ادوارد سعید
زندگینامه و معرفی کتاب‌های ادوارد سعید
ادوارد سعید (Edward Said) در ۱ نوامبر ۱۹۳۵ در اورشلیم به دنیا آمد و در ۲۵ سپتامبر ۲۰۰۳ در نیویورک از دنیا رفت. او متفکری فلسطینی-آمریکایی بود که هم منتقدی ادبی بود و ادبیات را در پرتو فرهنگ اجتماعی و سیاسی نقد می‌کرد و هم فعالی سیاسی بود که مدافع حقوق فلسطین بود و از آزادی این کشور دفاع می‌کرد.
بیوگرافی، زندگی شخصی و اندیشه‌های ادوارد سعید
پدر سعید، وادی (ویلیام) ابراهیم، تاجری ثروتمند بود که مدتی در ایالات متحده زندگی کرده بود و ظاهراً در مقطعی تابعیت ایالات متحده را گرفت. در سال ۱۹۴۷ وادی خانواده را از اورشلیم به قاهره نقل مکان کرد تا از درگیری که بر سر تقسیم فلسطین از سوی سازمان ملل به مناطق جداگانه‌ی یهودی و عربی آغاز شده بود اجتناب کند. سعید در قاهره قبل از انتقال به مدرسه انحصاری نورثفیلد ماونت در ماساچوست در ایالات متحده در سال ۱۹۵۱ در مدارس انگلیسی زبان قاهره تحصیل کرد. او کارشناسی‌اش را در سال ۱۹۵۷ در دانشگاه پرینستون و تحصیلات تکمیلی‌اش را در دانشگاه هاروارد در رشته‌ی ادبیات انگلیسی ادامه داد تا اینکه در سال ۱۹۶۴ موفق به اخذ مدرک دکتری شد. او در ۱۹۶۳ به عنوان هیئت علمی در دانشگاه کلمبیا استخدام شد و ۴ سال بعد به عنوان استادیار زبان انگلیسی و ادبیات تطبیقی در همان دانشگاه استخدام شد. اولین کتابش جوزف کنراد و داستان خودزندگی‌نامه (۱۹۶۶) برگرفته از رساله‌ی دکتری‌اش بود. این کتاب داستان‌های کوتاه و نامه‌های کنراد را برای تنش زیربنایی سبک روایی نویسنده بررسی می‌کند؛ سعید در این اثر نشان داد که علاقه دارد تا در حوزه‌ی فرهنگیِ ادبیات پژوهش کند و قلم بزند. او در کنار فعالیت‌های سیاسی و دانشگاهی، موزیسین و نقاش موفقی نیز بود.
سعید در سال ۱۹۶۹ به درجه‌ی استادی ارتقاء یافت، اولین کرسی از چندین کرسی خود را در سال ۱۹۷۷ دریافت کرد و در سال ۱۹۷۸ شرق‌شناسی، شناخته‌شده‌ترین اثر خود و یکی از تأثیرگذارترین کتاب‌های علمی قرن بیستم را منتشر کرد. سعید در این کتاب، مطالعات غرب را در مورد «شرق»، به‌ویژه جهان عرب اسلام (اگرچه او یک مسیحی عرب بود) بررسی کرد و استدلال کرد که پژوهش‌های اولیه‌ی غربی‌ها در آن منطقه مغرضانه بوده و دیدگاهی نادرست و کلیشه‌ای از «دیگری» را ارائه می‌کرد. او نشان داد این پژوهش‌ها در مورد جهان اسلام، از سیاست استعماری غرب حمایت می‌کرده است و حتی آن را تسهیل می‌کرده است.
سعید اگرچه هرگز درسی در مورد خاورمیانه تدریس نکرد، کتاب‌ها و مقالات متعددی در حمایت از اهداف عرب و حقوق فلسطینیان نوشت. او به‌ویژه از سیاست‌های آمریکا و اسرائیل در منطقه انتقاد می‌کرد و همین امر او را به مشاجره‌های متعدد و اغلب تلخ با حامیان این دو کشور سوق می‌داد. او در سال ۱۹۷۷ به عضویت شورای ملی فلسطین (مجلس مقننه‌ی فلسطین در تبعید) انتخاب شد و اگرچه از حل و فصل مسالمت‌آمیز مناقشه‌ی اسرائیل و فلسطین حمایت کرد، اما به شدت از روند صلح اسلو بین سازمان آزادی‌بخش فلسطین و اسرائیل در اوایل دهه‌ی ۱۹۹۰ انتقاد کرد.
