کتاب جهان پساکرونا

جهان پساکرونا کتابی از علی‌اکبر عبدالرشیدی است که در نشر گویا به چاپ رسیده است. این کتاب در قالب مقالاتی از جامعه شناسان و متفکران جهان معاصر، ضمن مروری بر ایام همه‌گیری کرونا از ابعاد فرهنگی و سیاسی و اجتماعی درباره اوضاع جهان بعد از بحران کرونا سخن می‌گوید.

درباره کتاب جهان پساکرونا

تابستان ۱۳۹۸ را به یاد داریم. آن روزها وارد اغلب سازمان‌ها و هتل‌های بزرگ جهان که می‌شدیم دستگاه‌های تمیزکنندهٔ کفش، با روغن و واکس کافی، آمادهٔ تمیز کردن کفش‌های ما بودند. جلوی میز پذیرش معمولاً کاسه‌ای بلوری پر از شکلات یا آب‌نبات قرار داشت تا مراجعان دهنی شیرین کنند. بوی خوش عطر و ادوکلن بسیاری از مراجعان هم به مشام می‌رسید.

زمستان ۱۳۹۸ را به سر بردیم. پاییز ۱۳۹۸ تمام نشده بود که خبر از شیوع ویروس کرونا (کوید-۱۹) رسید؛ موضوعی که در ابتدا خیلی‌ها چندان جدی‌اش نگرفتند. زمستان ۱۳۹۸ که تمام شد، در آغاز بهار ۱۳۹۹، وضع عوض شده بود. در زمستان سال ۱۳۹۸ یا آغاز سال ۲۰۲۰ ویروس کرونا (کوید-۱۹) جهان را گرفتار بحرانی بی‌سابقه کرد. اینکه می‌گوییم بی‌سابقه معنایش این نیست که بشر قبل از آن، شیوع بیماری همه‌گیر و مهلکی را تجربه نکرده بود. چرا! در جهان، دست‌کم شیوع مکرر طاعون در سال‌های مختلف قرن نوزدهم و بیستم و شیوع آنفلوانزای اسپانیایی در قرن گذشته و در ایران، شیوع وبا در آغاز قرن بیستم و شاید در دههٔ ۱۲۸۰ یا شیوع آنفلوانزا در نیمهٔ دههٔ ۱۳۳۰ و بعد از آن بیماری شبه‌وبا یا التور و مانند آن کم نیستند و با جست‌وجویی اندک در تاریخ ثبت‌شده و موجود، به خاطر نسل‌های قدیمی می‌آیند.

منظور از بی‌سابقه بودن بحران کرونا این است که تا به حال بحرانی از این دست در عصر فضای مجازی چنین انتشاری وسیع و لحظه‌ای نداشته و چنین جو ناآرام و پر از وحشتی را برای مردم ساکن بر کرهٔ زمین در هر نقطه از جغرافیای این کرهٔ خاکی رقم نزده است.

از آن مهم‌تر، این ویروس، یعنی کرونا (کوید-۱۹)، توانسته است تصور ما از دورنمای آیندهٔ جهان را دگرگون جلوه دهد. آیا جهان آینده تغییر خواهد کرد یا نه؟ اینکه چنین تغییرِ احتمالی‌ای تا چه میزان بنیادین و عمیق خواهد بود هنوز مشخص و قطعی نیست. مشخص و قطعی این است که این ویروس نقطه عطفی در باورها، توانایی‌ها، عادت‌ها و کفایت‌ها را در تاریخ حیات انسان بر کرهٔ زمین به وجود آورده است. این نقطهٔ عطف عاداتی را از انسان امروزی سلب و عادات جدید دیگری را به جای آن مرسوم خواهد کرد.

مگر نه اینکه انسان روزی بر در خانه‌اش قفل نمی‌زد؟! آن روز که اولین دزدی از خانه‌ای صورت گرفت انسان آموخت از در و سپس قفل استفاده کند. این رسم با او ماند که ماند. حالا هم می‌توان تصور کرد که عادت‌ها و رسم‌های ناشی از رفتار متعامل و متقابل انسان با کرونا (کوید-۱۹) جای عادات و رسم‌های دوران قبل از آن را خواهد گرفت.

