جبار رحمانی
زندگینامه و معرفی کتاب‌های جبار رحمانی
جبار رحمانی انسان‌شناس ایرانی، متولد ۱۳۵۹ است. او با نگاهی انسان‌شناختی به فرهنگ و جامعه‌ی ایران، به‌ویژه آیین‌ها و مناسک مذهبی، عزاداری‌های شیعی، تحلیلی دقیق و جامع ارائه داده است. او با تلفیق روش‌های علمی و نگاهی انسان‌شناسانه، به رمزگشایی از لایه‌های پنهان فرهنگ و جامعه ایران پرداخته است و با بهره‌گیری از روش‌های تحقیق میدانی، داده‌های ارزشمندی در مورد آیین‌ها و باورهای مذهبی مردم در ایران جمع‌آوری کرده است. جبار رحمانی، عضو گروه مطالعات فرهنگی و مشاور رئیس در حوزه‌ی انتشارات پژوهشکده‌ی مطالعات فرهنگی و اجتماعی بوده است و چندین سال است که به پژوهش در حوزه‌های انسان‌شناسی دین، جامعه‌شناسی فرهنگ و مطالعات تطبیقی مشغول است.
نگاهی به کتاب‌ها و آثار جبار رحمانی
آثار جبار رحمانی آثار پژوهشی بسیاری در حوزه‌ی مناسک مذهبی، به‌صورت خاص مراسم مذهبی شیعیان به انجام رسانده است.
مطالعات جامعه‌شناختی و انسان‌شناختی مناسک عزاداری محرم
در این اثر، جبار رحمانی با نگاهی چندبعدی، به بررسی ابعاد مختلف عزاداری‌های محرم پرداخته است. او در این کتاب، به تحلیل نمادها، آیین‌ها و باورهای مرتبط با عزاداری پرداخته و نقش آن را در شکل‌گیری هویت جمعی و انسجام اجتماعی بررسی کرده است. عزاداری محرم به‌عنوان یکی از مهم‌ترین رویدادهای مذهبی شیعیان، همواره مورد توجه پژوهشگران بوده است. جبار رحمانی در این کتاب اهمیت مطالعه‌ی جامعه‌شناختی دین در درک این پدیده‌ی پیچیده را نشان داده است. جبار رحمانی در این اثر با بررسی نقش مراسم عزاداری در هویت‌سازی اجتماعی، حفظ انسجام اجتماعی و انتقال ارزش‌ها، به ما کمک می‌کند تا به درک عمیق‌تری از نقش دین در زندگی اجتماعی دست یابیم.
هیئت‌های عزاداری در ایران
جبار رحمانی در کتاب هیئت‌های عزاداری در ایران، با نگاهی تحلیلی به پدیده‌ی هیئت‌های عزاداری در ایران می‌پردازد. نویسنده با رویکردی جامعه‌شناسانه، هیئت‌ها را نه صرفاً به‌عنوان یک سنت کهنه، بلکه به‌عنوان یک پدیده پویا و متأثر از تحولات اجتماعی و فرهنگی تحلیل می‌کند. او معتقد است که هیئت‌های عزاداری، در پاسخ به نیازهای معنوی و اجتماعی جامعه و در مواجهه با تغییرات مدرن شکل گرفته‌اند. این آیین‌های مذهبی، به‌عنوان پناهگاهی برای افراد در برابر بی‌هویتی و فردگرایی، نقش مهمی در حفظ هویت جمعی ایفا می‌کنند. یکی از نکات مهمی که در این کتاب به آن اشاره شده است، استقلال هیئت‌ها از نهادهای سیاسی است. نویسنده معتقد است که هرگونه مداخله‌ی دولت در امور داخلی هیئت‌ها، به تنوع و پویایی این آیین‌ها آسیب می‌رساند. جبار رحمانی با بررسی عوامل مختلفی مانند دخالت‌های سیاسی، تحولات فرهنگی و اجتماعی، و تغییرات در سبک زندگی مردم، به تحلیل دلایل تضعیف برخی از هیئت‌ها و تغییر ماهیت آن‌ها می‌پردازد.
مناسبک و آیین‌های شیعی در هند
کتاب مناسک و آیین‌های شیعی در هند نوشته‌ی جبار رحمانی، با بررسی سنت شیعی در شمال هند، به‌ویژه در شهر لاکهنو، به یکی از جنبه‌هایی از تاریخ فرهنگی ایران و هند پرداخته که توجه کمتری به آن شده است. نویسنده باتکیه‌بر مطالعات میدانی و بررسی منابع تاریخی، تصویری جامع و دقیق از تأثیر متقابل فرهنگ ایرانی و هندی بر یکدیگر ارائه می‌دهد. این کتاب نه‌تنها برای پژوهشگران تاریخ و فرهنگ، بلکه برای علاقه‌مندان به روابط فرهنگی ایران و هند نیز کاربردی است.
