میرجلال الدین کزازی
زندگینامه و معرفی کتاب‌های میرجلال الدین کزازی
میرجلال‌الدین کزازی (Mir Jalaleddin Kazzazi) زاده‌ی ۱۳۲۷، چهره‌ی ماندگار فرهنگ و ادب ایران در پنجمین همایش چهره‌های ماندگار ایران در سال ۱۳۸۴ است. استاد دانشگاه علامه طباطبایی در رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی است و یکی از شاهنامه‌پژوهان برجسته‌ی کشور. شاعر، نویسنده، محقق و مترجم؛ و مشهور است که در گفتار و نوشتار خود اصرار به استفاده از واژه‌های پارسی سره دارد.
بیوگرافی جلال الدین کزازی
میر جلال‌الدین کزازی به تاریخ بیست‌وهشتم دی‌ماه ۱۳۲۷ در شهر کرمانشاه متولد شد. خانواده‌اش اصالتاً از روستایی به اسم کزاز در استان مرکزی بودند. نام پدرش سید محمود کزازی بود. خانواده‌ی پدری‌اش از بزرگان کرمانشاه بودند. پدربزرگش، سید حسین کزازی، رئیس اداره‌ی معارف کرمانشاه بوده و از ابتدا اصلاً برای ساخت حوزه‌ی علمیه به کرمانشاه کوچ کرده بودند.
میرجلال‌الدین دوران مدرسه‌ی خود را در مدرسه‌های آلیانس و مدرسه‌ی رازی کرمانشاه گذراند. از همان دوران دانش‌آموزی با زبان و ادب فرانسه آشنا می‌شود و این زبان را به‌خوبی می‌آموزد. وی همچنین علاقه‌ای به سرودن شعر نیز داشته است. از همان سال‌های نوجوانی شعرهای خود را در هفته‌نامه‌های کرمانشاه چاپ و منتشر می‌کرد. حتی برای خود تخلص هم داشته است. شعرهای اولیه‌ی خود را با تخلص اِکرام چاپ می‌کرده اما بعدتر تخلص زروان را انتخاب می‌کند.
کزازی در سال ۱۳۵۹ اولین مجموعه شعر خود را با عنوان پیروزی خون بر شمشیر: برگی چند از ادبیات انقلاب اسلامی ایران منتشر می‌کند. همان‌طور که از عنوان و سال چاپ آن پیداست شعرهایی پیرامون انقلاب ۵۷ است.
کزازی برای ادامه‌ی تحصیل در مقطع دانشگاه به تهران می‌رود. علاقه‌ی بسیار زیاد او به فرهنگ و ادبیات ایران باعث می‌شود رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی را در دانشگاه انتخاب کند. وی در سال ۱۳۵۱ موفق می‌شود در رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی مدرک کارشناسی خود را از دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران دریافت کند. بیست‌سالی طول می‌کشد تا تحصیلات عالی دانشگاهی خود را در مقطع دکترا به پایان برساند. در سال ۱۳۷۱ در دانشگاه تهران، از رساله‌ی دکترای خود با عنوان نمادشناسی در شاهنامه دفاع می‌کند.
رساله‌ی دکتری کزازی نقطه‌ی شروعی برای شاهنامه‌پژوهی وی بود. شاهنامه‌ای که تماماً از فرهنگ ایرانی در آن سخن رفته است و یکی از منابع دست اول در حوزه‌ی ایران‌شناسی نیز هست. از سویی آشنایی وی با زبان‌های اروپایی مثل فرانسه که از دوران مدرسه به یاد داشت و نیز زبان‌های انگلیسی، آلمانی و اسپانیایی فرصتی را برای او ایجاد کرد که به مدت سه سال از ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۶ به اسپانیا برود و در رشته‌ی ایران‌شناسی تدریس کند.
میرجلال‌الدین با خانم سیمین‌دخت دیده‌دار ازدواج کرد. آنها چهار فرزند دارند؛ دو پسر با نام‌های امیر صدرالدین و امیر رهام و دو دختر یکی ستی آناهیت و دیگری ستی ماندان.
