کتاب خلوتگه سایه ها

کتاب خلوتگه سایه ها با عنوان اصلی Vygotsky's psychology: a biography of ideas نوشتهٔ الکس کوزولین و ترجمهٔ حبیب الله قاسم زاده است. انتشارات ارجمند این کتاب را به‌عنوان جلد ۷ از مجموعهٔ «علوم شناختی» منتشر کرده است. اثر حاضر که در دستهٔ روان‏‌شناسی هنر قرار گرفته، به سیر تحول اندیشه‌های «لوسِمِنوویچ ویگوتسکی» می‌پردازد. این فرد یکی از بزرگ‌ترین نظریه‌پردازان قرن ۲۰، دانشمندی برجسته و «موتزارتِ روان‌شناسی» است. بسیاری بر این باور هستند که ویگوتسکی انقلابی در علم روان‌شناسی به پا کرد. نسخهٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب خلوتگه سایه ها اثر الکس کوزولین

کتاب «خلوتگه سایه‌ها» (روان‌شناسی هنر و سیر تحول اندیشه‌های ویگوتسکی) که نخستین‌بار در سال ۱۹۹۰ میلادی و در ایران در سال ۱۳۹۲ منتشر شده، با بخشی به نام «سیمایی از لوسِمِنوویچ ویگوتسکی» آغاز شده است. این کتاب با تفسیری نو از ویگوتسکی، او را در بستر تاریخی - فرهنگی معرفی کرده و بر اهمیت ارتباط و گفت‌وگو به‌عنوان اساسی‌ترین سازوکار شکل‌گیری و تکامل اندیشه‌ها در تمامی سطوح تحلیل تأکید کرده است. مباحث این کتاب در سمینارها و کنفرانس‌هایی در دانشگاه‌های بوستون، هاروارد، نیوهمشایر و نخستین کنگرهٔ اروپایی روان‌شناسی در آمستردام مطرح شده؛ همچنین گزیده‌هایی از مقاله‌ای مرتبط در مجلهٔ نقد و بررسی «رشد» با اجازهٔ ناشر آورده شده و همکارانی از مسکو نظرات و اطلاعاتی دربارهٔ ویگوتسکی ارائه کرده‌اند. تعدادی از متخصصان فصل‌های کتاب را خوانده و «لیندا انگل‌مان» در مسائل سبک‌شناسی راهنمایی کرده است. بخشی از هزینه‌های تدوین کتاب از طریق جوایز بنیاد ملی دانش و مرکز پژوهش‌های روسی هاروارد تأمین شده است. عنوان فصل‌های کتاب «خلوتگه سایه‌ها» به‌ترتیب عبارت است از «به‌سوی روان‌شناسی هنر»، «روان‌شناسی تراژدی»، «بحران در روان‌شناسی»، «ابزار و نماد در رشد و تحول انسان»، «اندیشه و زبان»، «ذهن بیمار» و «سیر و تحول اندیشه‌ها».

«لوسِمِنوویچ ویگوتسکی» کیست؟

«لوسِمِنوویچ ویگوتسکی» (۱۸۹۶ - ۱۹۳۴) که تا چند دهه پیش در غرب چهره‌ای نسبتاً ناشناخته بود. او امروز به‌عنوان  یکی از بزرگ‌ترین نظریه‌پردازان قرن ۲۰ میلادی، دانشمندی برجسته و «موتزارتِ روان‌شناسی» شناخته می‌شود. امروزه تقریباً تمام حوزه‌های علوم شناختی و رفتاری از جمله رشد، شناخت، روان‌شناسی زبان، آسیب‌شناسی روانی، نوروپسیکولوژی و توان‌بخشی از دیدگاه‌های این فرد متأثر هستند. «الکس کوزولین»، روان‌شناس و روان‌پزشک برجستهٔ روسی - آمریکایی و نویسندهٔ این کتاب کوشیده تصویری جامع و پویا از اندیشه‌ها و آثار ویگوتسکی در زمان حیات و پس از مرگ زودهنگام او در ۳۸سالگی ارائه دهد؛ همچنین علت‌ها و زمینه‌های توجه روزافزون به آثار ویگوتسکی به‌ویژه در ۳۰ سال اخیر [متناسب با زمان انتشار این کتاب در ایران] را به‌دقت نقد و بررسی کرده است. جایزه‌ای به نام Lev Vygotsky Award توسط انجمن روان‌شناسی اروپا (EFPA) برای تقدیر از پژوهش‌های برجسته در زمینهٔ رشد و آموزش کودکان اهدا می‌شود. این جایزه اهمیت و تأثیرگذاری ویگوتسکی را نشان می‌دهد.

