کتاب تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی

کتاب تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی بیست و هشتمین کتاب از مجموعه تاریخ نشر معارف و نوشته فاطمه جان احمدی است که تمدن بزرگ اسلامی را از پیدایش تا انحطاط معنوی آن در دنیای مدرن بررسی کرده است.

 درباره کتاب تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی

کتاب تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی تلاشی است برای بازنمود مؤلفه‌های فرهنگ و تمدن اسلامی که با دستان پر توان مسلمانان جان گرفت و با تدبیر متفکران مسلمان بالنده شد و در سایه‌سار وفاق اسلامی گسترش یافت. بنیان غنی تمدن اسلامی که مؤلفه‌های آن (اخلاق، علم، سیاست، قوانین و...) بر مدار دین اسلام و آموزه‌های قرآنی و توجه به حیات نبوی و اهل‌بیت او بود به سرعت این تمدن را بر فراز سکوی مجد و عظمتی نشاند که همه تمدن‌های بعدش ریزه‌خوار خوان گسترده آن بودند. به دیگر سخن دستاوردهای بی‌بدیل این تمدن که در طی قرن‌های متمادی افتخاراتی را برای ملل مظلوم به ارمغان آورده بود به سرعت به سرزمین‌های غیر مسلمان راه یافت و دستمایه‌ای شد برای خیزش فکری و جهش علمی مردمان آن سامان. روح مسالمت‌آمیز اسلامی با تکیه بر شعار برادری و مساوات قلوب رهیده مردمان خسته از ظلم را گرد خویش فراهم آورد و مُهر پایان به تمدن‌های فرسوده‌ای زد که جز پاره‌ای آداب و مناسک، ابنیه و معماری از آنها چیزی بر جای نمانده بود.

بدین ترتیب تمدن اسلامی پدیده‌ای خارق‌العاده و شگفتی برانگیز شد؛ تمدنی ایدئولوژیک با مجموعه‌ای از ساخته‌ها و اندوخته‌های معنوی و مادی، آداب و رسوم مشخص، سنن و معارف و علوم و فنون معین و مشترک که در همه وسعت ارضی تمدن اسلامی یکسان می‌نمود.

فاطمه جان‌احمدی کوشیده است تا با بازنمایی مؤلفه‌های فرهنگ و تمدن اسلامی، بخش مهمی از هویت امت واحد اسلامی و تاریخ پرفراز و فرود آن را با تأکید بر نقش عنصر ایرانیِ این هویت و حقیقت به تصویر کشد.

کتاب تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی دارای نُه بخش اصلی و مطابق با سرفصل‌های مصوب درس تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی است . مؤلف در بخش اول به بازنمایی اصطلاحاتی چون تاریخ، تمدن، فرهنگ و تجدد، تفاوتها، شاخصه‌ها، ارکان و علل و عوامل پایایی یا انحطاط هر یک به‌طور عام پرداخته است و در بخش دوم تمدن اسلامی، محدوده جغرافیایی و تاریخی، نظریه‌ها، مبانی، نشانه‌ها و ارکان، کم و کیف تأثیر فرهنگ و تمدن‌های پیشین در پیدایی تمدن اسلامی را بررسی کرده است. بخش سوم به نهضت شکوفایی علمی در تمدن اسلامی اختصاص یافته است. بخش چهارم به تاریخچه آموزش در اسلام و دوره‌های مختلف آن، سیر تحول آموزش و نهادهای آموزشی در تمدن اسلامی پرداخته است و در بخش پنجم به مقوله هنر، منشأ، قلمرو و ویژگی‌های هنر اسلامی و دوره‌های تاریخی و تحولات و ابعاد هنر اسلامی می‌پردازد.

در بخش ششم به ارزیابی تأثیر تمدن اسلامی بر تمدن غرب در حوزه‌های مختلف علم پرداخته است. بخش هفتم به علل رکود و ضعف تمدن اسلامی، علل و عوامل درونی و بیرونی آن اختصاص یافته است و در بخش هشتم برای برون‌رفت از وضعیت نه چندان دلخواه جهان اسلام و لزوم شناخت جهان و موقعیت مسلمانان و لزوم نگاه به آینده و ایجاد حرکت و روحیه بیداری، به ظرفیت‌های موجود در جهان اسلام پرداخته است. موقعیت جغرافیایی کشورهای اسلامی، مرزهای فرهنگی مسلمانان، منابع زیرزمینی، نیروهای انسانی و سرمایه‌های معنوی جهان اسلام، بخشی از موضوعات این بخش است، و بخش نهم به‌منزله هشدار و پیش‌گیری از آسیب‌های احتمالی، به وضعیت معنوی دنیای مدرن، مشکلات و انحطاط دامن‌گیر آن پرداخته است.

 خواندن کتاب تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

دانشجویان، پزوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ و تمدن اسلامی مخاطبان این کتاب‌اند.

