کتاب مغز، شناخت و رفتار (مجموعه نخست)

کتاب مغز، شناخت و رفتار (مجموعه نخست) نوشتهٔ حبیب الله قاسم زاده و حمیدرضا نقوی و ونداد شریفی و کامبیز بدیع و علی اکبر نجاتی صفا است. انتشارات ارجمند این کتاب را منتشر کرده است. اثر حاضر که در دستهٔ علم روان‌شناسی و عصب‌‌روان‌‌شناسی قرار گرفته، مجموعهٔ نخست از سلسله سخنرانی‌های ارائه‌شده در سمینارهای مغز، شناخت و رفتار در بیمارستان روزبه در تهران است. نسخهٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب مغز، شناخت و رفتار (مجموعه نخست)

کتاب «مغز، شناخت و رفتار» (مجموعه نخست) که نخستین‌بار در سال ۱۳۹۳ منتشر شده، نخستین مجموعه از مقاله‌های ارائه‌‌شده در «سمینارهای ادواری مغز، شناخت و رفتار» است که از سال ۱۳۸۷ به‌‌طور منظم در بیمارستان روزبه در تهران برگزار شده است. حدود ۶۰ سخنرانی در زمینه‌‌های مختلف توسط اساتید و پژوهشگران مراکز علمی در حیطه‌‌های گوناگون علومِ مرتبط با مغز، شناخت و رفتار ایراد شده است. در کتاب «مغز، شناخت و رفتار» (مجموعه نخست) ۵ مقاله از سخنرانی‌های مختلف همراه با نقد آن‌ها منتشر شده است. هدف از این سمینارها فراهم‌آوردن فضای مناسب برای تبادل اطلاعات میان محققان و صاحب‌نظران و نیز کمک به توسعهٔ تفکر علمی و چندجانبه درمورد فعالیت‌های عالی ذهنی و در نهایت، شفاف‌سازی مفاهیم و سازه‌های علمی مربوط به علوم شناختی است. اهمیت و ضرورت این حرکت علمی از آنجا است که مسائل مرتبط با شناخت، آگاهی، عواطف و پردازش اطلاعات در ذهن باید در قالب علوم میان‌رشته‌ای بررسی شود. عنوان مقالات این اثر عبارت است از «از قصه‌های مغز تا قصه‌های مردم» (نوشتهٔ حمیدرضا نقوی)، «شناخت: از حس‌گریزی تا حس‌آگینی و حس‌آمیزی» (نوشتهٔ حبیب‌الله قاسم‌زاده)، «پدیدارشناختی وجودی در تقابل با رویکرد کلاسیک» (نوشتهٔ کامبیز بدیع)، «از باور تا هذیان: نوشتاری دربارهٔ چگونگی شکل‌گیری باورهای بیماران دچار روان‌پریشی» (نوشتهٔ ونداد شریفی) و «در جست‌وجوی صدای تیک‌تاک در مغز» (نوشتهٔ علی‌اکبر نجاتی‌صفا).