او که در سن ۶۷سالگی درگذشت، یکی از منتقدان برجسته‌ی ادبی ربع پایانی قرن بیستم بود. او به طور گسترده به‌عنوان نماینده‌ی برجسته‌ی چپ پساساختارگرا در آمریکا شناخته می‌شد. مهم‌تر از همه، او واضح‌ترین و آشکارترین مدافع آرمان فلسطین در ایالات متحده بود، جایی که این اندیشه دشمنان زیادی برای او به ارمغان آورد.
گستردگی رویکرد سعید به ادبیات و دیگر عشق بزرگ او، موسیقی کلاسیک، از دسته‌بندی‌های معمول دور است. تأثیرگذارترین کتاب او، شرق‌شناسی (۱۹۷۸)، با افشای اتحاد نامقدس بین روشنگری و استعمار، به تغییر جهت چندین رشته کمک کرد. به‌عنوان یک اومانیست با دیدگاهی کاملاً سکولار، نقد او بر سنت بزرگ روشنگری غرب به نظر بسیاری با خود متناقض به نظر می‌رسید و گفتمانی اومانیستی را برای حمله به سنت‌های فرهنگی به کار می‌برد که خود مظهر خالص اومانیسم بوده‌اند. بنیادگرایان از این کار سعید راضی بودند، کسانی که خودشان تاب تحمل هیچ‌گونه نقد و انتقادی را ندارند و متن‌های مقدسشان را مصون از نقد می‌پندارند، خوشحال بودند که سعید این گفتمان را به باد انتقاد گرفته است.
با وجود این، شرق‌شناسی به دانشگاهیان رده‌ی بالای غیرغربی (که اکثرشان خود از استعمار غربی سود برده بودند) این امکان را داد تا سخنگوی «سرکوب‌شدگان» شوند و به این وسیله بتوانند خود را به عنوان نماینده‌ی دیگری در آکادمی بین‌المللی معرفی کنند.
با این حال، تأثیر سعید به دور از محدودشدن به دنیای گفتمان دانشگاهی و علمی بود. او که یک سوپراستار روشنفکر در آمریکا بود، خود را به‌عنوان منتقد اپرا، پیانیست، چهره‌ی تلویزیونی، سیاستمدار، کارشناس رسانه، مقاله‌نویس محبوب و سخنران عمومی متمایز کرد.
او یکی از سرسخت‌ترین منتقدان روند صلح اسلو و رهبری فلسطینی یاسر عرفات بود. مجله راستگرای آمریکایی کامنتری به او لقب «پروفسور ترور» را داده بود. در سال ۱۹۹۹، زمانی که او با سرطان خون مبارزه می‌کرد، همان مجله او را به جعل وضعیت خود به عنوان یک پناهنده‌ی فلسطینی متهم کرد تا حمایت خود را از آرمان فلسطین تقویت کند و به دروغ ادعا کرد که قبل از اتمام تحصیلات خود در ایالات متحده در مدرسه‌ی اورشلیم بوده است.
خصومتی که سعید از سوی محافل طرفدار اسرائیل در نیویورک با آن روبه‌رو شد، با توجه به حملات شدید او به نقض حقوق بشر فلسطینی‌ها توسط اسرائیل و نقد صریح او از سیاست‌های ایالات متحده در خاورمیانه، قابل پیش‌بینی بود. اما از سوی دیگر درگیری، با مخالفت فلسطینی‌ها مواجه شد که او را متهم به قربانی‌کردن حقوق فلسطینی‌ها با دادن امتیازات ناروا به صهیونیسم کردند.
سعید در اورشلیم در یک خانواده‌ی مرفه فلسطینی به دنیا آمده بود. پدرش وادی، یک مسیحی بود که قبل از جنگ جهانی اول به ایالات متحده مهاجرت کرده بود. او برای خدمت در فرانسه داوطلب شده بود و به‌عنوان یک تاجر پروتستان محترم - با تابعیت آمریکایی - به خاورمیانه بازگشته بود و با مادر ادوارد ازدواج کرده بود.
او ادعا می‌کرد که تجربه‌ی هویت دوگانه‌ی فلسطینی آمریکایی، به همان اندازه بر دیدگاه‌های ضداقتدارش تاثیر گذاشته‌اند که متفکرانی همچون گرامشی، آدورنو و میشل فوکو.
معرفی آثار ادوارد سعید
شرق‌شناسی کتابی است از ادوارد سعید که در سال ۱۹۷۸ منتشر شد. او در آن کتاب اصطلاح «شرق‌شناسی» را به عنوان مفهومی انتقادی برای توصیف تصویر و تصور تحقیرآمیز جهان غرب از جهان شرق تعریف می‌کند. جوامع و مردم مشرق‌زمین کسانی هستند که در مناطقی از سراسر آسیا و شمال آفریقا ساکن هستند. سعید استدلال می‌کند که شرق‌شناسی، به مفهوم پژوهش‌های غرب در مورد جهان شرق، به‌طور جدایی‌ناپذیری با جوامع امپریالیستی که آن را تولید کرده‌اند، گره خورده است که بسیاری از کارهای شرق‌شناسی را ذاتاً سیاسی و خدمتگزار قدرت می‌کند.
