کتاب راهنمای پژوهش های زردشتی

کتاب راهنمای پژوهش های زردشتی نوشتهٔ میگل آنخل آندرس تولدو و دنیل شفیلد و ترجمهٔ عسکر بهرامی است و فرهنگ معاصر آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب راهنمای پژوهش های زردشتی

در سال ۲۰۱۵ در مجموعه کتاب‌های The WileyBlackwell Companion to Religion اثری جامع درباره دین زردشتی با عنوان Companion to Zoroastrianism (راهنمای دین زردشتی) منتشر شد. در این اثر سترگ، سی‌وسه پژوهشگر متخصص، جنبه‌های گوناگون دین زردشتی را در سی‌وشش فصل معرفی کرده و چکیده آخرین دستاوردهای پژوهشی و گاه نظریات گوناگون درباره یک موضوع را آورده‌اند. اغلب این مباحث پیشتر در مقالات یا کتاب‌های پراکنده مطرح شده‌اند، اما کمترین حُسن این کتاب آن است که تقریباً همه را یک‌جا در بر دارد. با این همه مزایای کتاب از آن هم فراتر است و درحالی‌که برخی از همان مباحث را که پیش‌تر به زبان‌های کمتر دسترس منتشر شده بودند، به زبان انگلیسی دسترس ساخته است، شماری از موضوعات آن کاملاً تازه و فاقد پیشینه‌اند. دو نمونه از این دست، مقالات دَنیل شِفیلد در معرفی ادبیات فارسی زردشتی و گجراتی زردشتی پارسی است که به‌ویژه دومی، به دلیل ناآشنایی پژوهشگران با این زبان، تاکنون حتی برای پژوهشگران اروپایی هم دور از دسترس مانده بود.

بخش ششم کتاب با عنوان «منابع اولیه» به‌تنهایی می‌تواند راهنمای مناسبی باشد که پژوهشگرانِ نه فقط مطالعات زردشتی، بلکه دیگر حوزه‌ها را (از تاریخ و فرهنگ و زبان‌های باستانی گرفته تا ادبیات) به کار آید. پژوهشگر این حوزه‌ها اغلب نیازمند شناخت ادبیات ایران باستان و راه‌های دسترسی به متن‌های آن است و اگر چه آثارِ پیشتر منتشرشده، همچنان راهگشایند، این کتاب نیز می‌تواند بخش دیگری از نیاز پژوهشگران را پاسخ گوید؛ زیرا از یک‌سو مباحثی چون ادبیات فارسی زردشتی و گجراتی زردشتی، پیشتر چندان یا اصلاً مطرح نشده‌اند و از سوی دیگر، در حوزه ادبیات اوستایی و پهلوی هم پس از انتشار آن آثار، پژوهش‌های دیگری منتشر شده است.

کتاب راهنمای پژوهش های زردشتی ترجمهٔ بخش ششمِ کتابِ راهنمای دین زردشتی است، منابع اولیه برای شناخت دین زردشتی و زردشتیان را به اجمال معرفی می‌کند و به بیان دیگر، چکیده‌ای از چهار گروه اصلی منابع متنی اولیه به دست می‌دهد. میگل آنخِل آندرس‌تولدو در فصل یکم خلاصه‌ای از متن‌های اوستایی، دستنویس‌های اوستایی با ترجمه‌های فارسی میانه (پهلوی) آنها، و نوشته‌های فارسی میانه ارائه می‌کند. او در این فصل فهرستی از ویراست‌ها، ترجمه‌ها و مطالعات انجام‌شده بر روی این آثار را، با ارجاع کوتاه (صاحب اثر و سال انتشار) ذکر کرده است و خواننده می‌تواند اطلاعات کامل کتابشناختی هر اثر را در کتابنامه پایانِ کتاب بیابد. با این همه، نویسنده، جز چند مورد، پژوهش‌های فارسی‌زبان را نیاورده است. 