گفته شده است که توصیف و تبیین فرایندهای ذهنی و مغزی از دیرباز مورد توجه پژوهشگران بوده است و با پیشرفت علم و فناوری، نظریات مختلفی در این زمینه ارائه شده است، اما پرداختن به این مسائل به‌شیوه‌ای علمی و منظم دیرتر آغاز شد. طبق گفتهٔ «برتراند راسل» بشر ابتدا به مطالعهٔ جهان خارج از خود پرداخت و سپس به ذهن خود رسید. یکی از دلایل این تأخیر دشواری شناخت ذهن از طریق خود فعالیت‌های ذهنی است. دانشمندان باید به اهمیت بررسی این فرایندها در مغز و عوامل مؤثر بر آن پی می‌بردند و در قالب برنامه‌ای مشخص به تحقیق در این زمینه می‌پرداختند. در مسیر این تحقیقات، دانشمندان به این نتیجه رسیدند که برای پاسخ به مسائل شناخت، هیجان، آگاهی و دیگر مفاهیم مرتبط باید از مرزهای علوم تخصصی فراتر رفته و وارد عرصه‌های میان‌رشته‌ای شوند؛ به‌ویژه با ظهور رشته‌هایی همچون نوروپسیکولوژی و عصب‌شناسی زبان که مفاهیم مشترکی را ارائه کردند، علم جدید شناخت‌پژوهی شکل گرفت. این علم که از روان‌شناسی، زیست‌شناسی، علوم رایانه‌ای و فلسفه تأسیس شده، مدل‌های مختلفی برای بررسی موضوعات پیچیده‌ای مانند تفکر، زبان، حافظه و استدلال ارائه می‌دهد. با پیوند شناخت‌پژوهی و عصب‌شناسی، رشته‌ای به نام عصب‌شناسیِ شناختی پدید آمد که با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، تحولات بسیاری در درک مغز و رفتار انسان ایجاد کرده است. در راستای این تحولات بوده است که گروهی در بیمارستان روزبه تصمیم به تشکیل هسته‌ای غیررسمی گرفت تا رزیدنت‌ها و دانشجویان روان‌شناسی بالینی از جدیدترین تحولات علوم شناختی و عصب‌شناختی آگاه شوند.

چرا باید کتاب مغز، شناخت و رفتار (مجموعه نخست) را بخوانیم؟

مطالعهٔ این اثر درمانگران را با حیطه‌‌های گوناگون علومِ مرتبط با مغز، شناخت و رفتار انسان آشنا می‌کند. این دانش در روان‌شناسی بالینی و برای درمان اختلالات روانی به کار می‌آید.

کتاب مغز، شناخت و رفتار (مجموعه نخست) را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

مطالعهٔ این مجموعه و نیز مجموعه‌‌های اول و دوم را به دانش‌جویان، دانش‌‌پژوهان و علاقه‌مندان به علوم شناختی، عصب‌‌پژوهی، روان‌‌شناسی، روان‌‌پزشکی، نورولوژی، زبان‌‌شناسی، فلسفه و علوم رایانه‌‌ای پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب مغز، شناخت و رفتار (مجموعه نخست)

«چگونه فردی که تا یک سال قبل به خوبی کارخانه‌ای را اداره می‌کرده است، اکنون بدون دلیلی روشن باور پیدا کرده که کارگرانش در مغز او دستگاهی کار گذاشته‌اند که صدای فکرهایش را ضبط می‌کند و از این طریق می‌خواهند او را رسوا کنند؟ چه‌طور مردی که تا همین چند ماه پیش رابطه خوبی با همسرش داشت اکنون اعتقاد دارد که زنش با مردی دیگر رابطه دارد و دونفری می‌خواهند او را از بین ببرند؟ از طرف دیگر چگونه باور این افراد با درمان فروکش می‌کند و چرا هر بار که بیماری آنان عود می‌کند همان باورهای قبلی را بازگو می‌کنند؟

از حدود ‌۱۰ سال پیش که مقاله «شکل‌گیری هذیان: مروری بر ادبیات» را منتشر کردم (شریفی ۱۳۷۳)، تا کنون، پژوهش‌های جدیدی برای توضیح این پدیده از دیدگاه‌های شناختی و عصب‌روان‌شناختی انجام شده و فرضیّات و مدل‌های جدیدی مطرح شده است. هرچند به پاسخ سؤالات فوق نزدیک‌تر شده‌ایم، ولی پرسش‌های تازه‌ای هم مطرح شده است. در این‌جا مرور جدیدتری خواهم داشت بر سازوکارهای شکل‌گیری هذیان و ضمن تکمیل داده‌های پیشین، جمع‌بندی خود را از آنها ارائه می‌دهم.

هذیان یک باور است

با وجود تعاریف متنوّعی که برای هذیان وجود دارد، ولی تمام آنها بر یک چیز توافق دارند و آن این‌که «هذیان یک باور است». از این‌رو خاستگاه بحث خود را با تعربف باور شروع خواهم کرد و سپس به این سؤال خواهم پرداخت که هذیان با باورهای دیگر چه تفاوتی دارد.»