کتاب زنان، دشتان و جنون ماهانه

کتاب زنان، دشتان و جنون ماهانه نوشتۀ شهلا زرلکی است. نشر چشمه در سال ۱۳۹۵ این کتاب را روانۀ بازار کرده است. این اثر، پژوهشی اسطوره‌شناختی و تاریخی دربارۀ «قاعدگی» و نشانه‌های پیش از آن است. این اثر پژوهشی، قاعدگی و همۀ مسائل و موضوعات مربوط به آن را در تاریخ و اسطوره دنبال می‌کند و در پی یافتن پاسخی به این پرسش است که «چرا قاعدگی همواره مسئله‌ای پنهان و مذموم در فرهنگ‌ها و باورهای کهن و امروزی بوده است».

درباره کتاب زنان، دشتان و جنون ماهانه

کتاب زنان، دشتان و جنون ماهانه، پرسش را مطرح می‌کند که درواقع، پاسخ تقریباً روشنی دارد؛ پاسخی که ردّپای آن در متون دینی و حتی اسطوره‌های جهانی نیز دیده می‌شود و ریشه در فرهنگی چندهزارساله دارد.

شهلا زرلکی در این کتاب، به نگاه منفی نسبت به پدیدۀ قاعدگی و طبعاً نادیده گرفتن آن که وجه‌مشترک بسیاری از فرهنگ‌ها است، نگاه می‌کند و می‌کوشد علت‌های این وضعیت را بررسی کند. او همچنین، ریشه‌های اعتقادی و تاریخی دربارۀ پدیدۀ قاعدگی را واکاوی کرده تا تصویر روشنی از پیشینۀ تاریخی این پدیده و راز پنهان ماندن آن به ما ارائه بدهد.

بخش‌های اصلی این کتاب از دریچۀ فرهنگ به قاعدگی می‌نگرد. درواقع، ریشۀ مغفول ماندن قاعدگی و اختلالات پیش از آن، باورهای کهنی است که در پس‌زمینۀ ذهن انسان امروزی وجود دارد. به‌همین‌دلیل، در این اثر، در دو بخش مجزا به موضوع دین و اسطوره و باورهای بومی پرداخته شده است.

این نویسنده، کتاب زنان، دشتان و جنون ماهانه را به چند دلیل یا بهانه نوشته که آنها را در پیش‌درآمد اثر شرح داده است. شهلا زرلکی این کتاب را نوشته است چون:

پیش از این، مقاله‌ای پژوهشی با عنوان «جنون ماهانه و زنان نویسنده» نوشته بود. او در آن مقاله کوشید به این پرسش، پاسخ دهد که چرا در آثار داستانی زنان نویسنده، عادت ماهانه و نشانگان فراگیر پیش از آن، به‌عنوان یک ویژگی زیستی روزمره، در توصیفات زنانۀ شخصیت‌های داستانی به‌کار نمی‌آید؟

پس از نگارش مقالۀ یادشده، زنان نویسنده در نامه‌ها، پیام‌های اینترنتی و تماس‌های تلفنی، از درگیری‌شان با این پدیده با زرلکی حرف می‌زدند.

آثار فارسی‌زبان با موضوع پی‌ام‌اس کم بوده است.

مفصل‌ترین مطالب دربارۀ قاعدگی را در «وندیداد» اوستا یافته و همچنین دریافته که این واژۀ فارسی پهلوی «دَشتان» است. زرلکی توضیح می‌دهد که دشتان واژه‌ای است که در ایران باستان برای خون‌ریزی ماهانۀ زنان به‌کار می‌رفت.

و آخرین دلیل یا بهانه برای نگارش این کتاب، جرقه‌ای بود که در ذهن سعید طباطبایی، دوست نویسندۀ کتاب حاضر و نویسنده و منتقد، زده شد. استدلال‌های سعید طباطبائی مبنی بر جای خالی چنین پژوهشی در آثار ایرانی، شهلا زرلکی را به نگارش این کتاب تشویق کرد.

خواندن کتاب زنان، دشتان و جنون ماهانه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

خواندن این کتاب را به زنان و همۀ افرادی که مایل‌اند درمورد عادت ماهانۀ زنان و نگاه دین، تاریخ و اساطیر به آن بدانند، پیشنهاد می‌کنیم.

درباره شهلا زرلکی

شهلا زرلکی در ۲۲ مرداد ۱۳۵۵ در تهران به دنیا آمد. وی نویسنده، منتقد ادبی و پژوهشگر ایرانی و دانش‌آموختۀ رشته زبان و ادبیات فارسی است. این نویسنده، جایزۀ «نقد ادب و هنر» را در حوزۀ نقد ادبی و از سوی بنیاد نویسندگان و هنرمندان وابسته به سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، در سال ۱۳۸۵ به‌خاطر «آثار دارای ارزش کیفی و قدرت تاثیرگذاری بر جامعه» دریافت کرد.

