کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ فلسفه شوخی

کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ فلسفه شوخی نوشتهٔ جان ماریال و ترجمهٔ غلام رضا اصفهانی است. گروه انتشاراتی ققنوس این کتاب را منتشر کرده است؛جلد ۲۴ از مجموعهٔ «دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد».

درباره کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ فلسفه شوخی

کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ فلسفه شوخی (Philosophy of Humor The Stanford Encyclopedia of Philosophy) جلد ۲۴ از مجموعهٔ «دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد» است. نزد بیشتر مردم شوخی امری ارزشمند است، اما فیلسوفان کمتر دربارهٔ آن سخن گفته‌اند و آنچه بیان کرده‌اند به‌صورت انتقادی است. جان ماریال در اثر حاضر سه نظریهٔ سنتی خنده و شوخی را در کنار این نظریه که شوخی از بازی پرخاشگری ساختگی در میمون‌ها سر برآورده، مورد بررسی قرار داده است. فهم شوخی به منزلهٔ بازی به مخالفت با اعتراضات سنتی به آن کمک می‌کند و برخی فواید آن را آشکار می‌سازد، از جمله فوایدی که میان شوخی و خود فلسفه مشترک است. اگر می‌خواهید از اشتراک میان فلسفه و شوخی آگاه شوید، کتاب حاضر را بخوانید.

دانشگاه استنفورد انتشار این دانشنامه را در سال ۱۹۹۵ میلادی آغاز کرد. پس از مدتی متن کامل مقالات را در اینترنت در دسترس علاقه‌مندان قرار داد. کسانی که در تدوین این دانشنامهٔ بزرگ نقش دارند، از استادان و مؤلفان به‌نام در حوزهٔ فلسفه هستند. این دانشنامه به سرپرستی دکتر «ادوارد ن. زالتا» صدها مدخل دارد و یکی از بهترین راه‌ها برای آشنایی مقدماتی با مباحث فلسفی است. «مسعود علیا» در سال ۱۳۹۲ با همکاری انتشارات ققنوس، تصمیم به ترجمهٔ بعضی از مدخل‌های این دانشنامه گرفت. او به‌همراه مترجمانی نام‌آشنا آخرین ویراست مقالات دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد را با حفظ سبک و زبان به پارسی برگرداند. انتشارات ققنوس این مجموعه را با کسب اجازه از گردانندگان این دانشنامه (به‌ویژه دکتر زالتا) منتشر کرده است. عناوین بعضی از این جلدها عبارت است از «مفهوم شر»، «فلسفهٔ دین»، «عقل به روایت کانت»، «زیبایی‌شناسی فمینیستی»، «ژاک لکان»، «اخلاق ارسطو»، «باروخ اسپینوزا»، «فیشته» و «پدیدارشناسی».

خواندن کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ فلسفه شوخی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران فلسفه پیشنهاد می‌کنیم.

درباره مسعود علیا

مسعود علیا در سال ۱۳۵۴ به دنیا آمده است. او مترجم و پژوهشگر ایرانی حوزهٔ فلسفه و نیز استادیار گروه فلسفهٔ هنر در «دانشگاه هنر تهران» است. کتاب «جنبش پدیدارشناسی» با ترجمهٔ او برندهٔ جایزه‌ٔ کتاب سال شد. او دورهٔ کارشناسی زبان و ادبیات فارسی را در دانشگاه تهران و دورهٔ کارشناسی‌ارشد فلسفه را در دانشگاه شهید بهشتی گذراند. از میان موضوعاتی که مسعود علیا برای پژوهش‌های خود به‌سراغ آن‌ها رفته است می‌توان به گستره راز و تقلیل آن به مسئله در فلسفهٔ گابریل مارسل و نیز موضوع اصالت تجربه و دگرگونی در منابع مابعدالطبیعه در فلسفه گابریل مارسل اشاره کرد. او در تیرماه ۱۳۸۷ دورهٔ دکتری فلسفه را با نگارش رساله‌ای تحت‌عنوان «شرط امکان اخلاق در اندیشه‌ٔ لویناس» به راهنمایی عبدالکریم رشیدیان در «مؤسسه حکمت و فلسفه» به پایان برد. بخشی از ترجمه‌های مسعود علیا عبارتند از «هنر به‌منزلهٔ تجربه» نوشتهٔ جان دیویی، «وضع بشر» نوشتهٔ هانا آرنت، «آشنایی با هگل» نوشتهٔ پل استراترن، «الفبای فلسفه» نوشتهٔ نایجل واربرتون، «اگزیستانسیالیسم و اخلاق» نوشتهٔ مری وارنوک، «هرمنوتیک فلسفی و نظریه ادبی» نوشتهٔ جوئل واینسهایمر، «مسیح و اساطیر» نوشتهٔ رودلف کارل بولتمان و «دیباچه‌ای بر فلسفهٔ قرون وسطی» نوشتهٔ فردریک چارلز کاپلستون. بخشی از تألیفات مسعود علیا عبارتند از «فرهنگ توصیفی فلسفهٔ اخلاق»، «کشف دیگری همراه با لویناس»، «عطار»، «سهروردی»، «فرزانگان خاک». او دبیری مجموعهٔ «دانشنامه فلسفه استنفورد» (از گروه انتشاراتی ققنوس) در ایران را بر عهده داشته است.

