کتاب همواره مستدام، سپس نابود

کتاب همواره مستدام، سپس نابود (واپسین نسل شوروی) نوشتهٔ الکسی یورچاک و ترجمهٔ دامون افضلی است و نشر نی آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب همواره مستدام، سپس نابود

الکسی یورچاک کتابش را با یک پارادوکس آغاز می‌کند: فروپاشی اتحاد شوروی برای مردمی که در آن نظام زندگی می‌کردند واقعه‌ای بود بس نامنتظره که البته تعجب‌برانگیز هم نبود. آن نظام را ابدی می‌پنداشتند ولی وقتی فروریخت خود را آمادهٔ این فروپاشی یافتند. تمامی کتاب درواقع جست‌وجویی است برای یافتن چراییِ این تعارض و خاستگاه‌ها و دلالت‌های مختلف آن از خلال روایت‌های دست اولِ حیات «شورویایی». 

یورچاک برای رسیدن به فهمی دقیق‌تر از این رخداد، از طریق ارائهٔ روایت مردم‌شناسانهٔ غنی و مفصلی از زندگیِ «واپسین نسل شوروی»، یعنی کسانی که در فاصلهٔ سال‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۸۰ در شوروی به دنیا آمدند، بر ظرایف، سایه‌روشن‌ها و آمیختگی‌های گاه غریبِ زندگی تحت لوای آن نظام تمرکز می‌کند. 

او در جای‌جای کتابش روایت‌های هنوز رایجِ «جنگ سرد»ی از فروپاشی شوروی را به چالش می‌کشد. به‌زعم او این روایت‌ها در عین تعددشان وجهی مشترک دارند و مبتنی بر قسمی دوگانه‌اند: مقاومت‌سرکوب، جامعه‌دولت، ماآن‌ها، دروغ‌حقیقت و نهایتاً دوگانهٔ کمونیست‌هامردم. 

یورچاک این دوگانه‌ها را توضیح کافی و دقیقی برای واقعیت‌های دوپهلو و گاه بسیار عجیب‌وغریبِ واپسین نسل شوروی نمی‌داند. او با ارائهٔ روایتی قانع‌کننده در مورد رابطهٔ دیالکتیکیِ این دوقطبی‌ها می‌گوید این پارادوکس در تحلیل نهایی محصول درهم‌تنیدگیِ غریب و گاه ابزوردِ دو عنصر یا فرایند بود: وفاداری به ارزش‌ها و آرمان‌های کمونیستی و جست‌وجوی راه‌هایی برای خلق فضاها، اجتماعات و زندگی‌هایی متفاوت از آنچه گفتمان آمرانهٔ حاکم عرضه می‌داشت و ترویج می‌کرد. همهٔ این‌ها در فضایی دوپهلو و آکنده از طنز و کنایه (آیرونی) اتفاق می‌افتاد. 

از سوی دیگر، پارادوکس بنیادی دولت شوروی نیز بر این آمیختگی و دوپهلویی می‌افزود، پارادوکسی که یورچاک آن را این‌چنین صورت‌بندی می‌کند: «آزادسازی و رهایی تام جامعه به‌وسیلهٔ نظارت و کنترل تام حزبی». 

گفتمان حاکم دولت شوروی به‌راستی بر ارزش‌ها و آرمان‌هایی مترقی همچون تفکر انتقادی، خلاقیت، دنیادیدگی و آموزش تأکید می‌کرد ولی می‌کوشید از طریق شکل‌های مختلفِ کنترل و نظارت و تجسس پیامدهای ناخواسته یا «بدِ» تحقق این ارزش‌ها را مهار کند. 

کتاب همواره مستدام، سپس نابود ردیّه‌ای است بر روایت‌های ساده اما مسلطی که در آن‌ها سیاستِ واپسین نسل شوروی به دوگانه‌ای اخلاق‌زده فروکاسته می‌شود. روایت او اما به ما نشان می‌دهد که هر سیاستی حین برساخته‌شدنش اخلاقی خاصّ خود نیز بنیان می‌نهد.

خواندن کتاب همواره مستدام، سپس نابود را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزه‌های تاریخ، علوم سیاسی، جامعه‌شناسی و فلسفه پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب همواره مستدام، سپس نابود

««هرگز به ذهنم خطور هم نکرده بود که چیزی در اتحاد شوروی تغییر کند، چه رسد به این‌که {کل آن} ناپدید شود. هیچ‌کس انتظارش را نداشت؛ نه بچه‌ها نه بزرگسال‌ها. این تصور تام‌وتمام وجود داشت که همه‌چیز ابدی است». این‌ها حرف‌های آندره‌یی ماکاره‌ویچ، ترانه‌نویس و نوازندهٔ معروف، در مصاحبه‌ای تلویزیونی (۱۹۹۴) بود. ماکاره‌ویچ بعدها در کتاب خاطراتش نوشت، او نیز همچون میلیون‌ها تن از شهروندان شوروی همیشه حس می‌کرد که در دولتی ابدی زندگی می‌کند (۲۰۰۲, ۱۴). قبل از سال‌های ۱۹۸۶ و ۱۹۸۷، وقتی اصلاحات پرسترویکا دیگر آغاز شده بود، این تصور که شاید نظام سوسیالیستی برای همیشه دوام نیاوَرَد حتی از ذهنش هم نگذشته بود. افراد بسیاری هم از تجربه‌ای مشابه گفته‌اند: احساس عمیقِ دوام و تغییرناپذیریِ نظام شوروی و نامنتظره‌بودنِ تام‌وتمامِ فروپاشی آن. ولی ماکاره‌ویچ و کثیری از مردم شوروی به‌سرعت به واقعیت غریب دیگری نیز پی بردند: به‌رغم نامنتظره‌بودنِ آشکارِ فروپاشی، آن‌ها دریافتند که خود را برای چنین روزی آماده کرده بودند. در آن سال‌ها پارادوکس غریبی رفته‌رفته عیان می‌شد: به‌رغم آن‌که فروپاشی نظام، پیش از آغازش به تصور هم درنمی‌آمد، ولی وقتی رخ داد مایهٔ شگفتی و غافلگیری مردم هم نشد.»