محسن قرائتی

محسن قرائتی (Mohsen Qara’ati) متولد ۸ دی ۱۳۲۴ در کاشان، روحانی برجسته، مفسر قرآن و از چهره‌های تأثیرگذار فرهنگی ایران است. او با مدیریت سازمان نهضت سوادآموزی و ترویج سواد در مناطق محروم، خدمات مهمی به مردم ارائه داده است. تألیف تفسیر «نور» و برنامه‌ی تلویزیونی «درس‌هایی از قرآن» از فعالیت‌های شاخص وی است که به ساده‌سازی مفاهیم قرآنی برای عموم کمک کمک کرده است. تلاش‌های او در احیای فرهنگ نماز و زکات، جایگاه ویژه‌ای به او بخشیده است.

بیوگرافی محسن قرائتی

محسن قرائتی، متولد سال ۱۳۲۴ در کاشان، در خانواده‌ای مذهبی و فرهنگی پرورش یافت. پدر او از کاسبان متدین و خوش‌نام بازار کاشان بود، و نام خانوادگی «قرائتی» از جد او گرفته شده است که در دوره‎ی پهلوی اول جلسات قرائت قرآن برگزار می‌کرد. پس از فراگیری سواد اولیه، محسن قرائتی وارد حوزه‌ی علمیه‌ی کاشان شد. علاقه‌ی عمیق او به قرآن، از همان ابتدا مشهود بود و موجب شد در درس تفسیر شیخ علی آقا نجفی شرکت کند. او بعدها به حوزه‌ی علمیه‌ی قم رفت تا تحصیلات حوزوی خود را با جدیت بیشتری دنبال کند. تحصیل در مدرسه آیت‌الله گلپایگانی مقدمه‌ای شد برای سفر به نجف. او در آنجا از حضور در کلاس‌های درس اساتید برجسته‌ی حوزه بهره‌مند شد. پس از بازگشت از نجف، او مطالعات و مباحثه‌های تفسیری خود را گسترش داد و به تعمیق دانش قرآنی‌اش پرداخت. علاقه‌ی مداوم او به قرآن و تفسیر، بخش مهمی از مسیر علمی و معنوی زندگی او را شکل داد.

تفسیر ده جلدی نور

محسن قرائتی هنوز هم برای تفسیر قرآن شناخته می‌شود. اوج این علاقه و مطالعه و تحقیق، در تفسیر ده‌جلدی نور خلاصه شده است. این کتاب در سال ۱۳۷۶ به‌عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران هم انتخاب شده است. محسن قرائتی نوشتارش هم مثل گفتارش ساده و امروزی و شیرین است. او در تفسیر خود از اصطلاحات حوزوی و سنگین استفاده نکرده است و بنایش را بر این گذاشته که نثری خوش‌خوان و مناسب برای عموم مردم ارائه دهد. محسن قرائتی هدف از نوشتن این کتاب را انتقال پیام‌های قرآنی اعلام کرده است.

محسن قرائتی همچنین برای جمع‌آوری و تدوین پیام‌ها و درس‌هایی که در احادیث و روایات اسلامی بیان شده‌اند، نیز شناخته می‌شود. او با افزودن نکات تکمیلی و ارائه‌ی این آموزه‌ها به شکلی ساده و قابل‌فهم، آن‌ها را در دسترس عموم قرار داده است. یکی از شناخته‌شده‌ترین فعالیت‌های او، برنامه‌ی تلویزیونی «درس‌هایی از قرآن» است. این برنامه، که از سال ۱۳۵۸ تاکنون به‌طور مستمر پخش می‌شود، از قدیمی‌ترین برنامه‌های تلویزیونی ایران است. سخنرانی‌های کوتاه، جذاب و دلنشین او، همراه با بیان نکاتی قرآنی و تمثیل‌های ملموس، به‌گونه‌ای است که مخاطب را به‌صورت ناخودآگاه مجذوب خود می‌کند. تأثیرگذاری این برنامه، نقش بسزایی در ترویج مفاهیم قرآنی در جامعه داشته است.

