کتاب یکصد منظومه عاشقانه فارسی

کتاب یکصد منظومه عاشقانه فارسی نوشته حسن ذوالفقاری است. کتاب یکصد منظومه عاشقانه فارسی مجموعه‌ای عظیم از ۱۰۰ داستان عاشقانه فارسی است که نویسنده با ارجاع به ۸۰۰ منبع معتبر گرداوری کرده است.

درباره کتاب یکصد منظومه عاشقانه فارسی

منظومه‌ عاشقانه بسط‌ یافته‌ مفاهیم شعر غنایی و تجسّم عینی و روایی آن است و ظهور آن در قالب ایرانی مثنوی و شکل‌گیری مکاتب ایرانی در این زمینه و غنای کمّی و کیفی شعر غنایی فارسی و ایجاد نگاهی تازه به مقوله‌ عشق و ایجاد شور و نشاط در ادب فارسی، همگی بخشی از رهاورد منظومه‌های عاشقانه است.

با این‌همه گستردگی و تنوّع و خلاقیت هنری در آفرینش چنین آثار بدیع، جا دارد با نگاهی نو، به همراه تحلیل‌های محتوایی، به دسته‌بندی، گونه‌شناسی، ریخت‌شناسی و معرّفی این منظومه‌ها و بن‌مایه‌های آن بپردازیم.

موضوع کتاب یکصد منظومه عاشقانه فارسی، بررسی و معرّفی منظومه‌های عاشقانه است و تنها شامل داستان‌های عاشقانه‌ منظوم می‌شود و داستان‌های منثور عاشقانه را به کتابی دیگر محوّل می‌کنیم. افسانه‌های عاشقانه‌ی محلّی نیز آورده‌ شده است تا ضمن معرّفی آن‌ها، این آثار با‌ارزش را به عموم فارسی‌زبانان معرّفی شود. ارزش داستانی و اسطوره‌ای و غنای بن‌مایه‌ها و کنش‌ها و ارزش‌های فرهنگی این دسته آثار بی‌شک از بسیاری آثار مکتوب و تقلیدی معرّفی‌شده در این کتاب، اگر بیشتر نباشد، کمتر نیست. 

در این کتاب و برای اوّلین‌بار، براساس نظریه‌ پراپ، ساختار روایی منظومه‌های عاشقانه و خویشکاری‌های آن‌ها را مدّون شده است. محدوده‌ مطالعاتی کتاب یکصد منظومه‌ همین مجموعه است. در مقدّمه‌ کتاب به مباحث کلّی چون ادبیات غنایی فارسی، سیر تاریخی، ریخت‌شناسی، انواع، ویژگی‌ها، بن‌مایه‌ها و تعداد منظومه‌های عاشقانه و مباحثی از این قبیل اشاره می‌شود و از تکرار آن در هر منظومه پرهیز می‌شود. نویسنده می‌کوشد منظومه‌ها را با مباحث نظری مقدّمه انطباق دهد. تمام منظومه‌های هم‌نام چه مستقل یا نظیره را ذیل یک مدخل قرار داده است؛ برای مثال تمام داستان‌های مربوط به خسرو و شیرین را با هر نام (شیرین و خسرو، فرهاد و شیرین، فرهاد‌نامه) ذیل مدخل خسرو و شیرین آورده شده است.

 هر منظومه در قالب مدخلی مستقل معرّفی می‌شود. در هر مدخل ابتدا خلاصه‌ا‌ی از هر داستان حاوی مهم‌ترین بن‌مایه‌ها و حوادث را برای آگاهی از سیر کلّی داستان ذکر می‌شود تا خواننده بر تحلیل‌ها اشراف کامل داشته باشد. در لابه‌لای خلاصه، ابیات زیبا و نمونه‌های شعر شاعر، نیز می‌آید تا خوانندگان بر سبک‌و‌سیاق و چگونگی شعر وی آگاهی یابند. پس از آن منظومه و سراینده‌ آن معرّفی می‌شود و اگر اثر نظیره یا نظیره‌هایی داشته باشد، تمامی نظیره‌ها معرّفی و با اصل داستان مقایسه می‌شود. این معرّفی شامل اشاره به ارزش‌های سبکی اثر اعمّ از زبانی و ادبی و محتوایی خواهد بود. سپس به مهم‌ترین بن‌مایه‌های داستانی آن اثر می‌پردازد.