زرلکی فعالیت مطبوعاتی را با نوشتن یادداشت و نقد سینمایی در سال ۱۳۷۷ در روزنامه سلام آغاز کرد. او از سال ۱۳۷۸ پیوسته، به نگارش مقاله و نقد ادبی در ماهنامه‌های فرهنگی گوناگونی همچون نقد سینما، بیدار، کتاب ماه ادبیات و فلسفه پرداخت. زرلکی، همچنین سابقۀ همکاری با روزنامه‌های همشهری، صبح امروز، شرق را هم دارد. عضویت در شورای سردبیری فصلنامه نگره از دیگر سوابق فعالیت و همکاری او به نشریات و رسانه‌ها به‌عنوان نویسنده و منتقد است. از دیگر فعالیت های او می‌توان به ویراستاری فصلنامۀ رسانه در فاصلۀ سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۵ اشاره کرد.

از شهلا زرلکی، مجموعه‌داستان و پژوهش‌های ادبی گوناگونی منتشر شده است. پژوهش در حوزۀ زنان نیز یکی از مشغولیت‌های او بوده است:

«در خدمت و خیانت زنان» (گفتارهایی دربارهٔ زنان)، در سال ۱۳۹۲ چاپ شد و نقد و بررسی زیادی دریافت کرد. این کتاب، با موضوع زن و رویکرد روان‌شناسی و جامعه‌شناسی نوشته شده است. مقولات و موضوعاتی که در این اثر در ارتباط با زن مورد بررسی قرار می‏‌گیرند، عبارت‌اند از: ضرورت یا عدم ضرورت ازدواج، مسائل مربوط به قاعدگی و هستی زنانه، دشمنی و دوستی زنان با یکدیگر، فمینیسم، ریشه‏‌های تاریخی پسرخواهی، وضعیت خانگی و اجتماعی زن، چهل‏‌سالگی و یائسگی.

«زنان، دشتان و جنون ماهانه» (پژوهشی تاریخی، اسطوره ای درباره قاعدگی و نشانگان پیش از آن) نیز یک اثر پژوهشی است و به مسالۀ قاعدگی زنان در دین، تاریخ و اسطوره پرداخته است.

زرلکی، در دهۀ ۸۰، در زمینۀ داوری جوایز ادبی و هنری بسیار فعال بود؛ از جمله جایزه ادبی یلدا، جایزه ادبی مهرگان، جایزه روزی روزگاری، جایزه ادبی پروین اعتصامی، جشنواره ادبی صلح و دوستی، جشنواره هنر مسیحی ایران، جشنواره مشارکت ادبی اصفهان، جشنواره بین المللی کودکان و نوجوانان و جایزه ادبی والس.

شهلا زرلکی، جوایز ادبی متعددی نیز دریافت کرده است.

بخشی از کتاب زنان، دشتان و جنون ماهانه

«از دین گذشتیم. حالا نوبت اسطوره است. اگر بنا بر تقدم تاریخی هم باشد، باید از اسطوره آغاز می‌کردیم. اما دین و سیطره‌ی فرهنگ و الگوهای مذهبی چنان بر زندگی آدمی سایه افکنده که مصلحت آن بود دین را در آغاز بگذاریم. اسناد و مکتوبات دینی هم مزید بر علت است. منابع مکتوب و رسمیت‌یافته‌ی ادیان، بسیار و آسان‌یاب‌اند. پس بهتر بود بدانیم دین که دستورالعمل‌های زندگی انسان امروز همچنان بر پایه‌ی آن استوار است، درباره‌ی دشتان چه می‌گوید و چه دستور می‌دهد.

اسطوره، دینِ جوامع ابتدایی است. باورهای دینی و بینش شهودی انسان‌های نخستین در نمادهایی ظاهر شده که جنبه‌ی علمی و تعقلی ندارد. دین شکل تکامل‌یافته، کاربردی و معقولِ اسطوره است. پیوند میان دین و اسطوره انکارناپذیر است. این دو مرزهایی جداشونده و گاه درهم‌آمیخته دارند. پس توجیه‌پذیر است که موضوع دشتان را نخست در دین و اینک در اسطوره‌ها پی بگیریم. موضوع اسطوره همچون دین مسائلی از این قبیل است: انسان، جنسیت، مرگ و زایش. پس دشتان به عنوان یک پدیده‌ی جنسیتی مربوط به زایش و جنسیت، جایگاهی خاص در اسطوره‌ها دارد. دشتان وضعیتی انسانی است و جوامع نخستین با شدت و ضعف‌های متفاوت، مقررات و بینش‌های نمادین خود را پیرامون آن تبیین کرده‌اند. پس اسطوره و دشتان در متون کهنِ اسطوره‌ای نسبتی دیرینه دارند. در بسیاری از اسطوره‌های ملل مختلف داستانی هست که از ماهیت پیدایش دشتان می‌گوید. در بخش اسطوره همچون بخش دین، باز با توجه به فارسی بودن این نوشتارِ پژوهشی و همچنین اهمیتی که دشتان در اسطوره‌شناسی ایران باستان دارد، از اسطوره‌ی ایرانی آغاز می‌کنم.»