کتاب مقدس و نامقدس

کتاب مقدس و نامقدس با عنوان اصلی The sacred and the profane the nature religion نوشتهٔ میرچا الیاده و ترجمهٔ بهزاد سالکی توسط انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شده است. این کتاب جایگاهی محوری در آثار دانشگاهی میرچا الیاده دارد و نخستین بار در سال ۱۹۶۱ به زبان انگلیسی منتشر شد که ترجمه‌ای از نسخهٔ اصلی فرانسوی آن بود. نسخهٔ الکترونیکی این کتاب را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب مقدس و نامقدس

کتاب مقدس و نامقدس پژوهشی است دربارهٔ ساختارهای جهان‌شمول تجربهٔ دینی که در میان تمام فرهنگ‌ها مشترک است. الیاده مطرح می‌کند که جنبهٔ اصلی که تمام ادیان را متحد می‌سازد، تجربهٔ «مقدس»، یک نیروی خلاق الهی است. تجربیات «مقدس» از «تجلیات امر قدسی» (hierophanies) پدیدار می‌شوند؛ یعنی آشکار شدن امر قدسی در حوزهٔ زندگی انسان، از طریق مناسک، تجربهٔ یک رؤیا، یا تماس با یک شیء مقدس مانند سنگ یا درخت. برای «انسان دینی» - که الیاده او را «انسان دیندار» (homo religiosus) می‌نامد - تمام جنبه‌های زندگی فرصت‌هایی برای «تجلی امر قدسی» هستند. به این ترتیب، زندگی انسان نه تنها یک هستی مادی ساده است، بلکه هستی‌ای است که در آن تمام چیزهای مادی حاوی یک جوهر متعالی هستند که آن‌ها را به امر الهی متصل می‌کند. بنابراین، برای «انسان دیندار»، زندگی انسان باید در پیگیری دائمی اتحاد با این نیروی الهی سپری شود، که در تفکر دینی، به مراتب واقعی‌تر از جنبه‌های موقت و اتفاقی دنیای مادی است که انسان‌ها آن را به عنوان واقعیت درک می‌کنند. این پیگیری به طور ریشه‌ای زندگی را از یک حالت «نامقدس» - که هیچ چیز فراتر از هستی مادی نمی‌بیند - به یک حالت «مقدس» تبدیل می‌کند، که در آن همه چیز در یک نظم کیهانی شرکت دارند و باید به همین ترتیب با آن‌ها تعامل شود. الیاده پس از معرفی مفاهیم مقدس و تجلی امر قدسی در مقدمه، به بررسی چگونگی تعامل «انسان دیندار» با امر قدسی در چهار بعد اساسی می‌پردازد: فضا، زمان، جهان طبیعی و چرخه زندگی/مرگ انسان. الیاده هر یک از این مفاهیم را در یک فصل جداگانه بررسی می‌کند. با این کار، الیاده توضیح می‌دهد که چگونه ساختار امر قدسی به تمام ابعاد اصلی زندگی انسان نفوذ می‌کند. الیاده با اشاره به فعالیت‌های متنوع انسانی مانند ساختن مسکن، کشاورزی و جنسیت، نشان می‌دهد که مفهوم امر قدسی و گرایش انسان به آن برای معنادار، قدرتمند و بارور ساختن زندگی در فرهنگ‌های دینی حیاتی است.