آیین و اسطوره در ایران شیعی
آیین‌ها و مناسک، ریشه‌های عمیقی در ساختار فرهنگی و اجتماعی انسان دارند. این آیین‌ها تنها به ابعاد مذهبی محدود نمی‌شوند، بلکه در بافت پیچیده‌ای از باورها، ارزش‌ها، و روابط اجتماعی ریشه دوانده‌اند. در جامعه‌ی شیعه، مناسک عزاداری محرم و گفتمان کربلا، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان هویت جمعی، نقشی محوری ایفا می‌کنند. انسان‌شناسی دین با رویکردی توصیفی و تحلیلی، به بررسی این آیین‌ها می‌پردازد. این رشته‌ی علمی تلاش می‌کند تا معنا و کارکردهای این مناسک را در بافت تاریخی، فرهنگی و اجتماعی آن‌ها درک کند. کتاب آیین و اسطوره در ایران شیعی با اتخاذ رویکردی انسان‌شناختی، به بررسی ابعاد مختلف مناسک عزاداری محرم می‌پردازد.
جبار رحمانی در این کتاب، با تحلیل تاریخچه، نمادها و مفاهیم مرتبط با عزاداری محرم، سعی کرده است تا به پرسش‌های اساسی مانند چگونگی شکل‌گیری این مناسک، نقش آن‌ها در شکل‌دهی هویت جمعی و چالش‌های پیش روی آن‌ها در دنیای معاصر پاسخ دهد. همچنین، با بررسی تطبیقی مناسک عزاداری در مناطق مختلف ایران، به تنوع و پیچیدگی این آیین‌ها اشاره می‌کند. یکی از نکات مهمی که در این کتاب مورد توجه قرار گرفته است، نقش مناسک عزاداری در مواجهه با رنج و بحران است. نویسنده نشان می‌دهد که چگونه این مناسک به‌عنوان مکانیسمی برای مقابله با رنج و ایجاد پیوند اجتماعی عمل می‌کنند.
نیم‌نگاهی به خودمان
شناخت جامعه‌ای پیچیده و چندلایه مانند جامعه‌ی ایران، همواره چالشی بزرگ بوده است. جبار رحمانی در کتاب نیم‌نگاهی به خودمان تلاش می‌کند تا گوشه‌ای از این پازل پیچیده را به تصویر بکشد. او با رویکردی انسان‌شناختی به بررسی ابعاد مختلف زندگی اجتماعی در ایران می‌پردازد. جستارهای این کتاب که پیش‌ازاین در مجلات و روزنامه‌ها منتشر شده‌اند، به دنبال آن هستند تا ارتباط میان ساختارهای کلان اجتماعی و کنش‌های روزمره‌ی افراد را آشکار سازند. جبار رحمانی معتقد است که برای درک بهتر جامعه، باید هم به الگوهای رفتاری فردی و هم به ساختارهای اجتماعی توجه کرد. یکی از نکات برجسته‌ی این کتاب، تأکید بر نقش فرد در شکل‌دهی جامعه است. رحمانی نشان می‌دهد که تغییر اجتماعی تنها از طریق تغییر در سطح کلان امکان‌پذیر نیست، بلکه نیازمند تحولی در سطح فردی نیز هست. او بر اهمیت آگاهی و مشارکت افراد در ایجاد تغییرات مثبت در جامعه تأکید می‌کند.
فرهنگ و کرونا
کرونا، ویروسی که جهان را به خانه‌ها نشاند، نه‌تنها یک بحران بهداشتی، بلکه یک بحران اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی گسترده ایجاد کرد. این ویروس، با نفوذ در عمق زندگی روزمره، روابط انسانی، اقتصاد، سیاست و حتی باورهای مذهبی را تحت‌تأثیر قرار داد. در این کتاب، جبار رحمانی، با رویکردی انتقادی به بررسی ابعاد مختلف بحران کرونا در جامعه‌ی ایران می‌پردازد. او نشان می‌دهد که چگونه این ویروس، ضعف‌ها و نقاط قوت جامعه‌ی ما را آشکار ساخت. از یک سو، همبستگی و ایثار بسیاری از افراد در مواجهه با بحران، نمادی از روحیه‌ی جمعی ما بود. از سوی دیگر، ناکارآمدی برخی از نهادها و تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر روابط شخصی، نشان از چالش‌های ساختاری جامعه ما داشت. رحمانی با تحلیل شرایط در زمانه‌ی کرونا، به این نتیجه می‌رسد که برای مقابله با بحران‌هایی ازاین‌دست، نیازمند تغییر در رویکردهای مدیریت بحران و تقویت مشارکت شهروندان هستیم. او بر اهمیت مسئولیت‌پذیری فردی و اجتماعی تأکید می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه می‌توان با استفاده از دانش و ابزارهای مختلف، به جامعه‌ای مقاوم‌تر و انعطاف‌پذیرتر دست یافت.