فارسی سره
اگر اسم میرجلال‌الدین کزازی را در یک جمعی ببریم اغلب کسانی که نام وی برایشان آشناست به شاهنامه‌پژوهی و فارسی سره سخن‌گفتن او را می‌شناسند. کزازی سال‌هاست به‌طور خیلی جدی تلاش می‌کند تا هم در سخن‌گفتن و هم در نوشتن، حتی یادداشت‌های تحقیقی و پژوهشی خویش، تماماً کلمات فارسی به کار ببرد و به‌نوعی واژه‌های عربی را کنار گذاشته است. از این رو باعث شده ارتباط برقرارکردن با او برای مخاطبان چه وقتی در سخنرانی‌هایش شرکت کرده‌اند یا وقتی دارند یکی از کتاب‌های او را مطالعه می‌کنند، سخت باشد و ارتباط به‌‌درستی صورت نگیرد. از سویی، این نوع زبان فارسی، عاری از زبان بیگانه، برای بعضی مخاطبان جذابیت خاصی دارد و آنها را به پای سخنرانی‌های وی می‌کشاند.
مروری بر کتاب‌ها و آثار میر جلال الدین کزازی
آثار کزازی آن‌قدر زیاد و از چنان تنوعی برخوردار است که برای شناخت حوزه‌های پژوهشی وی بهتر است آنها را دسته‌بندی کنیم. در ادامه به بعضی آثار مهم او اشاره می‌کنیم:
دفترهای شعر
کزازی به‌جز دفتر «پیروزی خون بر شمشیر» که سال ۱۳۵۹ آن را منتشر کرده بود، دفترشعرهای دیگری هم چاپ کرده است از جمله «دستان مستان» و «بر آستان آسمان» (مجموعه رباعی‌های شاعر) که نشر گویا آنها را در سال ۱۳۹۸ منتشر کرده است. همچنین نشر برسم در سال ۱۳۹۸ دفتر شعری با عنوان «در این خم چرخ» منتشر کرد که سروده‌های دو سال قبل از چاپ آن بوده است. ازجمله دفتر شعرهای کزازی می‌توان به «از روزن راز» (نشر کلک سیمین)، «چشم و چراغ بهار» (نشر دیباچه) و «بیکران سبز» (نشر مرکز) اشاره کرد. با نگاهی به شعرهای کزازی ملاحظه می‌شود که زبان فارسی سره‌ای که از سال‌ها بدان مبادرت می‌ورزد روند تکاملی خود را طی کرده است. به‌طوری که زبان اولین دفتر شعر او اصلاً قابل مقایسه با دفتر شعرهای اخیرش نیست.
زندگی‌نامه‌ی شخصیت‌های بزرگ
کزازی در سال ۱۳۹۳ زندگی زرتشت پیامبر را به شیوه‌ای داستانی روایت کرد و نوشت. «وخشور ایران: داستانی بر پایه‌ی سرگذشت زرتشت» عنوان این کتاب ۱۶۸ صفحه‌ای است.
پیش از آن «فرزند ایران: بر پایه‌ی زندگی فردوسی» را هم در قالب داستان می‌نویسد. انتشارات معین در سال ۱۳۹۲ آن را منتشر می‌کند. این زندگینامه که ۱۹۲ صفحه است تا ۱۴۰۱ به چاپ هشتم رسیده است.
«پدر ایران: داستانی بر پایه‌ی سرگذشت کوروش بزرگ» عنوانی کتابی است که کزازی با نثر باستانی خاص خود سرگذشت شخصیت بزرگی در تاریخ ایران را روایت می‌کند که در جهان به گفتار نیک، پندار نیک، کردار نیک مشهور است. انتشارات معین این کتاب را در سال ۱۳۹۵ منتشر کرد.
پژوهش، گزارش و شرح متون
مجموعه کتاب‌هایی که در هر کدام بیست غزل حافظ را گزارش و شرح کرده با عنوان‌هایی مثل گامی در بیکران، بر آستان جانان، دیر مغان، چراغی در باد، پند و پیوند.
در مجموعه‌ای دیگر یک یا چند قصیده (چامه) از خاقانی را گزارش کرده است؛ از جمله سراچه‌ی آوا و رنگ، رخسار صبح، گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی شروانی، سوزن عیسی.
به‌علاوه ویرایشی نو از دیوان خاقانی شروانی (دو جلدی)، رباعیات خیام، غزل‌های سعدی و شاهنامه‌ی فردوسی (سه جلدی) به دست داده و نشر مرکز آنها را چاپ و منتشر کرده است.
اما مهم‌ترین پژوهش کزازی را می‌توان مجموعه‌ی ده جلدی «نامه‌ی باستان» دانست که ویرایش و گزارشی از شاهنامه‌ی فردوسی است. از سال ۱۳۹۰ انتشارات سمت این مجموعه را منتشر کرده است که علاوه بر دانشجویان کارشناسی‌ارشد و دکتری ادبیات فارسی، دوست‌داران شاهنامه‌ی فردوسی نیز ازجمله مخاطبان این مجموعه هستند. کزازی گزارش و شرح خود را از روی نسخه‌ی شاهنامه چاپ مسکو نوشته است.
