کتاب اسطوره شناسی به مثابه نقد فرهنگی

کتاب اسطوره شناسی به مثابه نقد فرهنگی نوشتهٔ ناصر فکوهی و جبار رحمانی است و نشر انسان شناسی آن را منتشر کرده است. این کتاب به یاد جلال ستاری نوشته و به او که از بزرگان اسطوره‌شناسی ایران بود، تقدیم شده است.

درباره کتاب اسطوره شناسی به مثابه نقد فرهنگی

کتاب اسطوره شناسی به مثابه نقد فرهنگی مجموع چند مقاله و گفت‌‌وگوست. برخی مقالات آن دربارهٔ اهمیت پژوهش‌های اسطوره‌شناسی استاد جلال ستاری است و برخی دیگر درباب اسطوره‌شناسی و نقد فرهنگی. گفت‌وگو‌های این کتاب نیز دو بخش است؛ گفت‌وگویی با همسر استاد ستاری و مصاحبه‌ای با دکتر فکوهی دربارهٔ شخصیت و فعالیت‌های جلال ستاری و بخشی دیگر گفت‌وگوهای خود استاد ستاری در باب چند چهرهٔ شاخص و چند گفت‌وگوی منتشرشده از ایشان است.

فهرست مقالات و گفت‌وگوهای این کتاب از این قرار است:

بخش ۱: دربارهٔ اندیشه‌ها و آثار جلال ستاری

الگویی برای فرهیختگی؛ از اسطوره‌زدگی تا اسطوره‌شناسی: دربارهٔ جلال ستاری (ناصر فکوهی)

پرواز بر فراز ابرهای آگاهی (ابراهیم گله‌دارزاده)

زندگی پرحاصل و شرافتمندانه گفت‌وگو با ناصر فکوهی دربارهٔ جلال ستاری (ابراهیم گله‌دارزاده)

سرگشتگی ما در برابر اسطوره‌های ساختگی (نقدی بر وضعیت فقر اندیشهٔ عقلانی) (جبار رحمانی)

یک متفکر در قاب زندگی روزمره؛ گفت‌وگو با خانم لاله تقیان (همسر استاد) دربارهٔ جلال ستاری (جبار رحمانی)

بخش ۲: مقالاتی در اسطوره‌شناسی به یاد جلال ستاری

پیچ‌وتاب عشق یا زنجیر عدالت (سودابه فضایلی)

کاربرد برخی پنداره‌های زبان‌شناسی سوسور در نقش و نگارهای جادویی مردم بوریات (کارولین هامفری، ترجمهٔ علی بلوکباشی)

در آرزوی جاودانگی پیشکش به استاد زنده‌یاد جلال ستاری (ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق)

زیست هزارویک‌شبی نقاشی؛ هزارویک‌شب و دستمایه‌های نقاشی (شهریار احمدی)

 بخش ۳: مطالعات موردی و نقد آثار جلال ستاری

هویت ملّی، هویت فرهنگی (محمدرضا اصلانی)

در شناختِ هزار اَفسان اثر زنده‌یاد جلال ستاری: پژوهشگر، اسطوره‌شناس، نویسنده، مترجم و فرزانهٔ بزرگ (باجلان فرخی- م. ج)

دودِ نامقدّسِ آتشِ خوارشماری حوّا و چشمانِ کم‌فروغِ آدم گزارشِ «سیمای زن در فرهنگ ایران» (حسین عبّاسی)

الگویی در پژوهش‌های تئاتر (یادداشتی در نکوداشت زنده‌یاد دکتر جلال ستاری) (محمدحسین ناصربخت)

جدال بر سر فرهنگ در کتاب اسطورگی و فرهیختگی از جلال ستاری (زهره روحی)

بخش ۴: گفت‌وگوهایی با جلال ستاری

اسطوره‌ها و شکل‌گیری هویت ملّی گفت‌وگوی ناصر فکوهی با جلال ستاری هویت ملّی به سه چیز نیاز دارد؛ آموختن، خلاقیت، آزادی

دربارهٔ چهار گفت‌وگوی منتشرنشده از جلال ستاری (ناصر فکوهی)