به گفته‌ی سعید، در خاورمیانه، رویه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نخبگان عرب حاکم نشان می‌دهد که آن‌ها ساتراپ‌های امپراتوری هستند که نسخه‌ای رمانتیک‌شده از فرهنگ عرب را که توسط شرق‌شناسان فرانسوی و انگلیسی (و بعداً آمریکایی) ایجاد شده است، درونی کرده‌اند. نمونه‌های مورد استفاده در این کتاب شامل تحلیل‌های انتقادی از ادبیات استعماری جوزف کنراد است که مردم، زمان و مکان را در یک روایت از یک حادثه و ماجراجویی در یک سرزمین عجیب و غریب ترکیب می‌کند.
شرق‌شناسی از طریق کاربرد انتقادی پساساختارگرایی در پژوهش خود، بر توسعه‌ی نظریه ادبی، نقد فرهنگی و حوزه‌ی مطالعات خاورمیانه تأثیر گذاشت، به‌ویژه با توجه به اینکه چگونه دانشگاهیان در هنگام بررسی، توصیف و تبیین خاورمیانه، به پژوهش‌های فکری خود عمل می‌کنند. علاوه بر این، دامنه‌ی مطالعات سعید، شرق‌شناسی را به عنوان متنی بنیادی در زمینه‌ی مطالعات پسااستعماری با اشاره و بررسی معانی شرق‌شناسی، و تاریخ دوره پسااستعماری یک کشور معین، تثبیت کرد. سعید به‌عنوان یک روشنفکر عمومی، با مورخان و محققان مطالعات منطقه، به‌ویژه مورخ برنارد لوئیس، که تز شرق‌شناسی را ماهیتی «ضدغربی» توصیف کرد، بحث کرد. سعید برای نسخه‌های بعدی شرق‌شناسی، پس‌گفتار (۱۹۹۵): ۳۲۹–۵۲ و پیش‌گفتار (۲۰۰۳) نوشت: «xi–xxiii» او در این پیش و پس‌گفتار بحث‌های کتاب را به‌عنوان نقدی فرهنگی مطرح کرد.
سعید در اثر خود شرق‌شناسی ادعا می‌کند که بسیاری از مطالعات غرب در مورد تمدن اسلامی تمرینی برای روشنفکری سیاسی بوده است. تمرین روانشناختی در تأیید خود «هویت اروپایی»؛ نه تمرین عینی یا تحقیق فکری و مطالعه‌ی آکادمیکی فرهنگ‌های شرقی. از این رو شرق‌شناسی روشی برای تبعیض عملی و فرهنگی بود که برای ایجاد سلطه‌ی امپراتوری اروپا بر جوامع و مردم غیراروپایی اعمال می‌شد. در توجیه امپراتوری، مستشرقین مدعی هستند که بیش از شرقیان درباره‌ی مشرق زمین دانش - دانش علمی و یقینی- دارند، و به علت داشتن همچنین دانشی است که ادعای این را دارند که شرقیان توانایی اداره سرزمین‌های خود را ندارند. آن‌ها حتی با یگانه فرض‌گرفتن راه پیشرفت، ادعای این را دارند که تنها راه پیشرفت، پیشرفت تکنولوژیک غربی است که شرق از آنجا مانده است و آن‌ها در تلاش‌اند تا شرق را به این راه هدایت کنند.
کتاب نقش روشنفکر
این کتاب به بررسی نقش، مسئولیت‌ها و جایگاه روشنفکر در جامعه می‌پردازد. سعید روشنفکر را فردی مستقل، منتقد قدرت و حساس به مسائل اخلاقی تعریف می‌کند که با نگاهی جهان‌شمول، از تعصب‌ها و باورهای ملی فراتر می‌رود. این اثر که شامل شش جستار است، بر پایه‌ی سخنرانی‌های او در دهه‌ی ۱۹۹۰ نگاشته شده و به موضوعاتی مانند ارتباط روشنفکر با قدرت، تبعید، حقیقت‌گویی و استقلال فکری می‌پردازد. نقش روشنفکر با تلفیق ادبیات، فلسفه و سیاست، تصویری عمیق از روشنفکری و مسئولیت‌های آن ارائه می‌دهد.