از نظر روش‌شناسی، الیاده ساختارهای اصلی تجربه دینی را از طریق ارجاع به فرهنگ‌ها و دوره‌های مختلف در تاریخ دینی جهان توصیف می‌کند. به این ترتیب، «مقدس و نامقدس» اثری در زمینه دین تطبیقی است. همزمان، الیاده از تحلیل متنی متون دینی به تحلیل تجربی اندیشه و رفتار دینی روی می‌آورد. بنابراین، اثر الیاده همچنین یکی از آثار پدیدارشناسی - یا تحلیل رفتاری، عاطفی و ذهنی - دین است، رشته‌ای که او در تأسیس و ترویج آن نقش داشت. الیاده بخش اعظم متن خود را به بحث درباره صورت‌بندی‌های دینی در جوامع کوچک، پیش از کشاورزی و قبیله‌ای اختصاص می‌دهد. او استدلال می‌کند که چنین فرهنگ‌هایی مشابه ساختار تمام جوامع بشری در گذشته باستانی ما هستند، و ماهیت دینی این جوامع بنیان واقعی ادیان معاصر و بزرگ‌مقیاس است. این شکل از «قیاس»، که در زمان الیاده نوآورانه بود، امروزه در مطالعه دین رایج شده است.

چرا باید کتاب مقدس و نامقدس را بخوانیم؟

کتاب «مقدس و نامقدس» اثر میرچا الیاده، اثری بنیادین در حوزهٔ دین‌پژوهی، به بررسی ساختارهای جهان‌شمول تجربه دینی می‌پردازد و با معرفی مفاهیم «مقدس» و «تجلی امر قدسی»، نشان می‌دهد که چگونه انسان دینی در تمام ابعاد زندگی نشانه‌های امر متعالی را جستجو می‌کند و از طریق نمادها و مناسک با آن ارتباط برقرار می‌سازد؛ این کتاب با رویکرد پدیدارشناسانه و با بررسی ادیان مختلف، به ویژه جوامع سنتی، به خواننده کمک می‌کند تا درکی عمیق‌تر از ماهیت دین، نقش آن در معنا بخشیدن به زندگی و ریشه‌های مشترک باورهای انسانی به دست آورد و تفکر درباره مسائل اساسی هستی را برانگیزد.

خواندن کتاب مقدس و نامقدس را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب به بررسی ماهیت اساسی دین و تجربه دینی می‌پردازد و مفاهیم کلیدی در این حوزه‌ها را از منظر پدیدارشناسی مورد واکاوی قرار می‌دهد و می‌تواند منبعی مهم برای علاقه‌مندان به فلسفه دین و الهیات، دانشجویان و پژوهشگران رشته‌های علوم انسانی، به‌ویژه دین‌شناسی، جامعه‌شناسی، انسان‌شناسی و تاریخ باشد. همچنین افرادی که به دنبال درک عمیق‌تری از ادیان و باورهای مختلف هستند و کسانی که به نقش نمادها، مناسک و مکان‌های مقدس در زندگی انسان علاقه‌مندند، از خواندن این کتاب لذت خواهند برد.

درباره میرچا الیاده

میرچا الیاده متولد ۱۹۰۷ در بخارست رومانی، یکی از برجسته‌ترین چهره‌های معاصر در حوزهٔ اسطوره‌شناسی و دین‌پژوهی به شمار می‌رود. علاقهٔ او به شیمی و زیست‌شناسی در دوران دبیرستان، در ۱۷سالگی با مطالعهٔ کتاب «شاخه زرین» فریزر به سوی مطالعات دینی و اسطوره‌ای سوق پیدا کرد و او را به فراگیری زبان‌های انگلیسی، ایتالیایی و فارسی ترغیب نمود. پس از دریافت مدرک کارشناسی از دانشگاه بخارست، الیاده راهی هند شد و در دانشگاه کلکته به تحصیل زبان سانسکریت و پژوهش در آثار شرقی، دین‌شناسی و اسطوره پرداخت و موفق به دریافت مدرک دکترا گردید. استعداد و دانش او سبب شد تا برای تدریس به دانشگاه سوربن دعوت شود. الیاده در طول زندگی پربار خود در کنفرانس‌های بین‌المللی متعددی شرکت و سخنرانی کرد، از جمله در کلژ فرانسه دربارهٔ ساختار اسطوره در دنیای مدرن، در رم و انستیتو اورینتال درباره شمنیزم و تانتریسم، در کنگره‌های تاریخ ادیان و شرق‌شناسی در شهرهای مختلف جهان. او همچنین افتخارات علمی گوناگونی کسب نمود که از میان آن‌ها می‌توان به مقام استاد خدمات ممتاز سیول ال. آیوری از دانشگاه شیکاگو، دکترای افتخاری از دانشگاه ییل و ریپون کالج، دریافت مدال طلای جایزه فرهنگ مسیحی از دانشگاه ویندسور کانادا و عضویت در آکادمی بریتانیا اشاره کرد. «سیاحت معنوی»، «منشا عرفان هندی»، «رویاها و رمزها»، «ولادت عارفانه»، «اسطوره و نماد»، «مقدس و نامقدس»، «باورها و عقاید دینی» و رمان «یک مرد بزرگ و دوازده هزار راس گاو» تنها بخشی از آثار ارزشمند این محقق برجسته هستند. او در سال ۱۹۸۶ درگذشت.