روحانی اطفال، یک روحانی خاص

محسن قرائتی قرآن را با زبانی ساده و قابل‌فهم برای عموم مردم بیان می‌کند و بر اهمیت این سادگی تأکید دارد. او با اشاره به وجود پزشکان متخصص اطفال و نبود روحانیونی با تمرکز بر کودکان، ضرورت ارائه مفاهیم دینی به زبانی ساده و جذاب را مطرح می‌کند. قرائتی دین را جدایی‌ناپذیر از سیاست می‌داند و باور دارد که تمام هنجارهای زندگی باید از دیدگاه دینی تحلیل شود. او با سخنرانی‌هایی آمیخته به طنز و بهره‌گیری از کلیدواژه‌ی «خنده‌ی حلال»، توانسته است فضایی دلپذیر و آموزنده ایجاد کند. محسن قرائتی را می‌توان نمونه‌ای کامل از «روحانی اطفال» دانست؛ او یک مفسر قرآن و آشنا به احادیث است که با بیانی شیرین، طنزآمیز و اثرگذار، مفاهیم دینی را برای همه سنین تبلیغ و تبیین می‌کند.

انس با قرآن

زندگی محسن قرائتی از هر زاویه‌ای که بررسی شود به قرآن گره خورده است. انسی که خودش ریشه‌ی آن را این‌گونه بیان می‌کند: «من در سنین نوجوانی که شناخت و اطلاعات کافی نداشتم با پیشنهاد مرحوم پدرم برای ورود به حوزه، موافق نبودم؛ ولی با اصرار و تشویق او در سن چهارده سالگی وارد حوزه شدم. یک سال در کاشان زیر نظر استاد آیت الله صبوری دامت برکاته مشغول درس شدم. هر شب نیز به‌طور مرتب در جلسه‌ی تفسیر قرآن مرحوم آیت الله حاج شیخ علی آقا نجفی قدس سره که بعد از نماز مغرب و عشا برقرار می‌شد شرکت می‌کردم. این جلسه دل مرا به تفسیر قرآن جذب نمود. از آن زمان به بعد با قرآن انس پیدا کردم و تابه‌حال الحمدلله ادامه دارد. با اطمینان می‌گویم که بیشترین مطالعه‌ی من درباره‌ی قرآن و تفسیر بوده و چون قرآن و کلام خدا نور است، تابه‌حال در راه تبلیغ درمانده نشده‌ام. حتی زمانی هم که برای ادامه‌ی تحصیل وارد حوزه‌ی علمیه‌ قم شدم، در کنار (لمعه) کتاب درسی رسمی حوزه، تفسیر «مجمع البیان» را با برخی از دوستان، مطالعه و مباحثه می‌کردم.» این انس با قرآن در تفسیر نور و در برنامه‌ی درس‌هایی از قرآن مداومت داشته است.

مسائل جدید و راه‌حل‌های جدیدتر

قرآن سرشار از داستان‌هایی از پیامبران، خلقت و معاد است که به زبانی ساده برای عموم بیان شده‌اند، اما محسن قرائتی معتقد است این قصص برای نوجوانان همچنان دسترسی‌پذیر و جذاب نیستند. او همواره به دنبال ایجاد بستری مناسب برای ارتباط نسل جوان با مفاهیم دینی بوده است. نخستین فعالیت‌های او در این زمینه، جلسات اعتقادی کوچکی برای نوجوانان در کاشان بود. قرائتی با الهام از شیوه‌ی تربیتی پیامبر اسلام، قصه‌های قرآنی را با اصول و عقاید دینی ترکیب می‌کرد و با استفاده از قدرت تمثیل و مثال، این جلسات را زنده و پربار نگه داشت. او به روش‌های سنتی منبر روحانیون بسنده نکرد و به تخته‌سیاه روی آورد، رویکردی نوین که باعث گسترش جلساتش شد و سرانجام به قم رسید.

