کتاب انسان تک ساحتی

کتاب انسان تک ساحتی؛ مطالعاتی در ایدئولوژی جامعه پیشرفته صنعتی نوشتهٔ هربرت مارکوزه و ترجمهٔ وحید اسلام زاده است و انتشارات اندیشه احسان آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب انسان تک ساحتی

هربرت مارکوزه در انسان تک‌ساحتی به مسئله اصلی تمدن ما توجه کرده است: چگونگی آشتی‌دادن قدرت و خودانگیختگی و تمامی جوانب خلاق طبیعت انسانی؛ حرکتی که غالباً در آن عقلانیت تمایل به کاهش دارد، اما تمامی انواع خلق‌وخو و میل‌ها به یک سیستم جهانی فکری و رفتاری گرایش دارد. او ادعا نمی‌کند این مشکل را حل کرده است، اما به صورت واضح و مهم گزینه‌های مختلفی را ارائه کرده و انتخاب آن را برای هر فرد مسئولیت‌پذیر اجتماعی اجتناب‌ناپذیر می‌داند. یعنی او باعث می‌شود که درک کنیم انتخاب امروز ما باید بین زندگی و یا مرگ تمدن‌مان باشد.

هربرت مارکوزه در کتاب کلاسیک خود با عنوان «انسان تک ساحتی» که به‌طور گسترده‌ای در جهان به خصوص بین دانشجویان خوانده شد، یک مطالعه انسان‌شناسی سیاسی انجام داده که لیبرال دموکراسی قرن بیستم را بسیار بدبینانه موشکافی کرده است. این کتاب در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ به‌عنوان فراخوان و راهنمای عملی برای اقدامات شورشی و عصیان‌گرایانه دانشجویان در زمینه سیاسی محسوب می‌شد. 

سه مفهوم اساسی در این کتاب عبارت‌اند از: مخدوش کردن، نیازهای کاذب و عدم پذیرش سرکوبگری. 

«انسان تک ساحتی» هربرت مارکوزه (مارکوزه ۱۹۹۱) را می‌توان به چند روش مطالعه کرد: به‌عنوان یک روایت دیستوپی از جامعه سرمایه‌داری پس از جنگ جهانی دوم؛ «انسان تک ساحتی» به‌عنوان یک تئوری سیاسی محبوب یا به‌عنوان یک متن الهام‌بخش برای فعالیت‌های شورشی است. این کتاب تأثیر عمده‌ای بر جنبش دانشجویی دهه ۱۹۶۰ در ایالات متحده و اروپا گذاشته است. با توجه به چاپ‌های متعدد این کتاب که برای اولین بار در سال ۱۹۶۴ منتشر شد که دقیقاً برخلاف روحیهٔ روزگار خود بود، از این بابت محبوبیتش در آن زمان بسیار عجیب به‌نظر می‌رسید. چپ‌گرایان سنتی که سرمایه‌داری را به‌عنوان شرور بدون کیفیت و در راه انقراض می‌دانستند به مارکوزه گفتند که «سیستم» مسلط در واقع قابل فهم ولی فاقد مخالفان واقعی است. در این میان مدافعان آزادی از نوع غربی با این ادعا روبرو شدند که آزادی غربی ابزاری برای ستم است. مارکوزه در «انسان تک ساحتی» با ترسیم ادبیات مدرن، تاریخ فلسفه که همراه با بینشی از علوم اجتماعی بودند، پیامی عمیقاً بدبینانه را منتقل می‌کند: دموکراسی پارلمانی شرم‌آور است.

این کتاب به سه بخش تقسیم شده: «جامعه تک ساحتی»، «اندیشه تک ساحتی» و «احتمال جایگزین‌ها».

خواندن کتاب انسان تک ساحتی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دانشجویان و پژوهشگران جامعه‌شناسی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب انسان تک ساحتی

«آسودگی، همواری، عقلانیت و عدم آزادی در جوامع دموکراتیک در تمدن پیشرفته صنعتی حکایت از پیشرفت فنی دارد. در واقع، آنچه می‌تواند منطقی‌تر از سرکوب فردیت در مکانیزه کردن ضرورت‌های اجتماعی باشد اما، کارایی ناراحت کننده‌ای داشته باشد، فرورفتن خدمات انفرادی در شرکت‌های بزرگتر تولیدی است؛ تنظیم رقابت آزاد در بین موضوعات اقتصادی؛ حق انتخاب و حاکمیت ملی که منابع ثروت جهان را در اختیار دارند مورد تجاوز قرار گیرد؟ این‌که این نظم فناوری همچنین شامل یک هماهنگی سیاسی و فکری است، می‌تواند باعث تأسف گردد ولی درعین‌حال امیدوار کننده نیز باشد.

حقوق و آزادی‌هایی که ریشه در مراحل اولیه جامعه صنعتی دارد از جمله عوامل اساسی هستند که در مرحله بالاتر منطق و محتوای سنتی خود را از دست داده‌اند. آزادی اندیشه، گفتار و شناخت، همگی در جهت ترویج و ظهور تئوری‌های انتقادی در هر جامعه است که برای جایگزین کردن فرهنگ روشنفکری منسوخ شده با ایده‌های پربارتر و منطقی‌تر طراحی شده بودند. این حقوق و آزادی‌ها پس از نهادینه شدن در سرنوشت جامعه، به بخشی جدایی‌ناپذیر آن تبدیل شده و اشتراک داشتند. این دستاورد مقدماتی لغو می‌شود.

به نسبت وضع بهبود یافته اقتصادی بشر، آزادی خواسته شده، ماده اصلی تمامی آزادی‌هاست و به یک امکان واقعی تبدیل می‌شود و آزادی‌هایی که به وضعیت تولید پایین‌تر مربوط می‌شود، محتوای سابق خود را از دست می‌دهد. استقلال اندیشه، خودمختاری و حق مخالفت سیاسی که از عملکرد اساسی آن‌هاست، در جامعه محروم می‌شوند و عواملی هستند که پیوسته صلاحیت خود را در برآوردن نیازهای طبیعی انسان‌ها آشکار می‌سازند. چنین جامعه‌ای ممکن است در پذیرش اصول و نهادهای خود موفق باشد و مخالفت با بحث و ترویج سیاست‌های جایگزین وضع موجود را کاهش دهد. تنها در این شرایط، این پرسش به نظر می‌رسد که آیا افزایش رضایتمندی از نیازها توسط یک دستگاه استبدادی یا غیراقتدارگرا انجام می‌شود؟ در این شرایط، بالا رفتن سطح زندگی، عدم انطباق با سیستم از منظر اجتماعی، بی‌فایده به نظر می‌رسد و بیشتر آن‌وقتی است که ضررهای اقتصادی و سیاسی ملموس شده و عملکرد صحیح کلیت سیستم را تهدید می‌کند. در واقع، حداقل تا آنجا که درگیر ضروریات زندگی است و به نظر نمی‌رسد دلیلی وجود داشته باشد که تولید و توزیع کالاها و خدمات از طریق هم‌زمانی رقابت آزادی‌های فردی پیش برود.»