کتاب دیگری در اندرونی واکاوی فضای جنسیتی

از نظر لویناس، "هیچ‌کس در مواجهه با دیگری نمی‌تواند در خودش بماند. سوژه نوعی برون‌رفت از خویش است" (همان: ۱۵۵).

در نگاه ایدئولوژیک و اجتماعی جامعهٔ پدرسالار زن اگر قرار است در مقام باکره و اسطوره تکریم شود باید با موقعیت منفعل و نقش ضعیفهٔ خود همسان‌پنداری کند و اگر بخواهد فاعل جنسیتی باشد و طالب آزادی و خودسری، در مقام نافرمان و عاصی تکفیر خواهد شد. در این جوامع زنان، برحسب این تقابل، به دو دستهٔ آرمانی و بی‌ارزش طبقه‌بندی می‌شوند. مردان نیز گرفتار این تصویر دوگانه هستند و آن را به بدن و جنسیت زنان به‌واسطهٔ قدرت تحمیل می‌کنند. این تصویر دوگانه بین دو نوع گفتمان رعایت می‌شود؛ یکی گفتمان سنتی که به‌دلیل تأکید بر آموزه‌های سنتی و دینی و تقدم هویت جنسی بر هویت انسانی، زنان را از حضور و نمایش در عرصه‌های عمومی مورد انتقاد قرار داده و برحذر می‌دارد و دیگری گفتمان مدرن که در آن زن مقلد و مصرف‌گرا به دنبال یک الگوی ایدئال و "دیگریِ" غربی دست‌نیافتنی است که هیچ‌گاه قادر نخواهد بود به آن دیگری تبدیل شود.

در این شکل از قدرت به جای حذف و سرکوب بدن و نیروهایش، آن‌ها را در خویش ادغام می‌کند، نیروهای بدن به گونه‌ای هدایت می‌شوند که از لحاظ هزینهٔ سیاسی کاهش یافته و از لحاظ اقتصادی افزایش یابند؛ بنابراین زن از موجودی ناشناخته و گُنگ و دور از دسترس و شاید طغیانگر تبدیل به اُبژه‌ای رام و در دسترس و شناخت‌پذیر می‌شود.

از نظر لاکلا و موفه، هویت‌های گفتمانی از طرد دیگری سود جسته و تثبیت می‌شوند. هر گفتمانی ضرورتاً نیاز به گفتمان رقیب دیگری دارد که با آن هویت یابد و به‌منظور هویت‌یافتن به‌ناچار شروع به تولید دشمن برای خود می‌کنند. لاکلاو و موفه برای تثبیت موقتی معنا و هویت دو مفهوم هژمونی و ضدیت را به‌کار می‌برند. دیگربودگی به معنای نفی و طرد گفتمان‌های دیگر از سوی گفتمان خاص است. هیچ معنا و هویتی بدون قرارگرفتن در رابطهٔ ضدیت و دیگربودگی تشکیل و تثبیت نمی‌شود (هوارث، ۱۳۷۷)

مفهوم جنسیت کل راه‌های کاملاً نوین تفکر و تحلیل را به روی فمینیست‌ها بگشاید و امید پیشرفت‌های عظیم نظری را در تحلیل دلایل سرکوب زنان به همراه آورد.

ساختار اجتماعی قدرت از طریق برنامه‌های یکنواخت عادی و بدیهی زندگی روزمره، نظم خودش را به افراد از طریق درونی‌کردن در افعال، گفتار و کردار تحمیل می‌کند و نظام مرزبندی جنسیتی را با رعایت اصل سلسله‌مراتب در تقسیم‌بندی‌های فضایی در تمام سطوح و لایه‌های زندگی تثبیت و بازتولید می‌کند. اسپاین بیان می‌دارد؛ فضای جنسیتی به‌واسطهٔ تقسیم نقش جنسیتی از طریق فعالیت روزمره در زندگی روزانه بنا می‌شود، استفاده می‌شود یا تغییر شکل می‌دهد (اسپاین، ۱۹۹۲: ۱۰۱).

در گذشته کمبود نان وجود داشت؛ از این رو کمبود فضا و دیده‌شدن زنان احساس نمی‌شد، ولی امروزه که نان و رفاه به‌وفور یافت می‌شود مبارزهٔ جنسیتی بیش از هر زمان دیگر در گفتمان فضایی حک شده است. انجمن‌ها و گروه‌های فمینیسیتی فضای آشپزخانه‌های قدیمی و سنتی را تک‌سلول زنانه و فضای تحقیر و انزوای او می‌شمردند، اما به‌موازات پیشرفت صنعت و تکنولوژی، آشپزخانه که به آخرین فناوری‌های تکنولوژی مجهز شد، یکی از اجزای زیبایی‌شناختی خانه و فضایی برای بازنمایی سیال جنسیتی معرفی شد که مرزهای جنسیتی به‌تدریج در آن کمرنگ می‌شد و در کل، شهرنشینی و صنعت از این فضا یک دستگاه و تکنولوژی انضباطی مدرن ساخت.

ساختار سنتی مردسالار، چه در دورهٔ سنتی و چه در دورهٔ سرمایه‌داری مدرن، برای ایجاد سلطه و هژمونیک خود نیازمند عنصر تداوم است؛ زیرا سلطه نیازمند ساختاری است بادوام.

اصولاً در شکل‌گیری فضاهای مختلف به‌ویژه فضاهای مسکونی، مسائل اعتقادی و خاص ایرانیان تأثیرگذار بوده است. یکی از آن ویژگی‌ها احترام به زندگی خصوصی و حرمت‌قائل‌شدن برای آن است، دیگر خصوصیت عزت نفس ایرانیان است که به نحوی در شکل‌گیری فضاهای یک خانهٔ درون‌گرا تأثیرگذار بوده است (پیرنیا، ۱۳۷۱).

در گفتمان پدرسالاری در دورهٔ قاجار دو تصویر از زن نشان داده شده و نام‌گذاری می‌شود: زن یا ضعیفهٔ مستوره است و مطاع اِذن شوهر یا اینکه قهراً میل به نمایش دارد و راغب به غنج و بَرج... او یا در اندرونی باقی و به تدبیر منزل و تربیت اولاد مأنوس یا از کف نفس و ناموس، مأیوس و در بیرون و قهوه‌خانه، ساقی و وافی... زن یا از نظرها غایب است و فاخر، یا طالب آزادی است و به خودسری شاکر، یا بی‌چادر است و مکشوف یا عفیف است و مستور...