کتاب کافکا

کتاب کافکا؛ مختصر و مفید نوشتهٔ والتر تسیگلر و ترجمهٔ محمود حدادی است و انتشارات مهراندیش آن را منتشر کرده است. کافکا (۱۸۸۳ ـ ۱۹۲۴) داستان‌نویس است، نه فیلسوف. با این حال، باید او را از مهم‌ترین متفکران جهان دانست، در ردیف بزرگانی همچون افلاطون، کنفوسیوس، کانت، هگل، هیوم، فروید، ویتگنشتاین، و سارتر. علت این امر فقط آن نیست که چند اثر برجسته را از ادبیات جهان مدیون قلم اوییم، بلکه، جز این، یک کشف بزرگ فلسفی را نیز که اعتباری همیشگی دارد به او مدیونیم: کافکا بیشتر از هر نویسنده‌ای توانسته است به کنه وجود انسان راه ببرد. این نویسنده به شیوه‌ای بسیار تأثیرگذار، ماهیت انسان را در عمق وجود او آشکار می‌کند و نشان می‌دهد چه چیزی آدم‌ها را در زندگی سرپا نگاه می‌دارد. در رمان‌ها و داستان‌های او، موضوع اصلی، هر بار و پیوسته، پدیدهٔ روابط بیناانسانی است؛ خواه از بازاریاب کوشایی بگوید که یک روز صبح به حشره تبدیل می‌شود و از اعضای خانواده‌اش تحقیر می‌بیند، خواه از یک سکان‌دارِ کارکشته که مردی ناشناس، با نگاهِ بی‌اعتنای خدمهٔ خودِ او، کنارش می‌زند تا جایش را بگیرد یا متهمی که نمی‌داند به کدام جرم، به محاکمه‌اش می‌کشند یا از پسری که به حکم پدر خود، به مرگ محکوم می‌شود.

درباره کتاب کافکا

شاید بتوان، در تفسیری یک‌جانبه، کافکا را نویسنده‌ای دانست که انسان را در میدان روابط اجتماعی، وجودی بیگانه و شکننده توصیف می‌کند، اما کتاب کافکا تفسیر دیگری از این توصیف ارائه می‌دهد؛ به این ترتیب که از نگاه کافکا می‌پرسد: حکم اخلاقی در قبال چنین وجود شکننده‌ای چیست، جز قبول حقِ حرمت او؟

فرانتس کافکا در ۱۸۸۳ در پراگ به‌دنیا آمد و در سال ۱۹۲۴، در چهل‌سالگی، در وین درگذشت. در حاشیهٔ جامعهٔ ادبی زمان خود زندگی می‌کرد و بعد از جنگ جهانی دوم بود که شهرتی جهانی یافت. این نویسندهٔ چِک اما آلمانی‌زبان به لطف ترجمه‌های صادق هدایت در پایان دههٔ ۱۳۲۰، ترجمه‌هایی که اکنون بیشتر ارزش تاریخی دارند، بسیار زود در ایران، به نمایندهٔ ادبیات مدرن در روزگار پربحران خود تبدیل شد. شهرت جهانی او به‌علاوهٔ بسیاری از تفسیرهای فلسفی، جامعه‌شناختی، و روان‌کاوانه‌ای که نوبه‌نو در شرح آثارش انتشار می‌یافت، موجب شد در ایران هم، پس از کوشش صادق هدایت، داستان‌ها و رمان‌های او روی ترجمه‌های تازه را ببینند. البته این ترجمه‌ها در آغاز و در نبودِ مترجمانی آلمانی‌دان، تا دهه‌ها همچنان از زبانی واسط و، بیشتر از همه، از زبان انگلیسی انجام می‌شد. در این میان، مترجمانی آلمانی‌دان هم به او توجه نشان داده‌اند.

کافکا کودکی بود رؤیاپرداز در خانواده‌ای کاسب‌کار، جوانی بدون گرایشِ دینی در میان اقلیتی یهودی، و شهروندی یهودی در جامعه‌ای مسیحی. شاید زندگی در چنین محیطی، که چندان با او هماهنگی و سازگاری نداشت، بر جهان‌بینی او و انتخاب موضوعات آثارش بی‌تأثیر نبوده است. عناصری که کافکا در داستان‌هایش به‌کار می‌گیرد از یک طرف مدرن و ازطرف دیگر باستانی‌اند. برای نمونه، در داستان‌های او، انسان به حیوان بدل می‌شود و حیوان هم‌نشین انسان می‌گردد. «دگردیسی» یا «مسخ» یکی از مضامینِ اصلیِ آثار اوست، زیرا از افسانه و اسطوره نیز بهره می‌گیرد و شاید یکی از رازهای ماندگاری آثارش همین پیوندی است که با ادبیاتِ کهنِ جهانی برقرار می‌کند. جنبهٔ مدرن این عناصر نیز تمرکز بر بحران زندگی اجتماعی انسان در جهان حاضر است.

