کتاب اصول و روش های تکامل مفهوم

کتاب اصول و روش های تکامل مفهوم نوشتهٔ مهوش صلصالی و علی محمدپور و علی فخرموحدی است و انتشارات بشری آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب اصول و روش های تکامل مفهوم

امروزه دانشمندان در تمامی رشته‌های علمی با استفاده از فضیلت‌ها و دانش موجود به بررسی و تحلیل منظم پدیده‌ها و واقعیت‌های موجود در جهان هستی و در قلمرو دانش خود و دیسیپلین مربوطه می‌پردازند، در این راه آنها با مفاهیم متفاوتی مواجه هستند که هر کدام به‌عنوان یکی از بلوک‌های ساختمانی نظرات و تئوری‌ها محسوب شده و زمینهٔ بسط و گسترش پیکرهٔ دانش بشری در آن حیطه خاص را فراهم می‌آورند؛ اما از آنجا که مفاهیم در واقع یک تصویر ذهنی و نظری از ابعاد واقعیت‌ها بوده و در مسیر توصیف و شرح پدیده‌ها، آن‌هم براساس درک، تجارب، فلسفه و نوع جهان‌بینی افراد شکل می‌گیرند، لذا همواره با بروز ابهامات، تعارضات و برداشت‌های متفاوتی توسط افراد مختلف، حتی در بین اعضای یک دیسیپلین همراه بوده و تفسیر مشترک آن‌ها از پدیده‌ها را غیرممکن می‌کند. این امر به‌عنوان معضلی بر سر راه توسعهٔ دانش، به‌ویژه در علوم انسانی و رشته‌هایی نظیر پرستاری از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؛ زیرا این رشته از گستردگی زیادی برخوردار بوده است، به‌طوری‌که از یک طرف با علوم تجربی و واقعیت‌های عینی و سوی دیگر با پدیده‌های ذهنی در حیطهٔ علوم انسانی سرو کار دارد. همچنین علاوه بر نامشخص‌بودن حد و مرزهای دقیق آن، گسترهٔ بسیار وسیعی از اعضا را در سطوح مختلف تحصیلی با دانش، درک و دیدگاه‌های فرهنگی و ارزشی متفاوت، شامل می‌شود. بنابراین شناخت و به‌کارگیری رویکردها و استراتژی‌های مناسب در امر کاوش، شفاف‌سازی، تحلیل و تکامل مفاهیم، توسط دانشمندان، محققین و همهٔ اعضا علاوه بر کمک به طبقه‌بندی پدیده‌ها و سازمان‌دهی تجارب، بررسی‌ها و تحقیقات مختلف، منجر به تفسیر مشترک افراد از پدیده‌ها، پیشگیری از برداشت‌های شخصی و تعارضات شناسایی بسیاری از موارد مبهم و غیرآشکار شده و در نهایت از طریق گسترش و بسط بدنهٔ دانش و تقویت بنیان‌های نظری در دیسیپلین پرستاری شرایط اعتلای هرچه بیشتر این رشته و در نتیجه تعیین حد و مرزها، افزایش استقلال، قدرت و هویت حرفه‌ای آن را فراهم می‌آورد. با توجه به تمامی موارد فوق، فرآیند و استراتژی‌های تکامل مفهوم طی دو دهه اخیر به‌طور جدی مورد توجه قرار گرفته و در انعکاس واقعیت و ماهیت رشتهٔ پرستاری نقش بسزایی داشته است. اما این در حالی است که اولا تلاش‌های صورت‌گرفته از کفایت لازم برخوردار نیست و ثانیاً بنا به ماهیت پویا، دینامیک و رو به رشد پرستاری و مواجهه با پدیده‌ها و مفاهیم جدید، یا گرفته شده از سایر دیسیپلین‌ها، به‌منظور تغییر ساختار، استراتژی‌ها، ابزار و روش‌های توسعه دانش طی این مسیر بیش از پیش ضروری به‌نظر می‌رسد.

تاکنون در برخی از کتاب‌ها و مقالاتی که در مقوله تحقیق و ساخت تئوری‌ها نوشته و منتشر شده‌اند، به بحث و تکامل مفهوم نیز پرداخته شده است، اما مخصوصاً در این منابع و کتب، توجه نویسندگان بیشتر بر مباحث عمومی مفاهیم متمرکز بوده و تنها در مواردی اندک رویکردهای بسط و تکامل مفاهیم از جمله تحلیل آن به‌عنوان یک روش مورد بحث قرار گرفته است، در این بین آنچه کاملا آشکار است اینکه چنین تلاش‌ها و مواردی هرگز نتوانسته‌اند گستره عمق این موضوع مهم را تسخیر نماید و به‌ویژه تأکید و توجه کافی و لازم به تکامل و تحلیل مفهوم آن‌هم به‌طور همه‌جانبه و علمی در کارهای پرستاری اعمال نشده است. کتاب اصول و روش های تکامل مفهوم دقیقا به همین مسئله می‌پردازد و این خلأ اطلاعاتی را پر می‌کند. 

