کتاب شهر شرکت ها

کتاب شهر شرکت ها؛ مفاهیم، آسیب‌ها، چشم‌اندازها (مجموعهٔ درس‌گفتار) نوشتهٔ ناصر فکوهی است و انتشارات انسان شناسی آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب شهر شرکت ها

کتاب شهر شرکت ها نخستین مجلد از مجموعۀ «نشرِ آموزش و پژوهش» است که بر اساس طرح جدید ادارۀ آموزش مرکزی پالایش و پخش منتشر می‌شود. بر اساس این طرح که در سال ۱۴۰۰ در نظر گرفته شده و به اجرا درمی‌آید، مقرر است موضوعات و مسائل محوری، عملی و پژوهشی، در قالب برنامه‌های آموزشی، مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرند. این برنامه‌ها، کلاس‌ها یا کارگاه‌ها، بر اساس خروجی‌شان و نوبودن موضوع برگزیده می‌شوند و پس از اجرا، در قالب متون نوشتاری، فایل‌های صوتی و ویدئویی، به محتوایی نو تبدیل می‌شوند تا علاوه‌بر انتشار، در گنجینۀ دانشی و مستندهای این اداره ثبت و ضبط شوند و برای نسل‌های بعد به یادگار نهاده شوند. این طرح با دعوت و درخواست از اندیشمندان و استادان خبره و مبرز هر رشته و دارای تخصص،‌ نظریه و صاحب‌نظر در مسائل، موضوعات و حوزه‌های کلیدی مرتبط با امور شرکت به اجرا درخواهد آمد تا علاوه‌بر بهره‌مندی از نظرات این صاحب‌نظران، به توسعۀ علم و پژوهش و تولید یک اثر ماندگار و مؤثر نیز بینجامد، به‌نحوی که ارتباط صنعت و آموزش با خط مقدم علمی و دانشگاهی و پژوهشی را نیز حفظ کند و ارتقا بخشد و عملاً به‌عنوان یک ایدۀ پیشران در جهت تولید علم عمل کند.

در نخستین برنامه از این طرح، با توجه به موضوع بسیار مهم سکونت و تأمین مسکن و شهرک‌سازی در صنعت نفت و مسائل و چالش‌های پدیدآمده حول این موضوع در طول سال‌های گذشته، موضوع «مدیریت و آسیب‌شناسی شرکت‌شهرها» جهت بررسی و واکاوی انتخاب شد. با توجه به محوریت مسائل شهری، آسیب‌شناسی اجتماعی و نیز توسعه،‌ شاخص‌ترین استاد و متفکر کشور برای این موضوع، دکتر ناصر فکوهی برگزیده شدند.

 دکتر فکوهی، با مدرک دکتری انسان‌شناسی از دانشگاه پاریس، هم‌اینک استاد انسان‌شناسی دانشگاه تهران و صاحب تألیفات و فعالیت‌های گستردهٔ علمی هستند و در سابقهٔ علمی خود، مطالعات ترکیبی معماری و شهرسازی را نیز دارند. این برنامه در چهار جلسه در پاییز ۱۴۰۰ و با توجه به شیوع کرونا، به‌صورت آنلاین و مجازی برگزار شد. اثر حاضر صورت منقح، ویراسته و تکمیلی این کارگاه است.

کتاب شهر شرکت ها از این بخش‌ها تشکیل شده است:

بخش نخست: تاریخچهٔ شهرشرکت‌ها

بخش دوم: بررسی چند شهرشرکت

بخش سوم: اَشکال مشابه شهرشرکت‌ها

بخش چهارم: آینده‌نگری در زمینهٔ شهرشرکت‌ها

بخش پنجم: فرصت‌ها و تهدیدهای شهرشرکت‌ها

بخش ششم: پیشنهادها برای سیاست‌گذاری دربارهٔ شهرشرکت‌ها

خواندن کتاب شهر شرکت ها را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزه‌های مردم‌شناسی، انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی، شهرسازی و عمران پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب شهر شرکت ها

«ارائهٔ محلی برای خواب کارکرد اصلی شهرهای خوابگاهی است. البته، نام رسمی این شهرها شهر خوابگاهی نبوده است. کمبود مسکن و نیاز به کار از عوامل تکوین این شهرها است و پیشینهٔ ساخته شدن آن‌ها در ایران به دهه‌های ۴۰ و ۵۰ بازمی‌گردد. اصطلاح شهر خوابگاهی بار معنای منفی دارد و منتقدان این سکونت‌گاه‌ها آن را مطرح کرده‌اند.

این مجتمع‌های مسکونی عموماً تراکم بالایی دارند و در زمین‌هایی با مساحت کم ساخته می‌شوند. حیات آن‌ها به شهر اصلی (مرکز کار) وابسته است. فعالیت در این شهرها محدود است. در این سکونت‌گاه‌ها، صرفاً چند مغازه برای رفع نیازهای روزمرهٔ ساکنان وجود دارد. به همین دلیل، می‌توان گفت که شهر خوابگاهی پدیده‌ای منفی در حوزهٔ شهرسازی است؛ زیرا زمانی که ما بخش مهمی از کارکردهای یک شهر را کنار بگذاریم، با آسیب‌هایی روبه‌رو خواهیم شد.

در ایران نیز، بسیاری از این شهرها یا شهرک‌های خوابگاهی در فاصله‌ای از تهران ساخته شدند تا قیمت زمین کم باشد و از سویی بتوانند تراکم ساخت‌وساز را در آن بالا ببرند و افراد زیادی را در آن‌ها جای دهند. از جملهٔ آن‌ها در سال‌های پیش از انقلاب، می‌توان به شهرک‌های اکباتان و آپادانا اشاره کرد. پس از انقلاب نیز، این رویکرد در مناطقی که از تهران فاصلهٔ بیشتری داشتند، دنبال شد؛ در نتیجه، شهرها و شهرک‌های جدیدی در فواصلی نزدیک یا حتی فواصلی نه‌چندان منطقی ساخته شدند.

یکی از مهم‌ترین تغییراتی که شهرشرکت‌ها را تهدید می‌کند، تبدیل شدنشان به شهرهای خوابگاهی است. یعنی این خطر وجود دارد که در کنار شرکت‌ها، تنها یک خوابگاه وجود داشته باشد و کارکنان پس از کار، از این شهرها یا مجموعه‌های مسکونی تنها برای خواب و استراحت استفاده کنند. در نتیجه، برای پیش‌گیری از چنین تغییری، لازم است که در طراحی این شرکت‌ها، به تنوع کارکردی، زیبایی فضا، مقیاس‌های انسانی و کوچک توجه شود.»