«بازنوشت شاهنامه» پژوهش دیگری از کزازی در حوزه‌ی شاهنامه‌پژوهی است. انتشارات زرین و سیمین در سال ۱۳۹۲ این کتاب را به‌صورت دو جلدی، گلاسه با قاب منتشر کرد. کسانی که علاقه‌مند به شاهنامه هستند می‌توانند این نسخه از شاهنامه را که کزازی تصحیح کرده است در کتابخانه‌ی خود داشته باشند.
«مازهای راز: جستارهایی در شاهنامه» کتاب دیگری از کزازی است که پیرامون شاهنامه در سال ۱۳۷۰ نوشته است. «خشم در چشم» که تفسیری از داستان پرآوازه‌ی رستم و اسفندیار شاهنامه است، پژوهش دیگری از کزازی در حوزه‌ی شاهنامه‌پژوهی است.
«سخنی از سیمرغ» مجموعه گفت‌وگوهای انتقادی کزازی پیرامون شاهنامه است که سامان اصفهانی آنها را در قالب این کتاب گردآوری کرده است.
علاوه بر شاهنامه‌پژوهی کزازی در حوزه‌ی عرفان نیز پژوهش‌هایی انجام داده است. شاید یکی از مهم‌ترین نوشته‌های وی در این موضوع کتاب «دمی با خویشتن: گذر و نگری بر نهانگرایی و رازآشنایی» باشد که در باب سیر و سلوک و عرفان است.
این‌ها فقط اشاره‌ی کوتاهی به آثار پژوهشی کزازی است و البته کتاب‌های بسیار دیگری هم هست که امکان پرداختن به همه‌ی آنها وجود ندارد. اما باید به بخشی از پژوهش‌های وی که معطوف به علوم بلاغت می‌شود هم اشاره کنیم.
مجموعه‌ی سه جلدی زیباشناسی سخن پارسی با عناوین «بیان»، «بدیع» و «معانی» که نشر مرکز آنها را چاپ و منتشر کرده است و به‌عنوان کتاب درسی دانشگاهی از آن بهره برده می‌شود. همچنین وی کتاب «بدایع‌الافکار فی صنایع‌الاشعار» میرزا حسین واعظ کاشفی سبزواری را تصحیح و ویرایش کرده است.
سفرنامه‌ها
میرجلال‌الدین کزازی اولین سفرنامه‌ی خود را درباره‌ی سفر خود به چین نوشت با عنوان «دیدار با اژدها». این سفرنامه‌ی کوچک را نشر قطره در سال ۱۳۸۰ انتشار داد و در سال ۱۳۹۸ نشر گویا آن را تجدید چاپ کرد.
«روزهای کاتالونیا (روزنگارهای سفر اسپانیا)» کتابی است که نویسنده خاطرات سفر خود به اسپانیا را نوشته است. اول بار در سال ۱۳۸۴ منتشر شد.
دو سال پس از آن، در سال ۱۳۸۶، «چهار سفرنامه‌ی کوتاه: از دهلی نو تا آتن کهن» را در ۱۴۴ صفحه منتشر کرد.
یکی از سفرنامه‌های کزازی در قالب قصیده‌ای سروده شده و درباره‌ی سفر شاعر به نیویورک است که اول بار انتشارات یار دانش در سال ۱۳۹۳ آن منتشر کرده است. «یورک‌نامه‌ی نو» را نشر فوژان در سال ۱۳۹۵ به‌همراه گفت‌وگوی شاعر با غلام‌رضا خاکی درباره‌ی سفرنامه‌نویسی دوباره منتشر کرد.
کزازی که به پاریس هم سفر کرده بوده در سال ۱۳۹۵ خاطرات سفر خود را به پایتخت فرانسه در ۲۵۵ صفحه می‌نویسد و عنوان «آنک پاریس...» را برای آن انتخاب می‌کند.
کزازی سفرنامه‌ی دیگری در سال ۱۳۹۷ نوشت با عنوان «در سرزمین سایه‌ها: روزنگارهای سفر به انگلستان و اسکاتلند» که نشر دیباچه‌ی کرمانشاه آن را چاپ و منتشر کرد.
ترجمه‌های جلال الدین کزازی
علاقه‌ی کزازی به تاریخ باستان باعث شده او به حماسه‌های منظوم دنیا نیز علاقه‌مند باشد. «ایلیاد» و «اُدیسه» هومر، «انه‌اید» ویرژیل از جمله کتاب‌هایی است که او در این زمینه ترجمه کرده است. وی «کمدی الهی» دانته را نیز ترجمه کرده است و نکته‌ی جالب توجه در مورد این کتاب این است که مترجم به سبک سره‌نویسی خود عنوان «کمدی الهی» را در کمانک «خندستان خدایی» نوشته است.