کتاب شکست هژمونی
این کتاب شامل چهار مقاله درباره‌ی اسلام، انقلاب ایران و بازتاب تسخیر سفارت آمریکا در رسانه‌های غربی است. سعید به تحلیل نگاه غرب به انقلاب اسلامی می‌پردازد؛ انقلابی که سقوط یک نظام پادشاهی قدرتمند و متحد آمریکا و تأکید بر استقلال از ابرقدرت‌ها، آن را به معمایی هراس‌انگیز برای غرب تبدیل کرد. رسانه‌های آمریکایی با رویکردی یک‌جانبه، این انقلاب را به‌عنوان پدیده‌ای افراطی و تهدیدآمیز تصویر کردند، تأکیدی بر کلیشه‌های مرسوم درباره‌ی اسلام و شیعیان.
کتاب فراتر از واپسین آسمان
این کتاب به بررسی زندگی اجتماعی و فرهنگی فلسطینی‌ها می‌پردازد، برخلاف آثار معمول که بیشتر دیدگاه‌های سیاسی یا اقتصادی دارند. این کتاب دو هدف اصلی را دنبال می‌کند: معرفی هویت چندلایه و پیچیده‌ی فلسطینی‌ها فراتر از کلیشه‌ها و تأکید بر تنوع تجربه‌ها و هویت‌های آنان. سعید نشان می‌دهد چگونه روایت‌های ناقص، چه از سوی بیگانگان و چه خود فلسطینی‌ها، این تنوع را نادیده گرفته و هویت آنان را تحریف کرده است.
کتاب نشانه‌های روشنفکران
این کتاب مجموعه‌ای از شش سخنرانی سعید در برنامه‌ی ریت بی‌بی‌سی است که به بررسی نقش و جایگاه روشنفکر در جامعه می‌پردازد. سعید روشنفکر را فردی مستقل و سازش‌ناپذیر می‌داند که نباید در خدمت قدرت یا سرسپرده‌ی دولت‌ها باشد. او تأکید می‌کند که روشنفکران باید ناسیونالیسم، برتری‌جویی و تبعیض را به چالش بکشند و حقیقت را در برابر قدرت بیان کنند. این اثر با تحلیل مسائل اجتماعی و فلسفی، پرسش‌هایی اساسی درباره‌ی هویت و وظایف روشنفکر مطرح می‌کند و راهنمایی ارزشمند برای درک نقش آنان در دنیای معاصر است.
کتاب تشابه‌ها و تناقض‌ها
کتاب تشابه‌ها و تناقض‌ها؛ کاوش‌هایی در موسیقی و جامعه، گفت‌وگویی بین ادوارد سعید و دنیل برنبیم، به بررسی ارتباط موسیقی با جامعه و اندیشه می‌پردازد. این اثر تأکید دارد که سلیقه‌ی موسیقایی افراد، بازتابی از نگاه و برخورد آن‌ها با جهان است و شنیدن موسیقی ارزشمند می‌تواند به تقویت تفکر و درک عمیق‌تر از زندگی منجر شود. سعید و برنبیم با بهره‌گیری از فلسفه، تاریخ، جامعه‌شناسی و هنر، پیوند میان موسیقی و تفکر را کاوش کرده و چالش‌های تازه‌ای را در این مسیر مطرح می‌کنند. این کتاب نه یک راهنمای شنیدن موسیقی، بلکه سفری به عمق رابطه‌ی موسیقی و اندیشه است.
سایر کتاب‌های ادوارد سعید
دیگر آثار ادوارد سعید درباره‌ی خاورمیانه عبارت‌اند از: مسئله‌ی فلسطین (۱۹۷۹)، پوشش اسلام: رسانه‌ها و کارشناسان چگونه تعیین می‌کنند که ما بقیه‌ی جهان را چگونه ببینیم (۱۹۸۱)، مقصر دانستن قربانیان: بورس تحصیلی ساختگی و مسئله‌ی فلسطین (۱۹۸۸، با همکاری کریستوفر هیچنز)، سیاست سلب مالکیت (۱۹۹۴) و صلح و نارضایتی‌های آن: مقالاتی در مورد فلسطین در روند صلح خاورمیانه (۱۹۹۵). از دیگر کتاب‌های برجسته‌ی او می‌توان به جهان، متن و منتقد (۱۹۸۳)، ملی‌گرایی، استعمار و ادبیات: ییتس و استعمارزدایی (۱۹۸۸)، تفصیل موسیقی (۱۹۹۱) و فرهنگ و امپریالیسم (۱۹۹۳) اشاره کرد. زندگی‌نامه‌ی او، خارج از محل (۱۹۹۹)، منعکس‌کننده‌ی دوگانگی او نسبت به زندگی در سنت‌های غربی و شرقی است.
کتاب‌های صوتی ادوارد سعید
کتاب شکست هژمونی از ادوارد سعید، با ترجمه‌ی حسین نظری و صدای دانیال معنوی گویا شده است. کتاب نقش روشنفکر نیز که ترجمه‌ی حمید عضدانلو است، با صدای میلاد فتوحی قابل شنیدن است.
