کتاب ابعاد روانی و اجتماعی تیزهوشی

کتاب ابعاد روانی و اجتماعی تیزهوشی؛ تعاریف، نظریه‌ها و بایسته‌ها نوشتهٔ روح الله قاسمی است و انتشارات اندیشه احسان آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب ابعاد روانی و اجتماعی تیزهوشی

در سال‌های اخیر نویسندگان زیادی به پژوهش و تامل درباره مفهوم تیزهوشی پرداخته‌اند و بدون تردید این مفهوم دستخوش تغییرات فراوانی شده است. برخی از این متفکرین معتقدند که اصطلاح تیزهوش یا تیزهوشی هرگز به اندازه امروز مسئله‌مند یا پروبلماتیک نبوده است. مسائل هستی‌شناختی پیرامون این حوزه ممکن است ماهیت تیزهوشی را مفهوم‌پردازی کند که این امر خود به تنش‌ها و چالش‌های حل نشده‌ای منتهی شده است. 

فهم این امر که چگونه تیزهوشی مفهوم‌پردازی می‌شود، برای معلمان و خانواده‌ها مهم است تا نیازهای آموزشی، عاطفی و اجتماعی این دانش‌آموزان را مرتفع کنند.

کتاب ابعاد روانی و اجتماعی تیزهوشی بر آن است تا به مدارس و مراکز مرتبط به آموزش تیزهوشان و نخبگان کمک نماید که در راستای تحقق ظرفیت‌های علمی، عاطفی و اجتماعی دانش‌آموزان تیزهوش و نخبه موثر واقع شود و بدین وسیله دانش‌آموزان تیزهوش به ظرفیت‌هایشان دست یابند و این مراکز در قامت یک عامل موثر در این ماموریت ظاهر شوند.

این نوشتار سعی دارد که برای مدیران، معلمان، مشاوران و پژوهشگران این حوزه چارچوبی را معرفی نماید تا بتوانند نیازهای دانش‌آموزان تیزهوش را دریابند و مرتفع کنند. همچنین در آموزش دانش‌آموزان تیزهوش، اصول و اقداماتی را معرفی می‌نماید و شیوه‌هایی را به این مراکز جهت بررسی و توسعه رویکردهای خود در مواجهه با دانش‌آموزان تیزهوش ارائه می‌دهد.

تجهیز معلمان و مسئولین این مراکز نسبت به فهم دانش‌آموزان تیزهوش و نیازهایشان به همراه طراحی برنامه‌ای جامع (آموزشی، اجتماعی، فرهنگی و عاطفی) می‌تواند در ایجاد محیطی موثر و کارآمد برای این دانش‌آموزان باشد. به نظر می‌رسد که مراکز آموزشی تیزهوشان و نخبه‌پرور نیازمند یک رویکرد جامع هستند که بتوانند معلمانی که دارای فهم وسیع درباره پدیده تیزهوشی و نیازهایش بوده را به کار بگیرند.

با توجه به روندهایی که در تربیت تیزهوشان شاهدیم، اقداماتی از قبیل طراحی یک برنامه جامع به لحاظ فرهنگی-آموزشی، ایجاد زمینه‌هایی برای پژوهش درباره دانش‌آموزان تیزهوش و نحوه توسعه و پرورش همه‌جانبه این دانش‌آموزان، فهم پدیده و مفهوم تیزهوش و عدم تقلیل مفهوم تیزهوش به مقوله آموزشی و توسعه و بسط آن به دیگر حوزه‌های تیزهوشی (لازمه جامعه ایران در حوزه‌های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی) به شدت ضروری است. لذا این مراکز و نهادها می‌بایست جهت بارور کردن این حوزه‌ها به سمت یک فهم مشترک از آموزش تیزهوش، در زمینه اجرا نیز برنامه‌هایی با کیفیت عالی طراحی نموده و به تبع آن، حصول اطمینان از پیامدها و خروجی‌های مثبت و سازنده این برنامه‌ها برای دانش‌آموزان تیزهوش قدم بردارند.

