کتاب ابداع بدایع و انشاء صنایع

کتاب ابداع بدایع و انشاء صنایع نوشته علی‌رضا شعبانلو است. این کتاب گزیده متون مصنوع فارسی از عصر غزنویان تا روزگار زندیان است. کتاب ابداع بدایع و انشاء صنایع میتواند برای دانشجویان ادبیات فارسی بسیار جذاب و کارآمد باشد.

درباره کتاب ابداع بدایع و انشاء صنایع

متونی که در این کتاب از آورده شده است، به طور کلی در دو دسته قرار می‌گیرند؛ گروه اول مانند کلیله و دمنه، چهار مقاله، مرزبان نامه، روضة العقول، درّه نادره، نفثة المصدور، مقامات حمیدی و چند متن دیگر، که چاپ‌های مشهور و همراه با شرح دارند و آسان و سهل‌الوصول‌اند. در نگاه اول، آوردن بخش‌هایی از این کتاب‌ها، ممکن است ناموجه به نظر آید، اما هدف حفظ زنجیره نگارش متون مصنوع و نمایش تأثیرات متون کهن‌تر بر متون متأخر، برای شناخت بهتر سبک مصنوع است.

در شرح مشکلات این متون از شروح این آثار استفاده شده است. در گروه دوم کتاب‌هایی مانند منشأ الإنشا، روضة الصفا، حبیب السیر فی اخبار افراد البشر و... قرار دارند که اغلب متون بدون شرح هستند و حتی متن چاپی مشهور و مصححی نیز ندارند؛ به همین دلیل برخی تصحیحات در این متون اعمال شده است که در پاورقی آمده است و عبارات عربی و لغات دشوار آن‌ها نیز اعراب‌گذاری، ترجمه و شرح مختصر شده است.

لغاتی که در همه متن‌های برگزیده، معنی تقریباً ثابتی داشتند، فهرست‌وار در آخر کتاب آمده‌اند و فهرست آیات نیز با معنی آن‌ها در پایان کتاب گنجانده شده است. امّا معنی احادیث و اشعار و برخی عبارات عربی و جملات مشکل، به‌منظور راحتی خوانندگان، در پاورقی نوشته شده است و معنی برخی لغات نیز که در متن، معنی ویژه‌ای داشتند، در پاورقی آمده است.

خواندن کتاب ابداع بدایع و انشاء صنایع را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب برای آشنایی دانشجویان مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری زبان و ادبیات فارسی با متون مصنوع تألیف شده است.

بخشی از کتاب ابداع بدایع و انشاء صنایع

مقدّمة شاهنامه منثور ابومنصوری، که یکی از منابع فردوسی در سرایش شاهنامه نیز هست، کهن‌ترین نمونة نثری است که اکنون در دست داریم. با مطالعة چند سطر نخست این مقدّمه می‌توان دانست که نویسنده با چه توانمندی از زبان فارسی بهره برده و از عهدة کار به نیکویی بیرون آمده است و هم این‌که زبان فارسی دری در نخستین آثاری که از آن به‌جا مانده، تا چه اندازه پخته و آماده برای کاربرد علمی و ادبی است:

«آغاز کار شاهنامه از گرد آوریده ابومنصور المُعَمَّری دستور ابومنصور عبدالرّزاق عبدالله فرّخ. اوّل ایدون گوید در این نامه که تا جهان بود مردم گِرد دانش گشته‌اند و سخن را بزرگ داشته و نیکوترین یادگاری سخن دانسته‌اند، چه اندر این جهان مردم به دانش بزرگوارتر و مایه‌دارتر. و چون مردم بدانست کز وی چیزی نمانَد پایدار، بدان کوشد تا نام او بمانَد و نشان او گسسته نشود، چو آبادانی کردن و جای‌ها استوار کردن و دِلیری و شوخی و جان سپردن و دانایی بیرون آوردن مردمان را بساختن کارهای نوآیین، چون شاه هندوان که کلیلَه و دِمنْه و شاناق و رام و رامین بیرون آورد، و مأمون پسر هارون الرّشید منش پادشاهان و همّت مهتران داشت، یک روز با مهتران نشسته بود، گفت مردم باید که تا اندر این جهان باشد و توانایی دارد بکوشد تا از او یادگار بود تا پس از مرگ او نامش زنده بود. عبدالله پسر مقفّع که دبیر او بود گفتش که از کسری انوشیروان چیزی مانده‌است که از هیچ پادشاه نمانده است. مأمون گفت چه ماند؟ گفت: نامة از هندوستان بیاورید، آن که برزویة طبیب از هندوی به پهلوی گردانیده بود، تا نام او زنده شد میان جهانیان و پانصد خروار درم هزینه کرد. مأمون آن نامه بخواست و آن نامه بدید، فرمود دبیر خویش را تا از زبان پهلوی به زبان تازی گردانید».

جمله نخست که در حکم عنوان کتاب می‌تواند باشد، با ساخت اسمی و نداشتن فعل، نهایت نزدیکی زبان گفتار و نوشتار را نشان می‌دهد که هیچ تکلّفی در آن دیده نمی‌شود. البتّه در همه جای مقدّمه همین پیوستگی و نزدیکیِ نوشتار و گفتار طبیعی را می‌بینیم.