یکی از شاگردان او، فرزند آیت‌الله مشکینی بود. قرائتی نقل می‌کند که آیت‌الله مشکینی، پس از حضور در یکی از جلسات او، با تحسین روش جدیدش گفت: «آقای قرائتی! حاضر هستی با من معامله کنی؟ ثواب جلسات شما برای من و ثواب درس‌های من برای شما!» این رویداد، نشان‌دهنده‌ی اهمیت روش‌های نوآورانه و ساده‌ای است که قرائتی برای ترویج دین به‌کار گرفته است؛ روش‌هایی که توانسته‌اند حتی علمای بزرگ حوزه را تحت‌تأثیر قرار دهند و همچنان چراغ آموزش و تبلیغ دین را برای نسل‌های مختلف روشن نگه دارند.

نگاهی به کتاب‌ها و آثار محسن قرائتی

محسن قرائتی بیش از ۵۰ جلد کتاب دارد. کتاب‌هایی جورواجور و برای سنین مختلف که برخی از آنان به زبان‌های مختلفی مثل اردو و عربی و انگلیسی هم ترجمه شده‌اند. در ادامه به معرفی برخی از آثار او می‌پردازیم و از هرکدام توضیح کوچکی ارائه می‌دهیم.

دلبری دلبران

این کتاب درباره‌ی ازدواج و خانواده نوشته شده است. محسن قرائتی، با همان بیان شیوا و دلنشین همیشگی خود، در این اثر خانواده را به‌عنوان مهم‌ترین نهاد تربیتی معرفی می‌کند. او سپس با دقت و ظرافت، به بررسی ارکان مختلف خانواده و ستون‌هایی که این نهاد بر آن‌ها استوار است، می‌پردازد. در هر بخش، نکات کاربردی و آموزنده‌ای ارائه شده که می‌تواند راهنمایی ارزشمند برای استحکام و بهبود روابط خانوادگی باشد.

مهارت معلمی

این اثر یکی از مهم‌ترین آثار محسن قرائتی است. او در این کتاب به یکی از اساسی‌ترین مسائل تمدنی، یعنی تعلیم و تربیت، پرداخته است. قرائتی معلمی را نه صرفاً یک حرفه، بلکه مأموریتی حیاتی در ارتباط با انسان و تربیت او می‌داند. در این اثر، او با دقت و اشتیاق تلاش کرده است انگاره‌های نادرست درباره‌ی معلمی را اصلاح کند و تصویری دقیق و ارزشمند از یک معلم ایده‌آل ارائه دهد. این کتاب، با رویکردی کاربردی و مفاهیم روشن، راهنمایی گران‌بها برای معلمان و هر فردی است که به تعلیم و تربیت اهمیت می‌دهد.

نیم‌قرن تدریس و تبلیغ

کتاب نیم‌قرن تدریس و تبلیغ حاصل پنجاه سال تلاش بی‌وقفه‌ی محسن قرائتی در زمینه‌ی تبلیغ اصول و احکام دینی است. این اثر ثمره‌ی سال‌ها تدریس و ترویج اخلاق، احکام، و اصول تربیتی دینی است و برای مخاطبان خود نکات آموزنده بسیاری دارد. قرائتی در این کتاب، علاوه‌بر تشریح سبک و سیاق تدریس، به کالبدشکافی دقیق دروس پرداخته و مهارت‌های آموزشی و روش‌های ارتباط مؤثر با مخاطب را به‌گونه‌ای ملموس و کاربردی ارائه داده است. این کتاب برای معلمان، مبلغان، و علاقه‌مندان به آموزش دین، مرجعی ارزشمند محسوب می‌شود.

آشنایی با نماز

کتاب آشنایی با نماز به نوعی بار مسئولیت پدر و مادرهایی را بر دوش می‌کشد که در پاسخگویی به پرسش‌های کودکانه درمورد نماز دچار تردید و سردرگمی هستند. این اثر به بررسی شبهات و سؤالات کودکانه پیرامون نماز می‌پردازد. محسن قرائتی در این کتاب به‌طور دقیق و ساده، هدف، چرایی و چگونگی نماز خواندن را توضیح می‌دهد و واجبات و مستحبات آن را به‌طور روشن بیان می‌کند. این کتاب ابزاری است کارآمد برای والدین و مربیان که می‌خواهند مفاهیم نماز را به شکلی ساده و مؤثر به کودکان منتقل کنند.