خلاصه کتاب خلوتگه سایه ها

«الکس کوزولین» با تمرکز بر «پدیدهٔ ویگوتسکی»، زندگی او را با آثار ادبی برجسته مقایسه کرده و سیر زندگی او را از کودکی در امپراتوری روسیه تا ورود به محافل روشنفکری مسکو در آستانهٔ انقلاب، دوران جنگ داخلی و قحطی و ظهورش به‌عنوان چهره‌ای نوظهور در روان‌شناسی شوروی شرح می‌دهد. در این میان تلاش ویگوتسکی برای بنیان‌گذاری نظریهٔ رشد روانی بر اساس ماهیت فرهنگی انسان، بررسی سنت فکری اروپا و درگذشت زودهنگام او در ۳۸سالگی و ممنوعیت انتشار آثارش برای دو دهه مورد توجه قرار گرفته است. نویسندهٔ این اثر به شگفت‌انگیزبودن سرنوشت آثار ویگوتسکی و رویکرد انسان‌گرایانهٔ او به روان‌شناسی به‌عنوان واسطه‌ای برای پاسخ به پرسش‌های اساسی دربارهٔ هستی انسان اشاره کرده و تنوع منابع فکری و فعالیت‌های او را برشمرده است. او معتقد است که مهارت ویگوتسکی در تبدیل پاسخ‌های ظاهری به پرسش‌های عمیق‌تر بوده و این نشانه‌ٔ یک متفکر واقعی است. کتاب، ویگوتسکی را به‌عنوان یک مفسر معرفی کرده و به دلایل کژفهمی و بی‌توجهی به آثار او در غرب و شوروی پرداخته است.

هستهٔ اصلی درک ویگوتسکی از روان‌شناسی، یعنی توجه به جنبه‌های انسانی رفتار و شناخت با کلیدواژه‌های آگاهی و فرهنگ بررسی می‌شود و نوآوری او در پرداختن به این مفاهیم در دورهٔ پساکلاسیک و با استفاده از منابع غیرسنتی مورد تأکید قرار می‌گیرد. نویسنده بصیرت ویگوتسکی نسبت به انگاره‌های نوظهور روان‌شناسی قرن بیستم و احیای دیدگاه‌های زبان‌شناختی هومبولت را شرح داده و سیر تحول اندیشه‌های او از محرک‌های مصنوعی به وساطت نشانه‌شناختی و سپس به معنا به‌عنوان عنصر سازندهٔ آگاهی را تبیین می‌کند. در نهایت، تأثیر دیررس و تدریجی اندیشه‌های ویگوتسکی در غرب و پتانسیل او برای آیندهٔ روان‌شناسی مورد بحث قرار می‌گیرد و فصول مختلف کتاب که به بررسی زمینه‌های فرهنگی، رسالهٔ هملت، شروع کار حرفه‌ای، نظریهٔ فرهنگی - تاریخی، نقش زبان، کاربرد نظریه در رشد و آسیب‌شناسی و تحول آرای او پس از مرگ می‌پردازند، ارائه می‌شوند.

چرا باید کتاب خلوتگه سایه ها را بخوانیم؟

کتاب «خلوتگه سایه‌ها» به معرفی و بررسی اندیشه‌های «لو ویگوتسکی»، یکی از بزرگ‌ترین نظریه‌پردازان روان‌شناسی قرن بیستم می‌پردازد و سیر تحول نظرات او و تأثیرش بر حوزه‌های مختلف علوم شناختی را شرح می‌دهد. این اثر به شما کمک می‌کند تا با دیدگاه‌های نوآورانهٔ ویگوتسکی در زمینهٔ ارتباط زبان و تفکر و نقش فرهنگ در رشدِ شناختی آشنا شوید.

کتاب خلوتگه سایه ها را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب را به دوستداران علم روان‌شناسی به‌ویژه دانشجویان رشتهٔ روان‌شناسی پیشنهاد می‌کنیم.

درباره الکس کوزولین

«الکس کوزولین» (Alex Kozulin) زادهٔ ۳۰ ژوئن ۱۹۴۹ در روسیه، پژوهشگر، نویسنده و هماهنگ‌کنندهٔ علمی گروه بین‌الملل در مؤسسهٔ Feuerstein (مؤسسهٔ بین‌المللی برای افزایش توانایی یادگیری) در اورشلیم است.

درباره حبیب الله قاسم زاده

«حبیب‌الله قاسم‌زاده» استاد گروه روان‌پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران و فارغ‌التحصیل روان‌شناسی در مقطع کارشناسی‌ارشد و روان‌شناسی بالینی در مقطع دکترا از دانشگاه وندربیلت در آمریکا بوده است. گرایش‌های تخصصی او شامل درمان رویارویی وسواس، درمان Trichotillomania، پردازش طرح‌واره‌ای و فرایند Schematic processing and change process، پردازش استعاره‌ای و… است. او در زمینه‌های دیگر نیز فعالیت‌هایی داشته است؛ از جمله «مختصات روان‌سنجی فرم فارسی BDI-II»، سخنرانی در همایش‌ها، تألیف و چاپ مقاله و همچنین نگارش و ترجمهٔ کتاب؛ مانند ترجمهٔ کتاب «خلوتگه سایه‌ها» (روان‌شناسی هنر و سیر تحول اندیشه‌های ویگوتسکی) به قلم «الکس کوزولین» (Alex Kozulin). کتاب «مقدمه‌ای بر شناخت‌پژوهی استعاره» (قطره در نهان‌خانهٔ صدف) به قلم او نوشته شده است.