«رویدادهای شهر سنگی» اسماعیل کاداره، نویسنده‌ی معروف آلبانیایی، روایتی داستانی از خاطرات کودکی و نوجوانی نویسنده است که کزازی اول بار سال ۱۳۷۰ آن ترجمه کرد.
«تلماک» اثر فنلون، «افسانه‌های دگردیسی» سروده‌ی اوید (مجموعه شعر یونانی) و «درباره‌ی طبیعت» (اشعار آموزنده‌ی لاتین) از لوکرس از دیگر آثار کلاسیکی هستند که کزازی آنها را ترجمه کرده است. مترجم در مقدمه‌ی «تلماک» که نمایشنامه‌ای فرانسوی است نوشته است که این کتاب ارزشمند را می‌توان با «قابوسنامه» عنصرالمعالی در فارسی مقایسه کرد و سنجید و هر دو از بهترین آثار کلاسیک هستند.
سایر آثار مهم کزازی
«در سایه‌ی آفتاب» مجموعه‌ای از نوشته‌ها و یادداشت‌های کزازی به درخواست دیگران بر کتاب‌هایشان نوشته یا در ماهنامه‌ها و نشریات علمی به چاپ رسیده است. امتیاز این کتاب در این است که مخاطب می‌تواند مقدمه‌های کزازی را که بر کتاب‌های مختلف نوشته است به‌صورت یک‌جا در قالب یک کتاب مطالعه کند.
«کرمانشاه شهر شگرف ماه» نام کتابی است که کزازی درباره‌ی دیار مادری خود نوشته است و از ابعاد مختلف ادبی، فرهنگی و تاریخی به این منطقه‌ی کهن نگریسته است.
«شگرف و شگفت: جستارها و نوشتارهایی در فرهنگ و ادب ایران» مجموعه مقالاتی است که در باب ادبیات و فرهنگ ایران زمین نوشته شده است. زبان فاخر نویسنده جذابیت خواندن این کتاب را با چنین موضوعی دوچندان کرده است.
سخنرانی‌های میرجلال الدین کزازی
میرجلال‌الدین کزازی در طی سال‌های متمادی سخنرانی‌های بسیار زیادی در موضوعات فرهنگی و ادبی ایران داشته است که بعضی از آنها را می‌توان در سایت‌های مخصوص ویدئو مثل آپارات و نماشا مشاهده کرد. اما یک همت عالی می‌طلبد که مجموعه‌ی این‌ها را به‌صورت یک‌جا گردآوری و براساس موضوع و زمان تدوین و منتشر کرد.
از سخنرانی‌های اخیر وی می‌توان به برگزاری دوره‌ی برخط «زن در آینه‌ی اسطوره» در آکادمی علم اشاره کرد که از مهر ۱۴۰۳ طی پنج جلسه ارائه شد.
بزرگداشت کزازی
در نوزدهم دی‌ماه ۱۴۰۲، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی مراسم نکوداشتی برای میرجلال‌الدین کزازی برگزار کرد. در این مراسم کزازی را «میر زبان فارسی» خواندند. میری که تمامی ساحت‌های وجودی‌اش همچون یک سمفونی بزرگ در هماهنگی و هم‌آوازی است.
جوایز و افتخارات جلال الدین کزازی
در سال ۱۳۶۹جایزه‌ی بهترین کتاب سال را برای ترجمه انه‌اید ویرژیل دریافت کرد؛
جایزه نخست پژوهش‌های بنیادین هجدهمین جشنواره‌ی خوارزمی برای نگارش نامه‌ی باستان در سال ۱۳۸۳؛
در سال ۱۳۸۴چهره‌ی برگزیده‌ی استان کرمانشاه؛ چهره‌ی ماندگار در ادب و فرهنگ؛ و دریافت نشان زرین و سپاس‌نامه از بزرگ‌ترین انجمن ادبی و فرهنگی یونان، پارناسوس، به‌عنوان برجسته‌ترین ایرانی در گسترش و شناساندن فرهنگ و ادب یونان؛
پژوهشگر برگزیده در دانشکده‌ی ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی در سال ۱۳۸۵؛
همچنین معرفی چهره‌ی ماندگار و پژوهشگر نمونه در شهر کرج و استان مرکزی در سال‌های ۱۳۸۷ و ۱۳۸۸.