تمثیلات

این کتاب مجموعه‌ای است از تمثیل‌هایی که محسن قرائتی در سخنرانی‌های مختلف خود به‌کار برده است. این تمثیل‌ها در قالب پرسش و پاسخ تنظیم شده‌اند، که علاوه‌بر سادگی و جذابیت خود، به توضیح مفاهیم دینی به شیوه‌ای روان و فهم‌پذیر می‌پردازند. پاسخ‌های شفاف و شیرین این کتاب به سؤالات دینی، به‌ویژه در زمینه‌های مختلف آموزه‌های قرآن و دین، خواننده را به درک عمیق‌تر و مناسبی از مسائل دینی هدایت می‌کند. مطالعه‌ی این کتاب می‌تواند کمک بزرگی به کسانی باشد که می‌خواهند مفاهیم دینی را به زبان ساده و ملموس درک کنند.

قرآن و نماز

این کتاب را می‌توان گزیده‌ای از تفسیر نور دانست. این اثر آیاتی که در مورد نماز در قرآن آمده است را به‌طور شفاف و نظام‌مند در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد. هدف اصلی کتاب این است که آیات مرتبط با نماز را در سطوح مختلف فهم و درک به‌سادگی در دسترس قرار دهد. علاوه‌بر آیات مربوط به نماز، در این کتاب تفسیر سه سوره‌ی مهم نیز گنجانده شده است: سوره‌ی حمد که به‌خاطر قرائت آن در نماز، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ سوره‌ی توحید که آن هم در نماز خوانده می‌شود؛ و سوره‌ی ماعون که در آن خداوند از نمازگزارانی که در عمل دچار غفلت هستند، گله کرده است. این کتاب با ارائه‌ی تفاسیر ساده و دقیق، درک عمیق‌تری از نماز و مفاهیم قرآنی مرتبط با آن فراهم می‌آورد.

قرآن و متولیان فرهنگی

محسن قرائتی در این کتاب به توصیه‌های قرآنی درمورد مسائل مختلفی درباره‌ی فرهنگ پرداخته است. او در این اثر اصولی را برای مسئولین فرهنگی بیان می‌کند که همگی برگرفته از قرآن است و در راه اداره‌ی اصول فرهنگی جامعه توجه به آن‌ها ضروری است.

راه و رسم بندگی

این کتاب یک درسنامه‌ی عمومی است که به بررسی اصول و آداب بندگی و ارتباط با خداوند می‌پردازد. این اثر به‌گونه‌ای تنظیم شده که به خوانندگان کمک می‌کند تا درک بهتری از مفاهیم دینی و جایگاه بندگی در زندگی روزمره پیدا کنند. کتاب در بیست درس تنظیم شده که هر یک به موضوعات مختلفی مانند تقویت ایمان و رفتارهای دینی پرداخته‌اند. با زبان ساده و قابل‌فهم، این کتاب به‌ویژه برای جوانان و نوجوانان مناسب است و مطالب آن به‌گونه‌ای طراحی شده که در زندگی روزمره قابل‌اجرا باشد. همچنین محسن قرائتی با توجه به نیازهای اجتماعی و فرهنگی روز، مطالب را کاربردی و مرتبط ارائه داده است.

شیوه‌های دعوت به نماز

محسن قرائتی در این اثر به بررسی اصول و روش‌های کاربردی در ترویج فرهنگ نماز می‌پردازد. این کتاب به‌ویژه برای معلمان، مربیان، و فعالان فرهنگی طراحی شده تا با استفاده از آن بتوانند در گسترش و تقویت این فرهنگ در جامعه مؤثرتر عمل کنند.

دقایقی با قرآن

این کتاب یک منبع آموزشی و ترویجی است که به بررسی نکات و پیام‌های قرآنی می‌پردازد. این اثر، برگرفته از تفسیر نور، به صورت مختصر و مفید تنظیم شده و شامل حدود ۲۰۰ موضوع کوتاه است که هرکدام به نکته یا پیام خاصی از قرآن اشاره دارد.