کتاب مجموعه رسائل فلسفی کندی

کتاب مجموعه رسائل فلسفی کندی نوشتهٔ ابویوسف یعقوب بن اسحاق کندی و ترجمهٔ سیدمحمود یوسف ثانی است. انتشارات علمی و فرهنگی این کتاب را منتشر کرده است. اثر حاضر که در دستهٔ فلسفهٔ موسوم به فلسفهٔ اسلامی قرار گرفته، حاوی متنی قدیم (تا قرن ۱۴) به قلم نخستین فیلسوف برجسته در دنیای اسلام و عرب‌زبان است. عنوان برخی از رساله‌های کتاب حاضر عبارت است از «دربارۀ حدود و رسوم اشیا»، «در آشکارساختن تناهی جرم عالم»، «در وجود جواهر غیر جسمانی»، «گفتار دربارۀ نفس، خلاصۀ کتاب ارسطو و افلاطون و فلاسفۀ دیگر» و «دربارۀ نفس، کوتاه و مختصر». نسخهٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب مجموعه رسائل فلسفی کندی اثر ابویوسف یعقوب بن اسحاق کندی

کتاب «مجموعه رسائل فلسفی کندی» که در سال ۱۳۸۶ منتشر شده، به قلم فردی نوشته شده است که در شکل‌گیری زبان فلسفی و ایجاد اصطلاحات مناسب برای مفاهیم فلسفی یونانی و سریانی نقش داشته است. این نویسنده در تألیف رسائل مستقل در موضوعات مختلف فلسفی و تصحیح و ویرایش آثار ترجمه‌شده به زبان عربی از دیگر زبان‌ها نقش مهمی ایفا کرده است. او «ابو یوسف یعقوب بن اسحاق کندی» نام دارد و نخستین فیلسوف برجسته در دنیای اسلام و عرب‌زبان است. کندی در رسائل فلسفی خود به مباحث متنوعی پرداخته است؛ از جمله چیستی فلسفه و تقسیم‌بندی‌ها و اجزای آن، مسئلهٔ وحدت و کثرت، تناهی و عدم تناهی جهان، مفهوم عقل و معانی مختلف آن، ذات و صفات باری تعالی و نیز نحوهٔ ارتباط جهان با خداوند. در بسیاری از این رسائل پس از بیان احتمالات مختلف درمورد یک موضوع، نویسنده با استفاده از استدلال ریاضی و روش برهان خلفْ ادعای خود را به اثبات رسانده است. برخی از این رساله‌ها به‌عنوان نخستین آثار مستقل در تاریخ فلسفهٔ اسلامی در موضوعات خود شناخته می‌شود و به‌واسطهٔ محتوا و روش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. گفته شده است که مجموعه رسائل کندی نخستین‌بار حدود ۶۰۰ سال پیش، از سوی محقق مصری به نام «محمد عبدالهادی ابوریده» در دو جلد منتشر شد و افق‌های تازه‌ای برای شناخت آرای نخستین فیلسوف بزرگ اسلامی گشود. از آن پس پژوهش در اندیشه‌های کندی مورد توجه محققان و اندیشمندان قرار گرفته است. در این کتاب علاوه‌بر ترجمهٔ متن رساله‌ها، برای هر رساله مقدمهٔ مستقلی در آغاز نگاشته شده است که مضمون و محتوای آن به‌طور عمده برگرفته از مقدمه‌هایی است که مصححْ خودش بر رساله‌ها نگاشته است. مترجم کوشیده نکات عمدهٔ آن‌ها را به‌صورت جمع و تلخیص در آغاز رساله بیاورد. مترجم این کتاب، دکتر «سید محمود یوسف ثانی» معتقد است که «مجموعه رسائل فلسفی کندی» می‌‎تواند متنی درسی برای فلسفهٔ اسلامی باشد.

کتاب «مجموعه رسائل فلسفی کندی» شامل ۲۹ رساله است که در حوزه‌های مختلف مانند فلسفه، منطق، طبیعت‌شناسی، موسیقی، نجوم، پزشکی و کلام به بررسی مسائل گوناگون پرداخته است. این آثار نمایانگر دانش وسیع و نظام فکری خاص کندی است؛ به‌ویژه در تبیین رابطهٔ میان عقل و ایمان و هماهنگی این دو در تفکر اسلامی.

خلاصه کتاب مجموعه رسائل فلسفی کندی

خلاصهٔ دو رساله از مجموعه رسائل این کتاب را بخوانید.