تنظیم منظومه‌ها بر‌حسب الفبایی است نه تاریخی. سیر تاریخی در مقدّمه‌ کتاب به‌تفصیل بررسی می‌شود. این کتاب اثری پژوهشی است که در تألیف آن از هشتصد منبع استفاده شده است و ۱۷۵۰ ارجاع به این منابع شده است. این نکته نشان می‌دهد مؤلّف علی‌رغم اشراف و مطالعه‌ چندین‌ساله در موضوع، بر جنبه‌های پژوهشی اثر، بیش از مطالب استحسانی و نظرات شخصی تکیه دارد. 

خواندن کتاب یکصد منظومه عاشقانه فارسی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان و دانشجویان ادبیات پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب یکصد منظومه عاشقانه فارسی

نظامی گنجوی با داستان‏های عاشقانه‌ی خود (خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، هفت پیکر) یک قرن بعد از فخرالدّین اسعد گرگانی، مکتبی را بنا نهاد که ادبیات عاشقانه را به مرز بلوغ رساند و پیروان بسیاری یافت؛ ازجمله خواجوی کرمانی، سلمان ساوجی، عطّار نیشابوری، امیرخسرو دهلوی، جامی و مکتبی شیرازی که از مقلّدان موفّق نظامی هستند. برخی چون امیرخسرو دهلوی ابتکاراتی را نیز در کار خود راه دادند؛ چنان‌که خسرو داستان دولرانی و خضرخان را به تأثیر از داستان‌های هندی ساخت و بعدها همین روش او بود که مورد استقبال شعرای شبه‌قارّه، چون فیض دکنی در نظم نل و دمن شد.

هفت پیکر یا هفت گنبد (تألیف ۵۹۳) چهارمین منظومه از خمسه‌ی نظامی، بازتاب گسترده‌ای میان مردم و آثار پس از خود داشته است. ۲۱ نظیره از هفت پیکر به طور مستقیم یا غیرمستقیم از شیوه‌ی داستان‌پردازی نظامی متأثّر شده‌اند. از خسرو و شیرین و لیلی و مجنون نیز به همین منوال نظیره‌های فراوانی به عمل آمد. به طور کلّی منظومه‏های پس از نظامی یا تقلیدی از نظامی است یا متأثّر از داستان‏های ایرانی و یا برگرفته از داستان‏های قرآنی که هیچ‏گاه به پای منظومه‌‏های نظامی نمی‏رسند.

در قرن نهم نیز با رواج منظومه‌سرایی، بسیاری از داستان‌های عامیانه به نظم درآمدند؛ ازجمله: بهرام و گل‌اندام امین‌الدّین محمّد صافی سبزواری و جلال و جمال (تألیف ۸۰۸) اثر محمّد نزل‌آبادی.

از قرن نهم به‌بعد، دو خصوصیت برجسته در منظومه‌ها به چشم می‌خورد که عبارتند از: کمّیت منظومه‌ها و بیان رمزی آن‌ها. قرون دهم تا سیزدهم به لحاظ کمّی و از نظر شماره‌ی منظومه‌ها معادل است با چهار ‌برابر تمام منظومه‌های قرون گذشته، به طوری‌که منظومه‌سرایی در این سه قرن به‌صورت یک سنّت در‌آمد؛ یعنی هر شاعری رسالت خود را با نظم یک داستان عاشقانه پایان‌یافته می‌دید و معلوم است که با چنین گسترش چشمگیر، زبان منظومه‌ها بسیار نازل‌تر از دوران قبل خواهد بود. در تمامی منظومه‌های این دوران، تمامی خصوصّیات داستان‌های گذشته را می‌توان یافت. زبان آن‌ها عموماً ساده و متمایل به زبان عامّه‌ی مردم است؛ چنان‌که در بیشتر موارد، رنگ داستان‌های عامیانه را به خود می‌گیرد و از این جهت شاید دشوار باشد برخی از آن‌ها را در کنار منظومه‌های عاشقانه دوران گذشته، چون آثار نظامی و امیرخسرو قرار دارد. «در این دوره، مانند آن است که شعر غنایی از آن اعتلای آسمانی افتاده و زمینی شده است.