دو فصلِ نوشته دنیل شفیلد درباره آثار زردشتی به فارسی نو و گجراتی به متن‌هایی می‌پردازند که به‌طور علمی یا حتی اصلاً معرفی و بررسی نشده‌اند و در مجموع، برای پژوهشگران دین زردشتی هم تا سالیان اخیر ناشناخته بوده‌اند؛ به‌ویژه متن‌های گجراتی زردشتی در واقع بکر و دست‌نخورده باقی مانده‌اند. از این رو، این فصل‌ها، نه صرفاً خلاصه مطالعات موجود، بلکه پژوهش‌هایی دست اول هستند. همچنین باید گفت که این فصل‌ها بیشتر توصیفی‌اند و تصویری از ادبیات فارسی زردشتی و گجراتی زردشتی، تاریخ و سیر تحولات و مهم‌ترین آثار آنها به دست می‌دهند.

خواندن کتاب راهنمای پژوهش های زردشتی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران تاریخ و زبان‌های باستان و همچنین محققان دین و زبان زردشتی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب راهنمای پژوهش های زردشتی

«کتیبه‌های ساسانی به فارسی میانه ــ کنده‌شده در سَرمشهد و نقش رستم (ایران) ــ که در آنها کَردیر موبد (سده سوم میلادی) کارنامه فعالیتها و سفر آسمانی‌اش به بهشت و دوزخ را بازمی‌گوید، برای مطالعه دین، فرجام‌شناسی زردشتی، آیینهای آتش، رابطه دین و دولت، و مقولات دیگر، بسیار ضروری‌اند (ترجمه انگلیسی: شِروُو ۱۹۸۳ [۱۹۸۵]‌؛ متن و ترجمه فرانسه: ژینیو ۱۹۹۱، گرُنه ۲۰۰۲؛ [عریان ۱۳۸۲]‌). از اینها گذشته، منابع اولیه اصلی برای دین زردشتی ساسانی، ترجمه‌های پهلوی متنهای اوستایی هستند.

هر مکتب تفسیری ترجمه‌ها و تفسیرهایی به پهلوی ساسانی از متنهای اوستایی را به‌صورت متنهای مختلفی به‌عنوان زند تألیف کرده بود، که منبع بیشتر ادبیات دینی زردشتی طی دوره پس از ساسانیان بودند. برای دوره ساسانی، یا دست‌کم برای یک یا دو سده بعد (کانتِرا ۲۰۰۴)، این‌گونه متنها مربوط به یسنا، ویسپرَد (متن: دابار ۱۹۴۹)، وندیداد (متن: جاماسپ ۱۹۰۷؛ ترجمه انگلیسی: اَنکلِساریا ۱۹۴۹)، هیربدستان، نیرنگستان، نیایش، آفرینگان، و سی‌روزه بودند. ترجمه‌های پهلوی بیشتر یشتها و بقیه خرده‌اوستا (متن: دابار ۱۹۲۷؛ ترجمه انگلیسی: دابار ۱۹۶۳) در دوره پس از ساسانیان بازنویسی شده‌اند؛ گو اینکه قطعاتی از ترجمه‌های پهلوی گمشده یشتها که در برخی متنهای کهن یافت می‌شوند، نشان می‌دهند که دستنویسهای قدیمتری هم وجود داشته‌اند. دیگر ترجمه‌های پهلوی کهن، نظیر ترجمه‌های وندیداد و وشتاسپ‌یشت، مطمئناً بسی دیرتر، حتی طی سده‌های هجدهم و نوزدهم میلادی (دوازدهم و سیزدهم هجری)، و به گونه‌ای از پهلوی نو، بازنویسی شده‌اند.

گذشته از این ترجمه‌ها، تفسیری بر وندیداد، باعنوان زند فْرَگَرد جُددیوداد، نیز موجود است (کونیگ ۲۰۱۰). این اثر حاوی ترجمه‌ها و تفسیرهایی پهلوی از وندیداد است و قدمتش به متنهایی می‌رسد که در دستنویسها و نیز ترجمه‌ها و تفسیرهای مختلف این متنها حفظ شده‌اند.»