کتاب هنر پیرا اسلامی

کتاب هنر پیرا اسلامی نوشتهٔ صادق رشیدی است. انتشارات علمی و فرهنگی این کتاب را منتشر کرده است. نویسنده در این اثر تحلیلی انتقادی از گفتمان‌های مسلط در مطالعات هنر اسلامی ارائه کرده است.

درباره کتاب هنر پیرا اسلامی

صادق رشیدی در کتاب هنر پیرا اسلامی گفتمان‌های مسلط در مطالعات هنر اسلامی را مورد تحلیل قرار داده است. او در تحلیل خود نگاهی انتقادی دارد و بیان کرده است که مطالعات هنر اسلامی، برای کسانی که با این حوزه آشنا نیستند، در ابتدا ممکن است منجر به استنباط‌های صرفاً ایدئولوژیک شود. درحالی‌که امروز هنر اسلامی به رغم کلی بودنش و حتی حساسیت‌هایی که به نظر می‌رسد در حواشی آن وجود دارد، یکی از جدی‌ترین حوزه‌های پژوهشی در کشورهای مهم دنیاست. دغدغه‌های نظری و تحقیقاتی نویسنده در مقطع دکتری و آشنایی با عناوین مشابه، که ذیل گفتمان هنر اسلامی قرار می‌گیرند، به‌ویژه بحث تاریخ‌نویسی و نگرش‌های سنت‌گرایان در این حوزه و نیز جامع بودن نگاه او در حوزهٔ مطالعات نظری هنر و همچنین گرایش به سمت مطالعات انتقادی، موجب شکل‌گیری پرسش‌هایی شد که می‌بایست به دنبال پاسخ دادن به آن‌ها و نیز حل و فصل مسائلی می‌رفت که مسائل بسیاری دیگر از پژوهشگران و دانشجویان داخلی و خارجی در این عرصه است. نخستین چالش‌ها و پرسش‌های او در مواجههٔ با نوشته‌ها، کتاب‌ها و مقاله‌های مرتبط با هنر اسلامی این بود که این‌ها چه می‌گویند؟ به دنبال چه هستند و چرا برای اثبات آن چیزی که نیست به سفسطه و انتزاع‌گرایی و سوبژکتیویسم شبه‌فلسفی پناه برده‌اند؟ چرا همه یکسان می‌اندیشند، به یک شیوه می‌نویسند و مکرر و مدام حرف‌ها و بحث‌های خود و پیشینیان را تکرار می‌کنند؟ مقوله‌ها و مسائل غیرمرتبط را با توجیهات هیجانی و احساسی و با پیش کشیدن گفتمان‌های اعتقادی به همدیگر ربط می‌دهند، به راستی نتیجهٔ این همه سفسطه و خیال‌بافی‌هایی که اساساً هیچ نقشی در تولید نظریه و پیشرفت معرفت و دانش‌های نوین در دانشگاه‌های ما ندارد چیست؟ ا

خواندن کتاب هنر پیرا اسلامی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب هنر اسلامی و پژوهشگران حوزهٔ هنر پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب هنر پیرا اسلامی

«زبان‌شناسان عموماً در تعریف گفتمان آن را کاربرد زبان در بافت دانسته‌اند و تحلیل گفتمان را مطالعهٔ کاربرد زبان با توجه به عوامل مؤثر بافتی همچون خطاب‌دهنده (گوینده یا نویسنده) مخاطب (شنونده یا خواننده) موضوع (آنچه درباره‌اش سخن گفته می‌شود)، موقعیت (زمان و مکان)، مجرا (گفتاری، نوشتاری)، رمزگان، صورت پیام (گپ، بحث، موعظه، قصه، غزل، نامهٔ عاشقانه و غیره) رویداد (ماهیت رویداد ارتباطی)، ارزش‌گذاری (موعظهٔ خوب، نامهٔ محبت‌آمیز) و هدف (مشارکت‌کنندگان چه مقصودی را از شرکت در رویداد ارتباطی دنبال می‌کنند) (۱۳۸۷: ۱۷۱).

این ویژگی و ساز و کار زبان در شکل شفاهی و گفتاری است، لذا در همین رابطه، ون‌دایک وارد کردن متن‌های نوشتاری به حوزهٔ تحلیل گفتمان را مفید می‌داند و در باب برخی پیچیدگی‌های موجود در مورد گفتمان معقتد است: «... کاربرد زبان تنها محدود به زبان گفتاری نیست، بلکه می‌توان آن را به ارتباطات، کنش متقابل، و زبان نوشتاری (یا چاپی) نیز تعمیم داد» (۱۳۸۲: ۱۸). ون‌دایک در ادامهٔ بحث خود می‌نویسد: «... و البته متون نوشتاری نیز درست مثل گفت‌وگو کاربرانی دارند که همانا نویسندگان و خوانندگان هستند، بنابراین می‌توان از ارتباط نوشتاری یا تعامل نوشتاری سخن گفت، گرچه در این نوع تعامل معمولاً مشارکین به شکل رودررو با هم مواجه نیستند ...» (همان: ۱۹). در هر صورت با بیان این دیدگاه‌ها در خصوص مفهوم گفتمان، که عمدتاً با زبان و نحوهٔ کاربرد آن سر و کار دارد، می‌توان آن را در فرایند مطالعات دیگر حوزه‌ها به کار برد. البته این مسائل نظری، بنیادی هستند و بدیهی است که مفهوم گفتمان و تحلیل گفتمان بعدها به حوزه‌های دیگر راه یافته و تعاریف و برداشت‌های مختلف و متعددی به ویژه از دیدگاه متفکران پساساختارگرا از آن ارائه شده است. در ارتباط با این نکته و تشریح مفهوم مورد نظر این پژوهش از تحلیل گفتمان، سجودی در نقد دیدگاه‌های مرتبط با زبان، نکته‌ای را مطرح می‌سازد که به اهداف این پژوهش نزدیک‌تر است، گرچه هدف سجودی به کار بردن این رهیافت در مطالعات نشانه‌شناختی است، لیکن نکته‌ای که در خصوص گفتمان در چارچوب‌های صرفاً زبان‌شناختی مطرح ساخته راه ورود به ارائهٔ تعاریف منعطف‌تر و نیز کاربرد گفتمان در سایر حوزه‌ها و نظام‌های معنادار و ارتباطی را فراهم می‌سازد. از این رو سجودی اشاره می‌کند که جدل در مورد حدود و ثغور مفهوم گفتمان و کاربرد آن سرانجام به اینجا ختم می‌شود که آیا گفتمان محدود است به گفتار، یا نوشتار را نیز در بر می‌گیرد؟ او در ادامه می‌نویسد:

خودِ تحلیلگران گفتمان به نحویون به درستی انتقاد می‌شود که زبان را در سطح قراردادیِ جمله از هر نوع بافتی انتزاع می‌کنند و سپس می‌کوشند ساختار صوری آن را بررسی کنند. نکته در اینجاست که برخی تحلیلگران گفتمان نیز در سطح دیگری عملاً زبان را از دیگر نظام‌های نشانه‌ای درگیر در رویداد ارتباطی انتزاع می‌کنند و با قائل شدن مفهوم بافت، دیگر نظام‌های نشانه‌ای (ازجمله حرکات بدنی، ژست، حالات چهره، پوشاک، نظام‌های تصویری در متون چندرسانه‌ای و غیره) و کارکردهای دلالتی آن‌ها را به طور مستقل یا در کنار زبان نادیده می‌گیرند (۱۳۸۷: ۱۷۳).»