«در فلسفۀ اولی Q»:

مفصل‌ترین اثر باقی‌مانده از کندی را رسالهٔ «فلسفه اولی» دانسته‌اند که به درخواست خلیفهٔ عباسی (معتصم) نوشته شد. کندی در این رساله فلسفه را بر تمامی علوم مقدم می‌داند و فلسفهٔ اولی را به‌عنوان برترین بخش آن معرفی می‌کند؛ چراکه موضوع آن «حق اول» و «علت اولی» است؛ سپس به تحلیل علل چهارگانهٔ ارسطویی پرداخته و توضیح می‌دهد که علم به علت‌های مختلف مانند علت مادی، صوری و غایی به درک بهتر حقیقت اشیا کمک می‌کند. کندی فلسفه را علم به حقیقت می‌داند و معتقد است این علم شامل مسائل ربوبیات، فضیلت و علوم نافع است که با تعالیم انبیا هماهنگ است. در ادامه به بررسی مابعدالطبیعه می‌پردازد و آن را علمی غیرمادی و غیرهیولانی می‌داند که تنها با روش ریاضی می‌توان به آن دست یافت؛ همچنین مسائلی مانند ازلیت، وجود جرم نامتناهی و امتناع علت‌بودن شیء برای خود را مورد بحث قرار می‌دهد. بخش مهمی از این رساله به تبیین مفهوم وحدت و توحید اختصاص دارد. کندی اثبات می‌کند که وحدت در اشیا به یک «واحد حقیقی» وابسته است که این وحدت را به دیگر اشیا می‌بخشد.

«دربارۀ ماهیت خواب و رؤیا»:

این رساله یکی از مهم‌ترین آثار کندی است که در آن به تحلیل خواب و رؤیا از دیدگاه فلسفی پرداخته است. کندی خواب را «ترک استفادهٔ نفس از حواس» می‌داند و بر این باور است که وقتی انسان از حواس خود منصرف می‌شود و به تفکر می‌پردازد، وارد حالت خواب می‌شود. او رؤیا را به‌عنوان بهره‌برداری نفس از فکر و انصراف از استفاده از حواس تعریف می‌کند و نفس را دارای سه قوه می‌داند؛ قوهٔ حسی، قوهٔ عقلی و قوهٔ مصوره (تخیل). قوهٔ حسی فقط در بیداری فعال است؛ درحالی‌که قوهٔ مصوره در هر دو حالت بیداری و خواب فعال است. در خواب، قوۀ مصوره قادر است تصاویر را بدون وابستگی به ماده درک کند و به این ترتیب، صور اشیا به وضوح بیشتری نسبت به حالت بیداری درک می‌شود. کندی در ادامه به بررسی پیشگویی‌ها از طریق رؤیا پرداخته و سه پرسش اساسی مطرح کرده است؛ چرا بعضی رؤیاها آینده را پیش‌بینی می‌کنند؟ چرا بعضی رؤیاها با ضد خودشان تناقض دارند؟ چرا برخی رؤیاها هیچ‌گاه تحقق نمی‌یابند؟ او پاسخ می‌دهد که نفس به‌طور طبیعی دارای علم است و می‌تواند قبل از وقوع امور از آن‌ها آگاه شود. توانایی پیش‌بینی بستگی به آمادگی و خلوص نفس دارد. اگر نفس آمادگی کامل داشته باشد، می‌تواند از آینده اطلاع دهد و در غیر این صورت، رؤیاها به‌صورت رمزی و نمادین ظاهر می‌شوند. کندی رؤیاها را به سه دسته تقسیم کرده است؛ رؤیای صحیح که حقیقت را آشکار می‌کند، رؤیای رمزی که گاهی مطابق واقع و گاهی مخالف آن است و رؤیای کاذب که به ضدّ حقیقت اشاره دارد. کندی در پایان به علت‌های خواب و عوارض کم‌خوابی پرداخته است.

چرا باید کتاب مجموعه رسائل فلسفی کندی را بخوانیم؟

مطالعهٔ این اثر شما را با آرا و روش نگارشِ فلسفیِ نخستین فیلسوف برجسته در دنیای اسلام و عرب‌زبان آشنا می‌کند. موضوع رساله‌های حاضر عبارت است از فلسفه، منطق، طبیعت‌شناسی، موسیقی، نجوم، پزشکی، کلام و... .

کتاب مجموعه رسائل فلسفی کندی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب را به دوستداران علم فلسفه و افرادی که درمورد آرای نخستین فیلسوف برجسته در دنیای اسلام و عرب‌زبان کنجکاو هستند، پیشنهاد می‌کنیم.