بحران کرونا (کوید-۱۹) به ما یادآوری کرد که با همهٔ قدرت نظامی و نابودکننده، فناوری‌های ابداع‌کننده و مدیریت‌های علمی بی‌چون‌وچرایی که بخشی از جهان ده‌ها سال به داشتن آن مفتخر بوده است، اگر مثلاً فرازمینی‌های مفروض به کرهٔ ما حمله کنند یا تغییرات آب‌وهوایی مثل گرمای ناگهانی یا یخبندانی دیگر رخ دهد یا شهاب‌سنگی عظیم مانند همان شهاب‌سنگی که می‌گویند دایناسورها را منقرض کرد به زمین برخورد کند و یا جنگی اتمی و مانند آن رخ دهد، آیا می‌توانیم کاری برای مقابله با آنها انجام دهیم؟

آیا جهانمندی شکست خورده و عصر ناسیونالیسم‌های افراطی بار دیگر تجدید شده است؟ آیا ناسیونالیسم درون مرز کشورها حضور خواهد داشت یا درون اقوام و حتی خانواده‌ها نیز؟ آیا گفتمان «العصبیه»، که ابن‌خلدون در کتاب المقدمه از آن نام برده و زمانی با گسترش شهرنشینی‌های مدرن کوس نابودی آن زده شده بود، بار دیگر جان خواهد گرفت؟

کرونا (کوید-۱۹) به انسان قرن بیست‌ویکمی خبر داد که عقب‌مانده‌تر از آن است که طرفداران توسعه و پیشرفت فکر می‌کردند. به قول یورگن‌هابرماس فیلسوف و اندیشمند برجستهٔ معاصر، «این اولین بار در تاریخ بود که انسان به عمق نادانی خود واقف شد». طبعاً با فروکش کردن بحران کرونا (کوید-۱۹)، اندیشمندان فرصت شناخت بهتر اوضاع و تحلیل بهتر آینده را خواهند داشت. اما تعدادی از متفکران جهان معاصر در دوران بحران کرونا (کوید-۱۹)، یعنی از ژانویه تا آوریل ۲۰۲۰، تحت تأثیر آثار آنی این بحران، نگرانی‌هایی ابراز کردند. این اظهار نظرها حاکی از ترس گسترده، وحشت فراگیر، نگرانی عمیق و خلاصه، بینوایی و درماندگی ناشی از شوک کرونا (کوید-۱۹) است. این گونه اظهارنظرها در دوران آرامش بعد از طوفان کمتر بیان خواهد شد؛ یعنی پخته‌تر و سنجیده‌تر خواهد بود. خواندن این نوشته‌ها ما را با حال‌وهوای آن سه چهار ماه تعیین‌کننده و با واکنش آنی انسان مدرن به بحران آشناتر خواهد کرد. بخشی از این اظهار نظرهای وحشت‌زده و نگران‌کننده در این کتاب البته به صورت خلاصه و گزیده آمده است.

 خواندن کتاب جهان پساکرونا را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 علاقه‌مندان به مطالعات سیاسی و اجتماعی مخاطبان این کتاب اند.

 بخشی از کتاب جهان پساکرونا

آنتونیو گوترش

جهان در بوتهٔ آزمایشی بی‌سابقه قرار گرفته است و این زمان، لحظه‌ای مهم برای تصمیمی مهم است.

صدها هزار نفر بر اثر کرونا (کوید-۱۹) به‌شدت بیمار شده‌اند. بیماری در حال گسترش به همهٔ نقاط جهان است.

دانشمندان آشفته و پریشان و اقتصادها در حال افت و سقوط شدید هستند.

صندوق بین‌المللی پول یک بار دیگر دورنمای رشد اقتصاد جهانی را برای سال ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ ارزیابی کرده و به این نتیجه رسیده که رکود از همین حالا آغاز شده است. بنا به این ارزیابی، وضعیت یا مانند و یا وخیم‌تر از رکود سال ۲۰۰۹ است.

ما باید قاطعانه واکنش نشان دهیم، دست به ابتکاری بزنیم، در کنار هم قرار بگیریم، ویروس کرونا (کوید-۱۹) را سرکوب کنیم و مراقب وضعیت اقتصادی و اجتماعی نابودشونده بر اثر کرونا (کوید-۱۹) در نقاط مختلف جهان باشیم.

واکنش ما باید متناسب با وسعت و عمق بحران باشد. همکاری‌ها باید گسترده و جامع باشد. سازمان بهداشت جهانی باید مدیریت بحران در کشورها و در سطح جهان را بر عهده داشته باشد.

اقدامات باید چندجانبه باشد. کشورها باید با ملت‌ها و جوامع آسیب‌پذیرتر همبستگی نشان دهند.

پیام امروز من روشن است: در مسئولیت‌ها مشارکت کنیم، مسئولیت‌ها را تقسیم کنیم و همبستگی جهانی در مقابل آثار کرونا (کوید-۱۹) ایجاد کنیم. خواست ما درخواست برای اقدام است.

کشورها نه‌تنها باید در شکست کرونا (کوید-۱۹) متحد باشند، که باید از پس پیامدهای عمیق آن هم برآیند.

ابتدا، برای واکنش هماهنگ و فوری بهداشتی در قبال کرونا (کوید-۱۹) و برای سرکوب آن، باید جلوی اشاعه‌اش را بگیریم و به شیوع جهانی آن خاتمه دهیم.

باید توان خود را برای انجام آزمایش، شناسایی بیمار، قرنطینه کردن او و درمانش بالا ببریم. باید اولین مبتلایان را نجات و رفت‌وآمدها را کاهش دهیم و تماس‌ها را محدود کنیم.