بخشی از کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ فلسفه شوخی

«اگر فلاسفه می‌خواستند پیشداوری‌های سنتی علیه شوخی را خنثی کنند، می‌توانستند قرابت‌های میان یک گونه معاصر کمدی ــ کمدی ایستاده ــ و خود فلسفه را مورد ملاحظه قرار دهند. این قرابت‌ها دست‌کم هفت مورد را شامل می‌شوند. نخست این‌که کمدی ایستاده و فلسفه هر دو مبتنی بر گفتگو هستند: همانند قالب گفتگو که با افلاطون آغاز شد، کمدی‌های ایستاده متعارف، تعاملی هستند. دوم این‌که هر دو درباره تجربه‌های آشنا تأمل می‌کنند، به‌ویژه تجربه‌های معماگونه. برای مثال، از رؤیایی روشن بیدار می‌شویم و مطمئن نیستیم که چه اتفاق افتاده یا چه چیز دارد اتفاق می‌افتد. سوم این‌که بازیگران کمدی‌های ایستاده، مانند فیلسوفان، غالبا با پرسش به تجربه‌های معماگونه روی می‌کنند. «اگر گمان کنم که خواب واقعی است، از کجا بدانم که در این لحظه خواب نمی‌بینم؟» اساسی‌ترین نکته هم در فلسفه و هم در کمدی ایستاده این است: «فلان چیز چیست؟» چهارم این‌که هر دو گروه در حالی که به تجربه‌های آشنا می‌اندیشند، به لحاظ هیجانی و عاطفی از آن فاصله می‌گیرند. هانری برگسون (Bergson ۱۹۱۱ [۱۹۰۰]) از «بیهوشی موقت قلب» در خنده سخن می‌گوید. مدت‌ها پیش عدم درگیری هیجانی و عاطفی یکی از معانی کلمه «فلسفی»[ بودن] شد ــ یعنی «آرامش عقلانی و توأم با خویشتن‌داری عاطفی از جمله در موقعیت دشوار». پنجم این‌که هر دو گروه نقادانه می‌اندیشند. آن‌ها می‌پرسند آیا ایده‌های آشنا معقولند، و از تمکین به اقتدار و سنت سر باز می‌زنند. سقراط به دلیل تفکر نقادانه‌اش بود که اعدام شد. بازیگران کمدی‌های کاباره‌ای در آلمان نیز که رایش سوم را مسخره می‌کردند چنین بودند. ششم این‌که در تفکر نقادانه، هر دو گروه دقت زیادی به زبان دارند. حمله به کاربردهای شلخته و غیرمنطقی کلمات و نیز یافتن واژه‌های درست برای بیان ایده‌ها در هر دو ملاک است. هفتم این‌که لذت حاصل از کمدی ایستاده غالبا شبیه لذت فلسفه‌ورزی است. در هر دو از راه‌های جدید دیدن چیزها و از اندیشه‌های غافلگیرکننده لذت می‌بریم. ویلیام جیمز (James ۱۹۷۹ [۱۹۱۱], ۱۱) می‌گفت فلسفه «چیزهای آشنا را چنان می‌بیند که گویی غریبند و چیزهای غریب را چنان که گویی آشنا هستند». همین سخن در مورد کمدی ایستاده هم صدق می‌کند. سایمون کریچلی نوشته است که هر دو از ما می‌خواهند «به چیزها چنان بنگریم که گویی هم‌اکنون از سیاره‌ای دیگر فرود آمده‌ایم (Critchley ۲۰۰۲, ۱).»