کتاب ارتباطات سلامت

کتاب ارتباطات سلامت؛ مبانی و رویکردها نوشتهٔ حبیب راثی تهرانی و روشنک عاطفی منش است و انتشارات اندیشه احسان آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب ارتباطات سلامت

امروز «ارتباطات سلامت» به‌عنوان یکی از شاخه‌های برجستهٔ دانش ارتباطات در نهادهای عالی آموزشی و پژوهشی جهان شناخته می‌شود و سطوح جدیدی از مطالعات و آموزش‌های نظری و کاربردی را به خود اختصاص داده است. رویکردهای «ارتباطات سلامت» بیشتر ارتقای سطح سلامت جامعه است، اما نباید از این ضرورت غافل شد که راهبردها، راهکارها و فنون ارتباطی و رسانه‌ای در انجام این مهم نقشی اساسی دارند. درهم‌تنیدگی نقش‌ها و کارکردهای رسانه با الزامات سلامت به‌وضوح نشان می‌دهد که پیشرفت و توانمندی دانش در این حوزه مستلزم آگاهی و حضور دوجانبهٔ استادان، محققان و متخصصان دو حوزهٔ ارتباطات و سلامت در تمامی بخش‌های علمی و عملی «ارتباطات سلامت» است.

با تشکیل این رشته و رسمیت یافتن آن در محافل آکادمیک و ارائهٔ چارچوب و سرفصل‌های مشخص برای آن، حوزه‌های گوناگونی نیز برای آن تعریف شد که از آن میان طراحی و تولید پیام‌های سلامت از موضوعاتی بود که از ابتدا توجه بسیاری را به خود جلب می‌کرد. البته لازم به ذکر است که طراحی پیام‌های سلامت خود حوزه‌ای وسیع است و شامل طراحی پیام در رسانه‌های گوناگون مانند اسناد نوشتاری و چاپی تا بیلبوردها و پیام‌های رادیویی و تلویزیونی می‌شود که در کتاب ارتباطات سلامت، به‌دلیل اینکه در کشور ما تلویزیون نسبت به سایر رسانه‌ها از مخاطب بیشتری برخوردار است، طراحی و تولید پیام‌های سلامت در تلویزیون موردتوجه قرارگرفته است.

کتاب ارتباطات سلامت نمونه‌ای درخور، از توجه به این ضرورت است. دو تن از دانشجویان شایستهٔ فعلی دورهٔ دکتری علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، پایان‌نامه‌های مقطع کارشناسی ارشد خود را در حوزهٔ ارتباطات سلامت انتخاب کردند و در رساندن این کار به فرجام به تجربه‌های جدید و موفقی دست یافتند. آقای حبیب راثی تهرانی و خانم روشنک عاطفی‌منش به‌ترتیب تحقیق دربارهٔ «پیام‌های سلامت تلویزیون» و «دیدگاه دانشجویان بهداشت دربارهٔ ارتباطات سلامت» را در آن مقطع انجام دادند. از مهم‌ترین دستاوردهای آنان گردآوری معتبرترین متون به زبان انگلیسی و بهره‌مندی مناسب از آنها در تدوین مبانی نظری پژوهش بود. البته کار این دو محقق جوان و باانگیزه به انجام پایان‌نامه محدود نشد و از آن پس نیز این مهم را در میدان عمل و نظر پی‌گرفتند. بخشی از آن کار مشترک اکنون به‌صورت کتاب درآمده است. این کتاب می‌تواند گامی نخستین در جهت تدوین و ارائهٔ متون آموزشی و پژوهشی در حوزهٔ «ارتباطات سلامت» باشد. محققان محترم در این کار، ابتدا کتاب‌ها و مراجع اصلی را از میان منابع فراوان این حوزه برگزیده‌اند و سپس موضوع‌های موردنیاز و مرتبط با «اصول و مبانی ارتباطات سلامت» و «طراحی پیام‌های سلامت» را از آن مجموعه انتخاب کرده‌اند.

خواندن کتاب ارتباطات سلامت را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزه‌های رسانه، ارتباطات، جامعه‌شناسی و سلامت و بهداشت جامعه پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب ارتباطات سلامت

«برای سال‌های متمادی ارتباطات سلامت بر روش‌های ارائهٔ پیام‌های مرتبط با رفتارهای سالم برای مخاطبان گوناگون مانند کارکنان بخش بهداشت و سلامت، بیماران، اعضای جامعه، رهبران افکار و سیاست‌گذاران متمرکز بود. درحالی‌که در سال‌های اخیر تمرکز این رشته بر کانال‌ها و رسانه‌ها و نیز فرایندهای تولید و انتقال پیام در گفت‌وگو و تعامل با مخاطب قرارگرفته است. درنتیجه توجه بیشتری به محیط سیاسی، اجتماعی و تأثیرات آن بر تغییر رفتار نشان می‌دهد. به‌عبارت‌دیگر فرد به تنهایی هدف نیست، بلکه مشارکت نقادانهٔ وی در تحلیل و انطباق مناسب‌ترین پیام‌ها برای شرایط خویش موردنظر است.

بر طبق تعریفی که از ارتباطات سلامت ارائه می‌دهیم، تجربیات و تحقیقات صورت گرفته در زمینه‌های حمایت رسانه‌ای، کمپین‌های ارتباطات سلامت، ارتباطات ریسک، بازاریابی اجتماعی، ارتباطات برای تغییر رفتار، ارتباطات حمایت‌جویانه و آموزش از طریق سرگرمی موردتوجه قرار می‌گیرند. درعین‌حال هیچ راهبرد منحصربه‌فردی برای دستیابی به اهداف گوناگون ارتباطات سلامت وجود ندارد. راهبرد مبادله، استفاده از مناسب‌ترین روش‌ها و ابزارهای ارتباطی را برای تحریک و حمایت یک فرایند ارتباطی پایدار فراهم می‌آورد. ارتباطات سلامت مناسب‌ترین اقدام و راهبرد را نسبت به موقعیت و مهارت‌های فردی و محدودیت‌های زمانی و اولویت نیازمندی‌های افراد تعیین می‌کند.

درحالی‌که دیدگاه فرایندمحور، ارتباطات را نیروی درونی انسان‌ها برای خلق و به اشتراک گذاشتن راه‌های تفسیر جهان اطراف می‌داند. رویکرد پیام‌محور بر روش‌هایی تأکید می‌کند که محتوای مؤثر ارتباطی برای تأثیرگذاری مطلوب بر مخاطب خلق و تولید می‌شود و این زمینه‌های معضلات مراقبت‌های بهداشتی است که تعیین‌کنندهٔ تئوری و روش ارتباط‌گر سلامت برای حل این مشکلات است.

نظریه‌پردازان ارتباطات سلامت همچون دست‌اندرکاران آن به‌شدت نسبت به پیچیدگی‌ها و روابط درهم تنیده فرایندهای ارتباطی موجود در مراقبت‌های بهداشتی و مفهوم سلامت که به‌طور مداوم در آن باز تولید می‌شود، حساس شده‌اند. شکل مقابل سطوح مختلف و حوزهٔ پژوهشی ارتباطات سلامت را از دیدگاه بوم‌شناسانه (اکولوژیک) بیان کرده است. ارتباطات سلامت در اینجا از منظر سازمان‌های سلامت و اصول حاکم بر سیستم‌های مراقبت‌های بهداشتی موردبررسی قرار گرفته است. مراقبت‌های بهداشتی معمولاً توسط سازمان‌های بهداشتی نظیر کلینیک‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی به مراجعان مختلف ارائه می‌شود.»