیگر نسلهای فرهیخته کشور را فراهم آورد.

کتاب دارای یک مقدمه، و یازده بخش اصلی است. نگارنده تلاش کرده است در مقدمه کتاب، دورنمایی از کلیات مباحث را بیان نماید. در بخش اوّل پس از تعریف تمدن و فرهنگ به عوامل فراز و فرود تمدنها، رابطه اخلاق، فرهنگ، تمدن و قانون پرداخته شده است. بخش دوّم به زمینه های شکل گیری تمدن اسلامی و تاریخ نگارش در تمدن اسلامی می پردازد. 

بخش سوم با عنوان شکوفایی علوم در تمدن اسلامی به نقش مسلمانان در علومی چون ریاضیات، نجوم، فیزیک و مکانیک، طب، کیمیا، فلسفه، منطق، جغرافیا، ادبیات، قرائت، تفسیر، حدیث، فقه و اصول، کلام و تصوف اختصاص یافته، و بخش چهارم به سازمانهای اداری و اجتماعی تمدن اسلامی و ابعاد مختلف آن پرداخته است و بخش پنجم به جایگاه هنر در تمدن اسلامی پرداخته است. بخش ششم به تأثیر تمدن اسلامی در تمدن غربی در حوزه هایی چون نقاشی، موسیقی و معماری پرداخته است. و بخش هفتم تحت عنوان علل بیرونی و درونی رکود تمدن اسلامی به عواملی چون جنگهای صلیبی، ظهور مغولان، سقوط اندلس، استبداد، دنیاگرایی، تحول و دور شدن از اسلام راستین پرداخته است.

 بخش هشتم با عنوان، خیزش و اقتدار مجدد جهان اسلام به ابعادی چند از مناسبات خارجی و داخلی فرهنگ و تمدن اسلامی در دوره صفوی پرداخته است و بخش نهم با عنوان علل متأخر رکود فرهنگ و تمدن اسلامی به موضوعاتی چون استعمار کهنه، علل پیدایش استعمار، استعمار در آسیا و خاورمیانه، استعمار نو، شرکتهای چندملیتی و نهادهای بین المللی و موضوع جهانی شدن و پیامدهای آن پرداخته است. بخش دهم به موضوع بیداری اسلامی و زمینه ها و نشانه های آن پرداخته است.

 خواندن کتاب فرهنگ و تمدن اسلامی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 همه دانشجویان و پژوهشگران حوزه تمدن اسلامی

 بخشی از کتاب فرهنگ و تمدن اسلامی

 علم موسیقی

در دوره عباسیان و هم زمان با اوج گیری نهضت ترجمه، کتابهای موسیقی ایران و هند و یونان نیز ترجمه شد و خلفای عباسی در ترویج و توسعه فن موسیقی و دانش آن کوشیدند; در اینجا شرحی از آثار و نوآوریهای علمی دانشمندان موسیقی در دوره خلافت عباسیان را به اختصار می آوریم:

ابراهیم بن ماهان موصلی (۱۸۸ـ۱۲۵ ق); پدرش ماهان از دهقانان ارجان یا ارگان فارس بود و از فارس به کوفه مهاجرت کرد و در آنجا با خانواده ای اصیل و ایرانی وصلت کرد. ابراهیم با پیشرفتی شگفت آور موسیقی را نزد کسانی چون جوانویه ایرانی فرا گرفت و به سرعت شهرت او به دربار خلیفه عباسی، مهدی، رسید. ابراهیم به دعوت مهدی خلیفه عباسی و پسر او هارون الرشید در دربار مقام و منزلتی خاص یافت. بیشتر خوانندگان و نوازندگان بغداد و دربار خلفا، بهویژه بزرگان دانش موسیقی چون اسحاق موصلی، از شاگردان و تربیت شدگان او بودند