یکی از مهم‌ترین وظایف نهادها و مراکز پرورش استعدادهای درخشان و نخبگان ارائه تعریفی از دانش‌آموز تیزهوش است. بدیهی است که با ارائه یک تعریف کارآمد از مفهوم تیزهوش، دامنه‌ای گسترده از وظایف و توانایی‌ها ظهور خواهد کرد. کتاب ابعاد روانی و اجتماعی تیزهوشی مدعی یک تعریف چند وجهی از تیزهوش بوده و معتقد است که مفهوم تیزهوش، مفهومی اجتماعی- فرهنگی است یعنی بنابر نظام اجتماعی و فرهنگی هر جامعه تعریف می‌شود. بنابراین، نهادها و مراکز مرتبط با تیزهوشان جامعه ما نیز می‌بایست در ارائه تعریف مفهوم تیزهوش، به ملاک‌ها و معیارهایی اهتمام ورزند که مبتنی بر نظام هنجاری و ارزشی جامعه ایران و لذا کارکردی و مطلوب برای جامعه ایرانی باشد. با اندکی تفخص و تتبع در ادبیات مفهوم تیزهوشی در می‌یابیم که هر جامعه‌ای بنابر اسناد و منابع فرهنگی و اجتماعی خود، تعریفی را ایجاد و بر اساس آن به پرورش استعدادهای درخشان جامعه‌شان اقدام می‌کنند.

خواندن کتاب ابعاد روانی و اجتماعی تیزهوشی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به روان‌شناس‌ها و کارشناسان امور آموزشی و تحصیلی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب ابعاد روانی و اجتماعی تیزهوشی

«یکی از معروفترین مدل‌های تیزهوشی، متعلق به رنزولی می‌باشد رنزولی معتقد است که دونوع تیزهوشی وجود دارد: تیزهوشی خانه_ مدرسه و تیزهوشی خلاق- مولد. تیزهوشی خانه- مدرسه منتهی به کسب نمرات خوب در آزمون‌ها می‌گردد. این نوع تیزهوشی چشمگیرترین نوع تیزهوشی و آشکارترین نوع آن برای معلمان است. این نوع تیزهوشی است که باعث می‌شود دانش‌آموزان به عنوان «تیزهوش» معرفی گردند. هرچند اصولا بهره هوشی تنها مبنای منحصربه فرد تیزهوشی خانه-مدرسه نمی‌باشد. مثلا، شخصی می‌تواند دارای بهره هوشی بالایی باشد ولی بهره هوشی او در پیشرفت تحصیلی‌اش محقق نشده باشد، در این صورت ممکن است شخص از طرف مدرسه تیزهوش شناخته نشود. نوع دوم، یعنی تیزهوشی خلّاق-مولد مربوط به افراد بالغ می‌باشد؛ موسیقی و آهنگ‌سازی، انجام کارهای هنری، نوشتن رمان، طراحی آزمایش‌های علمی، آفرینش فعالیت‌های تبلیغاتی جدید، ایجاد ساختارهای مدیریتی نو و غیره. هرچند این نوع تیزهوشی در افراد بزرگسال و بالغ آشکارتر است، ولی می‌توان آن را در کودکان عمدتاً از طریق کار عملی و پروژه‌ای که در آن کودکان فرصتی برای خلق یک محصول در اختیار دارند پیدا کرد. در افراد بزرگسال و بالغ تیزهوشی خانه –مدرسه کمتر مشهود می‌باشد، چون افراد بزرگسال معمولا نیازی به حفظ کردن مطالب ندارند.

با توجه به دیدگاه رنزولی مسئله این است که در بزرگسالی افراد عمدتاً به دلیل تیزهوشی نوع خلاق-مولد به عنوان یک تیزهوش شناخته می‌شوند، در صورتی که در کودکی عمدتا و در وهله اول به دلیل تیزهوشی نوع خانه – مدرسه تیزهوش شناخته می‌شوند. چون این دو نوع تیزهوشی با هم دارای همخوانی نیستند، ممکن است افرادی در کودکی تیزهوش شناخته نشوند ولی بعدها در بزرگسالی ثابت شود که تیزهوش می‌باشند و برعکس. رنزولی همچنین یک مفهوم «سه حلقه‌ای» از تیزهوشی معرفی نموده است که بر طبق آن تیزهوشی فصل مشترک بین توانایی بالاتر از حد متوسط، تعهد به تکلیف و خلاقیت است. در این مدل، تیزهوشی فقط تابعی از بهره هوشی فوق‌العاده نمی‌باشد. ممکن است فردی دارای بهره هوشی فوق‌العاده باشد ولی به علت تعهد به تکلیف یا خلاقیت پایین‌تر به عنوان تیزهوش شناخته نشود. یا ممکن است شخصی با بهره هوشی بالاتر از حد متوسط اما نه چندان چشمگیر، به دلیل سطح بالای خلاقیت یا تعهد تیزهوش معرفی شود. رنزولی در آثار اخیرش این مدل را کامل نموده و اهمیت بایسته‌های دیگر همچون خوش‌بینی، شجاعت، عشق به موضوع یا رشته تخصصی، حساسیت به دغدغه خاطرهای بشری، انرژی جسمی/ذهنی، آینده‌نگری/احساس سرنوشت را متذکر شده است.»