کتاب داستان سی مرغ

رضا مجیدزاده، بهاره گنجی، سپیده اکبربیگی، قاسم خردمندی، معصومه موسوی، مریم موسوی، مریم روشنمعز در پژوهشی مشترک به اسم داستان سی‌مرغ، نقش تاریخی ایرانیان در توسعه ایران از دید نظریهٔ فرابازی توسعه  را بررسی کرده‌اند.

 درباره کتاب داستان سی‌مرغ

کتاب حاضر، ثمره کوششی است که کارگروه فرابازی توسعه موسسه اندیشه و پژوهش طرح هزاره پاسارگاد (اندیشگاه طه) برای درک نوع نقش آفرینی ایرانیان در تحولات توسعه ایران در بستر تاریخ صورت داده‌اند. البته این کتاب، خلاصه‌ای غیرفنی از تحقیق تاریخی است که در این کارگروه صورت پذیرفته و فرمولها و نمودارهای مربوط به محاسبات در آن گنجانده نشده‌اند. این نوشتار، داستان سی مرغ است که در دوره‌های مختلف تاریخی گاهی به سیمرغ نزدیک شدند و گاهی از آن دور و این حرکت نوسانی، نوع خاصی از نظم اجتماعی را در کشور به وجود آورده است که با مختصات مطلوب توسعه پایدار فاصله دارد.

نوع نگاه به توسعه ایران در متن حاضر، بر محور گشایش دسترسی به حق مالکیت بدون توجه به مشخصات مذهبی، قومی، نژادی، خانوادگی و فیزیکی است که امکان تبدیل دارایی به سرمایه و سرمایه به ثروت در تمامی ابعاد اجتماعی را فراهم می‌سازد. درک تحول این فرایند در ایران بر اساس رویکرد نهادگرایانه یعنی احتساب شرایط تاریخی و اثرگذاری بازیگران طراحی نهادی انجام پذیرفته است.

سازمان کتاب به این شرح است؛ فصل اول به معرفی مفاهیم و دیدگاههای کلیدی درباره لزوم گشایش دسترسی به حق مالکیت برای توسعه اختصاص دارد. فصل دوم مروری مختصر است در تحولات دسترسی به حق مالکیت در تاریخ ایران و در فصل سوم تحلیل نقش ایرانیان در توسعه ایران صورت می‌پذیرد که بخش اول از نظریه فرابازی توسعه است. فصل چهارم نیز به جمعبندی قفلهای تاریخی توسعه ایران اختصاص دارد. در فصل پنجم نظریه فرابازی توسعه ایران و تحلیل تحولات توسعه آن بر اساس این چارچوب فکری معرفی می‌شود. موضوع فصل ششم نیز ارایه سازوکاری برای توسعه ایران است.

 خواندن کتاب داستان سی‌مرغ را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 پژوهشگران تاریخ، علوم اجتماعی، سیاسی و اقتصاد مخاطبان این کتاب‌اند.

بازی مبادله منابع اقتصادی در تعیین قدرت چانه‌زنی ائتلاف‌ها و اعضای فرادست وابسته آنها نقش اساسی دارد. عنصر ایدئولوژی لایه طراحی نهادی نیز در توزیع قدرت چانه‌زنی بین گروه‌های مختلف فرادست از اهمیت کلیدی برخوردار است. بازی کسب کنترل منابع، بازی امتیازها و بازی بسط ایدئولوژی نیز، بازی گسترش شبکه حامی و زمینه‌سازی برای تبدیل امتیاز به حق است. علت این وابستگی لایه‌ای و شبکه‌ای، پیامدهای خارجی نتیجه تعادلی بازی کسب رای برای بازی بزرگتر است. به این ترتیب باید بازدهی را بر حسب مطلوبیت وقایع بازی سطح فرادستان در قالب گسترش دامنه کنترل بر منابع اقتصادی یا افزایش شبکه حامیان از طریق بسط ایدئولوژی (کاهش هزینه پیروی) بیان کرده و تاثیر ماتریس بازدهی جدید بر احتمال همکاری را ارزیابی کرد.

در تجربه تاریخی ایران، هر چه میزان نتیجه ناشی از کاربرد استراتژی دیپلماسی از منافع خشونت دو طرفه بیشتر باشد، هر دو بازیگر فرادست به کاهش خشونت روی آورده و در نتیجه مختصات بردار حالت در بلندمدت به سمت شکستن تدریجی وابستگی به مسیر عدم همکاری بین کنشگران و دسترسی محدود به حقوق مالکیت تغییر می‌یابد. در واقع می‌توان این وضعیت را تنها به بازدهی انتظاری ناشی از کاهش یا افزایش کنترل به منابع خلاصه کرد و منافع ناشی از کاهش خشونت یا اعمال خشونت در سطح ملی را با توجه به منافع فردی بسیار زیاد کنترل منابع از نابرابری کنار گذاشت. به هر صورت هر چه میزان منابع مولد رانت بهره مالکانه (نفت) بیشتر باشد، میزان منفعت ناشی از خشونت یکطرفه بیشتر بوده و احتمال دسترسی به شرط استقرار بازی تعهد بسیار کم می‌شود.

به طور کلی هرچه احتمال افزاش کنترل بر منابع بیشتر باشد، احتمال تامین شرط بازی تعهد کمتر خواهد بود چون احتمال کاهش کنترل بر منابع به شدت افت می‌کند. عکس این حالت نیز مصداق دارد. برای این که احتمال کنترل منابع توسط ائتلاف گرونده به ابزارهای خشن (شاهین) کوچک باشد لازم است که در بازی (لایه) طراحی نهادی میزان منفعت ناشی از عدم کنترل منابع توسط ائتلاف شاهین بزرگ باشد یا به عکس میزان منفعت ناشی از افزایش کنترل ائتلاف شاهین به شدت کاهش یابد. سیاست خصوصی‌سازی که در دهه ۱۳۷۰ طراحی شد، مهمترین وجه لایه طراحی نهادی که منافع کنترل منابع برای دولت را کاهش می‌داد اما در دهه ۱۳۸۰ در عمل سازمان‌های شبه دولتی شاهین بر منابع اقتصادی کنترل یافتند. به عبارت دیگر در لایه طراحی نهادی، گرایشی پنهان به سمت کوچک کردن کسر سمت راست نابرابری بالا وجود دارد و گرایش طراحان با نتایج دلخواه شاهین‌ها همخوانی دارد. اما در اواخر دهه ۱۳۸۰ دوباره معمای غازان خانی مشاهده شد به طوری که تحریمها و سیاست‌های داخلی باعث افت شدید رانت تحت اختیار گروههای غالب شده و شدت کنترل کاسته شد.