در داستان‌های او، توصیفی از یک زمان و مکان مشخص به‌چشم نمی‌آید، بلکه مفهوم این داستان‌ها و ساختارشان تمثیلی است. جایگاه رویداد آن‌ها نیز، که بیشتر شبیه دالان‌های تودرتوست، بر این فضای تمثیلی تأکید می‌کند. در این فضاهاست که شخصیت‌های اصلیِ داستان‌های او با سرنوشت دلگیر خود روبه‌رو می‌شوند. حس بی‌پناهی‌ای که قهرمانان آثار کافکا، در گیرودار روابط اجتماعی خود، به آن دچار می‌شوند یقیناً ریشه‌هایی عمیق دارند و یکی از احساس‌های بنیادی انسان در زندگی اویند. کتاب حاضر با نگاهی متمرکزتر بر دیدگاه‌های آموزشی، می‌کوشد پاسخی دقیق‌تر به این پرسش بدهد که این حس بی‌پناهی از چگونه روابطی در بین انسان‌ها ناشی می‌شود و چرا برای ما تا آنجا آشناست که گاه مانند کابوس تا عمق خواب‌هایمان نیز رخنه می‌کند.

خواندن کتاب کافکا را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران و پژوهشگران آثار کافکا و همچنین منتقدان ادبی و پژوهشگران فلسفه پیشنهاد می‌کنیم.

درباره والتر تسیگلر

دکتر والتر تْسیگلِر (-۱۹۶۰)، در رشتۀ فلسفه، تاریخ و سیاست تحصیل کرد، سپس در رسانه‌هایِ مهمِ آلمان به کار پرداخت. این فعالیتِ او موجب شد تا در ساده کردنِ مطالبِ پیچیده برای مخاطبانِ عام استاد شود و چندین جایزه را نصیبِ خود کند. نمونۀ موفقِ آن را می‌توان در همین کتاب دید. از او کتاب‌های متعدد درزمینۀ فلسفه به زبانِ ساده منتشر شده است.

درباره محمود حدادی

محمود حدادی متولد ۱۳۲۶ در شهر قزوین است. وی مقطع دبیرستان را در رشتهٔ ادبیات در همین شهر گذراند و تحصیلات دانشگاهی را در شهر برلین در رشتهٔ ادبیات آلمانی به‌اتمام رساند.

اولین ترجمهٔ حدادی، رمان زیردست اثر هاینریش مان، در سال ۱۳۶۳ انتشار یافت. از آن پس، او بیش از سی اثر از نویسندگان آلمانی‌زبان را به فارسی برگردانده است.

از ترجمه‌های اوست: دیوان غربی شرقی؛ فاوست؛ هرمان و دورته آ از گوته؛ مرگ در ونیز؛ پیشخدمت و شعبده‌باز از توماس مان؛ فرشتهٔ آبی؛ عروسی خونین پاریس از هاینریش مان؛ آنچه می‌ماند و سکونت شاعرانه؛ دو مجموعه از اشعار هلدرلین؛ پیر مقدس؛ رمانی تاریخی در شرح زندگی توماس بِکِت، از کنراد فردیناند مایر؛ مجموعهٔ داستان‌های مرگ پوتیا؛ رنگ‌های کودکی؛ سخن در حضور، یادداشت‌هایی دربارۀ ادبیات آلمانی؛ و همین کتاب.

بخشی از کتاب کافکا

«کافکا بیشتر از هر نویسنده‌ای توانسته است به کنه وجود انسان راه ببرد. این نویسنده به شیوه‌ای بسیار تأثیرگذار، ماهیت انسان را در عمق وجود او آشکار می‌کند و نشان می‌دهد چه چیزی آدم‌ها را در زندگی سرپا نگاه می‌دارد. 

کافکا در همهٔ رمان‌ها و داستان‌هایش، در نگاه به شکنندگیِ روابط بیناانسانی، دقتی تمام‌وکمال به‌کار می‌برد و بیش از هر کسِ دیگر به درک وابستگیِ وجودیِ انسان‌ها به یکدیگر می‌رسد:

انسان‌ها بین خود، با ریسمان‌هایی به هم بسته شده‌اند و وخیم خواهد بود، اگر این ریسمان‌ها بر گِردِ تن یکی سست شود و او در فضای خالیِ زیرِ پایش، کمی پایین‌تر از دیگران بلغزد، و هولناک است، وقتی ریسمان‌ها بر گِردِ یکی پاره شود و او سقوط کند.

بنابر توصیفِ کافکا، انسان‌ها به کوهنوردانی می‌مانند که با سلسله‌ای ریسمان به هم بسته شده‌اند تا متقابلاً وجود همدیگر را حفظ و تأمین کنند، و همهٔ عمر اتکایشان به این است که وجودشان از همنوعان تأیید و تصدیق بگیرد. اما در این وابستگی به تأیید و تصدیق دیگران، این خطرِ ساختاری نیز نهفته است که ممکن است برای مدتی یا برای همیشه از آن محروم شوند. اگر محرومیت از این تأیید و تصدیقِ وجودی برای مدتی یا همیشه اتفاق بیفتد، به این ترتیب که فرد از اجتماعِ خود طرد یا حتی قربانیِ ترور روانی شود و مرده قلمداد گردد، در این صورت، به عقیدهٔ کافکا، ورطهٔ خطرناکی دهان باز می‌کند.»