گفت‌وگو با جلال ستاری دربارهٔ مهرداد پهلبد

گفت‌وگو با جلال ستاری دربارهٔ فرخ غفاری

گفت‌وگو با جلال ستاری دربارهٔ رضا قطبی

گفت‌وگو با جلال ستاری دربارهٔ امانوئل ملیک اصلانیان

بخش ۵: جلال ستاری از آیینهٔ آثارش

جلال ستاری؛ نویسنده، پژوهشگر و اسطوره‌شناس

خواندن کتاب اسطوره شناسی به مثابه نقد فرهنگی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزه‌های اسطوره‌شناسی، مردم‌شناسی و انسان‌شناسی و مطالعات بین‌رشته‌ای پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب اسطوره شناسی به مثابه نقد فرهنگی

«اسطوره ‌شناسی در ایران نباید منحصر شود به ایران باستان. اسطوره همه‌جا هست؛ یعنی اسطوره فقط منحصر به روایات باستانی و دین نیست. اسطوره در رمان، شهر و... هم هست. اسطوره برای نبش قبر نیست. درک امروزی از اسطوره این است که ببینیم اسطوره برای فرهنگ امروز چه پیامی دارد. اساطیر بی‌ جهت خلق نشده‌اند. آن‌ها حامل پیام هستند. پیامی که باید آن را شکافت و درک کرد...

ما در اساطیرمان اسطوره ه‌ایی مانند پرومته نداریم؛ زیرا اساساً پیام اسطورۀ ما تقابل انسان یا خدا نیست! بیهوده است که بخواهیم مشابه آن اساطیر یونانی را در اساطیر ایرانی بکاویم. در اساطیر ایرانی، شورش علیه پادشاه است اما [شورش علیه] خدا، نه. در فرهنگ اساطیری ما، تقابل میان خیر و شر وجود دارد، نه تقابل انسان و خدا. این پیام اساطیر ماست. پیام اسطوره ‌های ما تقابل دو گوهر است؛ دو گوهر خیر و شر. یکی راستی است و دیگری ناراستی... یکی روشنایی است و دیگری تاریکی...من معتقدم که اسطورۀ ضحاک، فریدون و کاوۀ آهنگر اسطورۀ بنیادی اساطیر ماست؛ جدال میان خیر و شر، تاریکی و روشنایی».

***

«جلال ستاری در سال ۱۳۱۰ در شهر رشت متولد شد. تحصیلات ابتدایی و متوسطهٔ خود را در رشت و سپس در تهران و در مدرسه دارالفنون ادامه داد و پس از پذیرفته‌شدن در امتحانات اعزام محصل، برای ادامه تحصیل به ژنو (سوئیس) رفت و در رشته روان‌شناسی تکوینی فارغ‌التحصیل شد. در بازگشت به ایران در دانشکده‌های «هنرهای تزئینی» و «دانشگاه فارابی» به تدریس پرداخت. او همچنین مدتی در سازمان برنامه در بخش برنامه‌ریزی فرهنگی آن سازمان به کار برنامه‌ریزی مشغول بود و تدوین دو برنامهٔ پنجم فرهنگ زیر نظر او انجام شد. بعد به دعوت وزیر فرهنگ و هنر به آن وزارتخانه انتقال یافت و به عنوان مشاور وزیر به خدمت مشغول شد. پس از انقلاب اسلامی به کار در آن وزارتخانه خاتمه داد و عمدهٔ وقت خود را به پژوهش در مورد فرهنگ، قصه‌ها و اسطوره‌های ایرانی و اسلامی، ترجمة کتبی در این زمینه‌ها و آثاری در مورد هزارویک‌شب و هنر تئاتر و... اختصاص داد. جلال ستاری روشنفکری فرهنگ‌پژوه بود و می‌گفت: از زمان دارالفنون تا حالا که این‌جا نشسته‌ام هیچ‌چیزی مهم‌تر از فرهنگ ایران زمین برای من نبوده و نیست. اگر ما یک‌وقت، یک جائی حرفی برای گفتن داشته باشیم آن مطمئناً علم و صنعت نیست، بلکه فرهنگ است.»