نظر افراد یا مجله‌های مشهور درباره این کتاب چیست؟

- استفن تولمین (Stephen Toulmin) در مجلهٔ Common Knowledge و در یک بررسی، این کتاب را به‌عنوان گزارشی بسیار مفید از یک متفکر بزرگ روسی معرفی کرده که حتی پس از گشایش ذهن‌های غربی به تفکر روسی، شایستهٔ شناخت گسترده‌تری است.

- مجلهٔ Times Literary Supplement اشاره کرده است که تفسیر «الکس کوزولین» (Alex Kozulin) به‌عنوان یک راهنما ارزشمند است و خوانندگان کتاب نکات مهمی را دربارهٔ چگونگی بقا و احیای روان‌شناسی به‌عنوان یک موضوع در طول و بعد از سال‌های استالینی فراخواهند گرفت.

چه نسخه‌های دیگری از این کتاب در ایران منتشر شده است؟

چ‍اپ‌ ق‍ب‍ل‍ی‌ ای‍ن‌ ک‍ت‍اب‌ ت‍ح‍ت‌‌ع‍ن‍وان‌ «روان‌ش‍ن‍اس‍ی‌ وی‍گ‍وت‍س‍ک‍ی‌: زن‍دگ‍ی‍ن‍ام‍ه‌ ان‍دی‍ش‍ه‌ه‍ا» ب‍ا م‍ت‍رج‍م‍ان‌ و ن‍اش‍ران‌ م‍خ‍ت‍ل‍ف‌ در سال‌های گوناگونی م‍ن‍ت‍ش‍ر ش‍ده‌ اس‍ت‌. نشر ف‍روزش‌ (در تبریز)‏‫‬ این اثر را در سال ۱۳۸۱ با ترجمهٔ «ب‍ه‍روز ع‍زب‍دف‍ت‍ری‌» و نشر ارجمند آن را در همین سال با ترجمهٔ «ح‍ب‍ی‍ب‌ال‍ل‍ه‌ ق‍اس‍م‌زاده‌» روانهٔ بازار کتاب کرده است.

بخشی از کتاب خلوتگه سایه ها

«تفاوت مهم دیگر این است که کودکان در مراحل کاملا اوّلیه رشد خود، توجّه به ارزش کلمات را آغاز می‌کنند، درحالی که اوستین و شرمن حتّی پس از آن که یادگرفته بودند از نمادها برای خواستن چیزی و یا انجام کاری استفاده کنند، تا از سوی مربیان خود وادار به‌چنین کاری نمی‌شدند، تمایلی به کاربرد این واسطه جدید از خود نشان نمی‌دادند. با تکیه براین مشاهده بود که سویج ـرامبو به بحث کلّی‌تری از نقش مربیان انسان و وظایف آنان در رشد ارتباط در شمپانزه‌ها پرداخت. مربیان، نه تنها شمپانزه‌ها را آموزش می‌دادند تا نمادها را تشخیص داده و آنها را به‌کار بگیرند، بلکه موقعیت اجتماعی خلق می‌کردند که خود، به‌تنهایی، رفتار ارتباطی را برای میمون ها ارزشمند می‌ساخت: «دادن صرف چیزی دربرابر خواهش نمادین، مستلزم آن است که میمون از عملکرد قالبی استفاده از نمادهایی خاصّ به‌منظور هدف‌هایی خاصّ فراتر برود ... و این نه‌تنها نشان‌دهنده جهت‌یابی مفهومی است که به‌طور طبیعی، در سطح ارتباطی میمون، مشاهده نمی‌شود، بلکه جهت‌گیری اجتماعی متفاوتی نیز هست». بنابراین، دراین مرحله پژوهش، قابلیت فردی شمپانزه برای زبان، مورد سؤال نبود، بلکه سؤال این بود که آیا انسان‌ها می‌توانند شرایط لازم برای ارتباط بین افراد یک نوع را فراهم آورند یا نه. نتایجی را که سویج ـرامبو به‌دست آورد با درک ویگوتسکی از روش تجربی به‌عنوان فرایند تکوینی، که از آن کارکرد روان‌شناختی جدیدی فراهم می‌آید، سازگار بود. بنابراین، نمی‌توان درباره ارتباط بین زبان و اندیشه در جریان تکوین نوعی به قضاوت پرداخت، مگر آنکه موقعیت‌های مشخّص و ملموس پدیدآورنده‌ای که در متن آنها چنین ارتباطی ممکن است به وقوع بپیوندد و یا نپیوندد، مورد کندوکاو قرار گیرند.»