بخشی از کتاب مقدس و نامقدس

«برای به دست آوردن چشم‌انداز وسیع‌تر دینی، آشنایی با فرهنگ عامه اقوام اروپایی مفید خواهد بود. در باورها و آداب و رسوم و در نحوه نگرش آن‌ها به حیات و مرگ، بسیاری از موقعیت‌های دینی کهن هنوز دیده می‌شوند. مطالعه جوامع روستایی اروپا زمینه‌ای برای شناخت و فهم جهان دینی زراعتگران عصر نوسنگی فراهم می‌سازد. در بسیاری از موارد، آداب و رسوم و باورهای روستاییان اروپایی بیش از آنچه در اسطوره‌شناسی یونان باستان کشف گردیده است، نمایانگر سطح کهن‌تری از فرهنگند. درست است که اغلب این جمعیت‌های روستایی بیش از هزار سال است که مسیحی گردیده‌اند، لیکن آنان موفق شده‌اند که بخش جالب توجهی از میراث دینی ماقبل مسیحی خود را که از روزگاران بسیار کهن مایه می‌گرفتند، وارد مسیحیت خود کنند. البته خطا خواهد بود اگر تصور کنیم که به این دلیل، روستاییان اروپایی مسیحی نیستند. لیکن باید توجه کنیم که دین آنان منحصر به صورت‌ها و اشکال تاریخی مسیحیت نیست و هنوز نوعی ساختار کیهانی را حفظ کرده که در تجربه مسیحیان شهرنشین از میان رفته است. می‌توان از مسیحیت تاریخی و غیر تاریخی سخن گفت. زراعتگران اروپایی با گرویدن به مسیحیت، دین کیهانی را که از دوران ماقبل تاریخ به ارث برده بودند به دین جدید خود وارد کردند.

لیکن برای مورخ ادیان که با همه موقعیت‌های هستی‌شناختی انسان دینی آشنا است و می‌کوشد تا آن‌ها را به دیگران نیز بشناساند، موضوع پیچیده‌تر از این‌ها است. جهانی کامل، فراتر از مرزهای فرهنگ‌های کشاورزی وجود دارد: جهان واقعا «ابتدایی» رمه‌داران و چوپانان، شکارگران توتمیستی، و جهان اقوامی که هنوز در مرحله گردآوری غذا و شکار حیوانات کوچک هستند. برای شناختن جهان ذهنی انسان دینی، ما باید قبل از هر چیز ذهنیت انسان‌های این جوامع ابتدایی را در نظر بگیریم. اکنون، از نظر ما مردمان این روزگار، فرهنگ آنان اگر نه واقعا زننده و حقارت‌آمیز، حداقل عجیب و باورنکردنی جلوه می‌کند و به هر حال درک آن مشکل می‌نماید. لیکن راه دیگری برای شناخت جهان ذهنی بیگانه وجود ندارد جز این‌که خود را در درون و مرکز آن قرار دهیم تا بتوانیم از آن‌جا به همه ارزش‌هایی که این جهان ذهنی از آن‌ها برخوردار است دست یابیم.»