وقتی دارو و واکسن کرونا (کوید-۱۹) فراهم شد، همهٔ دنیا باید به درمان و واکسن دسترسی داشته باشند.

لازم است کشورهای پیشرفته فوراً به کشورهای کمتر توسعه‌یافته کمک کنند تا نظام بهداشت و درمانشان را بهبود بخشند و جلوی انتقال بیماری را بگیرند.

اگر چنین نکنیم، کابوس بیماری همچون آتشی که در بیشه‌ها و جنگل‌های نیمکرهٔ جنوبی بیفتد و میلیون‌ها نفر را روانهٔ قبرستان‌ها کند در انتظارمان است. بیماری حتی در جاهایی که سرکوب شده دوباره ظاهر خواهد شد.

به یاد داشته باشیم که قدرت ما در حد قدرت ضعیف‌ترین سیستم بهداشت و درمانی است که در جهانِ به هم متصلِ ما وجود دارد.

من به‌شدت نگران کشورهای آفریقایی هستم. قویاً از کشورهای «گروه بیست» می‌خواهم دست به کاری ابتکاری برای کمک به آفریقا بزنند؛ همان برنامه‌ای که در جلسهٔ سران این گروه مطرح و پیشنهاد شد.

به‌علاوه، باید با ابعاد اجتماعی و اقتصادی این بحران مقابله کنیم. تمرکز باید بر آسیب‌دیدگان شدید از این بحران باشد: زنان، سالخورگان، جوانان، کارگران کم‌درآمد، کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، بخش غیررسمی و گروه‌های آسیب‌پذیر، به خصوص کسانی که گرفتار جنگ و بحران‌های انسانی هستند.

باید همهٔ کشورها برای سرکوب ویروس متحد باشند، اما باید برای مقابله با عواقب و پیامدهای آن هم آماده باشند.

معنای این سخن چنین است: طراحی سیاست‌های پولی و مالی‌ای که منابع لازم را در اختیار کارگران و خانواده‌ها قرار دهد؛ طراحی بندهایی از بیمهٔ بیکاری و بهداشت و درمان؛ مراقبت‌های بیشتر اجتماعی؛ حمایت از کسب‌وکارها؛ جلوگیری از ورشکستگی و بیکاری‌های گسترده.

ما به همکاری گسترده، جامع و چندجانبه در مقیاس ۱۰ درصد تولید ناخالص جهانی نیاز داریم.

کشورهای توسعه‌یافته خودشان می‌توانند کاری انجام دهند و بعضی هم فعالیت‌هایی را شروع کرده‌اند. باید همکاری‌ها و منابع گسترده در اختیار جهان در حال توسعه قرار گیرد. این همکاری ما می‌تواند از طریق صندوق بین‌المللی پول یا دیگر نهادهای مالی بین‌المللی صورت گیرد؛ یعنی حقوق برداشت ویژه صادر گردد. باید سریعاً منابع لازم به کشورها تزریق شود.

بانک‌های مرکزی باید مبادلات هماهنگ انجام دهند. نقدینگی باید در اختیار اقتصادهای در حال ظهور قرار گیرد. استمهال بدهی‌ها باید در اولویت قرار گیرد. پرداخت بهره در سال ۲۰۲۰ باید فوراً تسهیل شود.

سازمان ملل متحد کاملاً آماده و بسیج است؛ رهنمودهای لازم را صادر و از ابتکارات کشورها حمایت می‌کند. همهٔ امکانات ما در اختیار جهان است. سازمان ملل متحد صندوق اعتماد و امانت چندجانبهٔ جدیدی تأسیس می‌کند تا از کشورهای دارای اقتصاد ضعیف و متوسط در مبارزه با کرونا (کوید-۱۹) حمایت کند.

نمایندگان مقیم سازمان ملل متحد در سراسر جهان رهبری تلاش‌های این سازمان را برعهده می‌گیرند. آنها همهٔ امکانات تخصصی و دارایی‌های گستردهٔ سازمان ملل متحد را با بهترین بهره‌وری و توان به کار خواهند گرفت تا به کشورها کمک کنند.

نهایتاً وقتی از این بحران گذشتیم، که خواهیم گذشت، با انتخاب و تصمیمی مواجه خواهیم شد: می‌توانیم به دنیای قبل از کرونا (کوید-۱۹) برگردیم یا اینکه می‌توانیم تصمیم‌های قاطعانه‌ای بگیریم و مسائل مهم را حل کنیم و جلوی آسیب‌پذیری‌های غیرضروری آتی را بگیریم.

راهنمای ما نقشهٔ راه و طرح ۲۰۳۰ و هفده هدف توسعهٔ پایدار منظور در آن است.

برخاستن ما بعد از بحران کرونا (کوید-۱۹) باید به اقتصادی متفاوت منجر شود.