 بخشی از کتاب تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی

تاریخ پر فراز و فرود پیدایش تمدن غربی، رشد فزاینده علوم و فن‌آوری و شکل‌گیری نظام سرمایه‌داری در غرب، مشحون از نشانه‌های انحطاط معنوی و آثار بحران‌های درونی، گرایش به پوچی و آشفتگی‌های اجتماعی است.

تاریخ ظلمانی عصر قرون وسطی و سیطره همه‌جانبه آن بر نظام تمدنی غرب، اروپا را چند قرن در هاله‌ای از تاریکی و جهل فرو برد. فرهنگ رهبانیت‌زده افراطی که رسما بر همه ارکان آن مستولی بود، سالیان متمادی مانع از تحقق جدی اراده انسان و تأثیر آن بر رشد فرایند حقیقی تمدن انسانی شد. بسیاری از اندیشه‌گران برای رهایی تمدن غربی از چنین شرایطی، روی‌آوری به اومانیسم و انسان‌گرایی افراطی را تجویز نمودند. این بار نیز جامعه غربی به مهلکه‌ای دیگر کشانده شد و از حقیقت تمدنی دور گردید؛ تا جایی که مفهوم انسان از هم گسسته شد و معنای والای خود را از دست داد.

گذر از مفاهیم و مقولات قرون وسطایی و نفی همه مظاهر آن برای بنای رنسانس و بازگشت به میراث کهن یونانی و رومی (دوران طلایی غرب) آرام‌آرام شکل گرفت. روی‌آوری به عقل و حاکمیت بخشیدن به عقلانیت، طریقی برای رهایی از سنت و گشودن دریچه‌های نوخواهی بود. بدین ترتیب جنبش‌های ادبی، هنری، علمی و فلسفی در عصر بعد از رنسانس آغاز شد و مرحله ورود به قرون جدید را برای غربیان رقم زد. این همه تلاش سازمان‌یافته به تدریج به تحولات علمی و مکانیکی منجر شد که ثمره آن تولید مباحث جدید و کشف مفاهیم علمی نوین بود و از این‌سو نتیجه بلافصل پیدایی علوم و فنون و فن‌آوری غربی نیز وقوع انقلاب صنعتی در اروپا شد.

رشد فزاینده علوم و فن‌آوری به سروری مادی تمدن غربی انجامید. این کشفیات علمی رفته‌رفته جهان را از خود متأثر نمود. غربیان با تصرف و سیطره سرزمین‌های متعلق به تمدن‌های کهن - که با اهرم زور و ابزار تحقیر و توهین همراه بود - بر غرورشان افزودند. بدین‌رو نفی ملت‌های متمدن پیشین، کندن و خشکاندن ریشه سایر تمدن‌ها و به سخره گرفتن فرهنگ و آداب و رسوم آنها در دستور کارشان قرار گرفت. چیرگی مادی تمدن غرب و نفی تمدن‌های ریشه‌دار توسط آنها، موازنه تمدنی را برهم زد. آنچه به عقب‌ماندگی، حقارت، فقر و بیچارگی سایر تمدن‌های سلف انجامید، دامان غربیان را نیز آلوده کرد و آنان را در گردابی از پوچی درغلتاند و از اریکه غرور و سطوت فرود آورد.

در قرون اخیر مبارزه و تلاش جدی اندیشه‌گران غربی برای رهایی علمی جامعه تمدنی غرب از رخوت و پوچی سامان گرفت. از این پس تولید سازه‌های مفهومی فرهنگ مسیحیت و مبانی انسان‌شناختی و معرفت‌شناسانه برای بازگشت به اصل انسانیت آغاز شد؛ تا از این منظر مفاهیم و شرایط ویژه‌ای را برای چالش جدی گذشته و حال تمدنی فراهم آورند.

بی‌تردید در چنین شرایطی، تاریخ تمدن معاصر غرب بیش از هر زمان دیگری نیازمند عرضه و تولید مفاهیم جدید برای پاسخگویی به همه چالش‌های موجود در خود بود. به دلیل بروز رخدادهای مهم تاریخی در سایر مراکز تمدنی، بسیاری از عناصر فرهنگی غرب به انتقاد گرفته شد و بحران‌های عظیم و آسیب‌ها و تنگناهای نوینی در غرب رخ نمود. در پس غفلت و سرگردانی و البته مداومت در خصومت‌ورزی و تمسک به شرایط تحمل‌ناپذیری که دنیای غرب را فراگرفته بود، نشانه‌های رکود و انحطاط نمایان شد. بنابراین اندیشمندان غربی برای پشت‌سر نهادن این مرحله دشوار، شرایط جدیدی را برای زیست جمعی انسان غربی فراهم نمودند تا در این فضای جدید بتوان تولیدات فرهنگی مناسبی را تولید و عرضه کرد.