خواندن کتاب اصول و روش های تکامل مفهوم را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به صاحب‌نظران، دانشگاهیان و محققان رشتهٔ پرستاری پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب اصول و روش های تکامل مفهوم

«ملیس (۲۰۰۵) مفهوم را واژه‌ای می‌داند که به منظور توصیف و شرح یک یا گروهی از پدیده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مفهوم در واقع یک تصویر ذهنی و نظری از واقعیت است که با درک، تجربه و فلسفه و نوع جهان بینی فرد رنگ می‌گیرد، توجه به اینکه اساسی لازم بوده و بایستی بخاطر داشت که پدیده‌های مشابه ممکن است برای دو یا چند فرد، مفاهیم مختلفی داشته باشند، بنابراین مفهوم یک ابزار است نه یک ذات و هستی واقعی و صرفاً مشاهده و شناخت یک پدیده واقعی را تسهیل می‌کند، مفهوم خود پدیده نیست، بلکه نامی است که به پدیده داده می‌شود و به خصوصیات یک پدیده اشاره می‌کند، مفاهیم به ما کمک می‌کنند تا پدیده‌ها را طبقه بندی، منظم و تفسیر کنیم، پس مفاهیم، اسامی، عنوان‌ها و طبقه بندی‌هایی هستند که برای افراد، اشیاء و وقایع به کار می‌روند، از آنجا که مفاهیم معانی مختلفی برای افراد دارند به تنهایی قابل استفاده نیستند، بلکه در تئوری‌ها و چارچوب‌های پنداشتی معانی، ارتباط و کاربرد آنها مشخص می‌شود، مثلاً در پرستاری برخی از مفاهیم کلی عبارتند از: سلامتی، محیط، جامعه، سازگاری، اضطراب، آسایش.

همچنین می‌توان پدیده را در یک ساختار سمبولیک دانست و مفاهیم را ابعادی در نظر گرفت که هر یک بعدی از ابعاد آن پدیده را در برمی‌گیرند، بر این اساس مطابق با الگوی زیر انسان یک پدیده است و واژه‌هایی مثل مادر، پدر، معلم، دایی، پزشک، وکیل مفهوم هستند، (شکل زیر) می‌توان اشاره کرد، این امر همچنین باعث می‌شود که تجارب مختلف پرستاری سازماندهی شده و تفسیر مشترکی از پدیده‌ها حاصل گردد.

پرداختن به تکامل و تحلیل مفهوم بسیاری از موارد نسبتاً پنهان و غیرآشکار نظیر ترس و اضطراب را قابل شناخت می‌نماید، توجه لازم و استمرار در تکامل و بسط مفاهیم جدید را می‌توان بعنوان یکی از عوامل مهم و اساسی دانست که در نهایت از طریق کمک به گسترش بدنه دانش و تقویت دیسپلین پرستاری، شرایط مناسبی را جهت افزایش قدرت، استقلال و هویت حرفه‌ای را سبب خواهد شد، در این راستا بایستی ابتدا رویکردهای تکامل مفهوم را بخوبی شناخت، گرچه تولمین (۱۹۷۲) معتقد است که مفاهیم از طریق تعامل اجتماعی تکامل یافته و در فرآیندهای مرتبط با فرهنگ و جامعه از طریق تعامل ساده، تقلید و پیروی یا آموزش‌های رسمی گسترش می‌یابند، ولی از مهم‌ترین استراتژی‌های تکامل مفهوم می‌توان به شیوه‌های شفاف سازی، کاوش و بازیابی و تحلیل آن اشاره کرد که در فصول بعدی این مجموعه بطور مفصل به آنها پرداخته شده و مورد بحث قرار می‌گیرند، به هر حال بایستی به این واقعیت کلی توجه نمود که برای اتمام نظریه پردازان و محققین رشته پرستاری رسیدن به درک مناسبی از تکامل مفهوم در همان ابتدا بسیار ضروری است تا فعالیت آنها منجر به ایجاد محصولی با معنی و ارزشمند شود، در واقع درک این موضوع را می‌توان بعنوان مهم‌ترین عامل زمینه‌ای در نظر گرفت که تمامی مراحل بررسی‌ها و تحقیقات دیسپلین پرستاری از همان مراحل اولیه مطالعه تا تفسیر یافته‌ها و در نهایت کاربرد نتایج را تحت تأثیر قرار می‌دهد، در این راستا اولین سؤال اساسی که قبل از هر چیز باید جواب آن را مشخص کرد، اینکه واقعاً یک پنداشت یا مفهوم چیست؟ گرچه با توجه به نوع جهان بینی و از دیدگاه مکاتب مختلف فلسفی، از زوایای متفاوت می‌توان پاسخ سوال فوق را جستجو کرد و ما در فصل آینده این کتاب دیدگاه‌های فلسفی را در رابطه با مفهوم و تکامل آن مورد بررسی قرار می‌دهیم، اما برای شناخت بیشتر این واژه بطور گذرا به برخی از تعاریف بعمل آمده از «مفهوم» و انواع آن براساس برخی از تقسیم بندی‌ها اشاره می‌کنیم.»