درباره ابویوسف یعقوب بن اسحاق کندی

«ابو یوسف یعقوب بن اسحاق کندی» یا «ابو یوسف یعقوب بن اسحاق بن الصباح بن عمران بن اسماعیل بن محمد بن أشعث بن قیس الکندی» که با لقب «ابوالحکما» شناخته می‌شود، یک ریاضی‌دان و منجم و فیلسوف برجستهٔ عرب در قرن دوم هجری (۸۰۱ - ۸۷۳ میلادی) بوده است. او نخستین حکیم اسلامی بود که به آثار حکمای یونان دسترسی داشت و به ترجمه و تفسیر آثار ارسطو پرداخت. کندی از قبیلهٔ «کنده» در جنوب عربستان بود. در سال ۱۸۸ قمری در بصره متولد شد. جوانی خود را در بغداد گذراند. او تحت‌تأثیر اوضاع فرهنگی بغداد، به مطالعهٔ نجوم و طب و فلسفه روی آورد. پدرش، «اسحاق بن الصباح» در دوران خلافتْ مهدی، هادی و رشیدِ امیر کوفه و از ثروتمندان برجسته بود. کندی در دوران خلافت مأمون، معتصم و متوکل عباسی زندگی کرد و در دربار آنان مقام ویژه‌ای داشت. او به‌عنوان معلم «احمد»، پسر معتصم منصوب شد و در دربار مأمون، معتصم و واثق محبوب بود. کندی بالاخره به‌دلیل اختلافات فکری با متوکل عباسی مورد غضب قرار گرفت و کتابخانه‌اش پس از ضرب‌وشتم مصادره شد. کندی به فلسفه‌های یونانی، ایرانی و هندی آشنایی کامل داشت و زبان پهلوی را نیز می‌دانست. در زمینه‌های مختلفی همچون موسیقی، هندسه، حساب، نجوم، منطق، الهیات و سیاست آثار بسیار نوشت. گفته می‌شود که او ۲۶۳ کتاب و رساله تألیف کرده است، اما بیشتر این آثار امروز گم‌شده هستند. «قاضی صاعد اندلسی» معتقد بود که در حوزهٔ علوم فلسفی، به‌جز کندی هیچ‌کس به چنین تخصصی نرسید. کندی که به‌عنوان «فیلسوف العرب» شناخته می‌شد، در سال ۲۵۲ هجری درگذشت.

بخشی از کتاب مجموعه رسائل فلسفی کندی

«بسم الله الرحمن الرحیم

عزت از آن خداوند است

دربارۀ عقل

خداوند تو را از امور سودمند بیاگاهاند و در سرای زندگی و سرای مرگ نیکبخت گرداند!

آنچه را که در باب بیان سخنی کوتاه و فایده‌بخش دربارۀ عقل و بنا به رأی پسندیدگان پیشین یونان، که از پسندیده‌ترین آن‌ها ارسطو و استادش افلاطون حکیم هستند ــ چه حاصل سخن افلاطون در این باب همان سخن شاگردش ارسطوست ــ خواسته بودی، دانستم.

پس در این باب به نقل سخن (آنان) می‌پردازیم: رأی ارسطو دربارۀ عقل این است که عقل بر چهار نوع است: نخست عقلی که همیشه بالفعل است؛ دوم عقلی که بالقوه است و آن اختصاص به نفس دارد؛ و سوم عقلی که از قوه به فعل رسیده است؛ و چهارم عقلی است که ما به آن عقل دوم می‌گوییم. ارسطو عقل را به حس تشبیه می‌کند، به لحاظ این‌که حس به موجود زنده نزدیک است و شامل تمامی موجودات زنده می‌شود. او می‌گوید که صورت بر دو قسم است: یکی صورت هیولانی که تحت حس واقع است (حس به آن تعلق می‌گیرد. (مصحح)) و دیگری که واجد هیولی نیست و تحت عقل واقع است (عقل به آن تعلق می‌یابد. م) که عبارت از نوعیت اشیا است و آنچه فوق آن است. (یعنی انواع و اجناس اشیا. مصحح). پس صورتی که در هیولی است، صورتی است که بالفعل محسوس است؛ زیرا اگر بالفعل محسوس نباشد، تحت حس واقع نمی‌شود. و چون نفس آن را به دست آورد، آن صورت در نفس خواهد بود. و نفس از آن رو می‌تواند واجد این صورت شود که بالقوه در نفس وجود دارد. و چون نفس آن را اکتساب کند، در نفس فعلیت می‌یابد. (البته) چنین نیست که حصول صورت در نفس مانندبودن چیزی در ظرف و یا نقشی بر ماده باشد، زیرا نفس نه جسم است و نه تجزیه‌پذیر؛ پس صورت در نفس است و درعین حال نفس امر واحدی است و به واسطۀ تغایر نفس با آنچه نفس حامل آن است، تغایری بین نفس و محمولات نفس حاصل نمی‌شود.»