کتاب امر الهی یونانی

کتاب امر الهی یونانی در نظر هگل، والتر ف. اوتو و هایدگر اثری از فرانسوا توشار و ژان لوکسروا است که با ترجمه شروین اولیایی در انتشارات شوند به چاپ رسیده است.

درباره کتاب امر الهی یونانی در نظر هگل، والتر ف. اوتو و هایدگر

این کتاب از دو متنِ مستقل تشکیل شده که هر دو درباره‌ امر الهی یونانی است و محور اصلی‌شان، معنا و خاستگاهِ امر الهی یونانی در آثار والتر ف. اوتو است. والتر فریدریش اوتو (۱۹۵۸-۱۸۷۴) زبان‌شناسِ بزرگ آلمانی، به‌خصوص برای نگاه متفاوت‌اش به معنای اساطیر و دینِ یونان باستان مشهور است. او بر اندیشه‌ متأخر مارتین هایدگر نیز تأثیر بسزایی داشته است. از آثار مهم او می‌توان به «خدایان یونان» (۱۹۲۹)، «دیونیزوس، اسطوره و آیین» (۱۹۳۲)، «تئوفانیا» (۱۹۵۹) و «اسطوره و جهان» (۱۹۶۲) اشاره کرد. کتاب او «تئوفانیا: جانمایه‌ی دینِ یونان باستان» توسط نشر ثالث و با ترجمه‌ منوچهر اسدی به فارسی انتشار یافته است.

متن نخست کتابِ حاضر، تألیف فرانسوا توشار است. وی مدرک کارشناسی ارشد فلسفه از دانشگاه پاریس دارد؛ تز دکترای او «فلسفه‌ی هگلی در نور انگاره‌ نام دارد. او در حال حاضر به تدریس فلسفه در دانشگاه بلز پاسکال در شهر کلرمون فرانِ فرانسه اشتغال دارد. مقاله‌ حاضر به قلم او، تحت عنوان «صورت خدای یونانی نزد هگل و والتر ف. اوتو»، در نشریه‌ مطالعات فلسفی منتشر شده است. این متن می‌کوشد تأثیر اندیشه‌ی هگل را بر نگاه پدیدارشناسانه‌ی اوتو به امر الهی و خدایان نشان دهد تا از این طریق، معنا و تبار اصطلاحاتِ گشتالت (Gestalt) و آشکارگی (Offenbarung) را روشن کند.

 گشتالتِ آلمانی معانی گوناگونی از جمله: «هیکل»، «پیکر»، «شکل»، «صورت»، «شخصیت» و ... دارد و در زبان فرانسه اغلب به “figure” ترجمه می‌شود. مترجم در این اثر ترجیح داده آن را به فراخور متن به “صورت” برگرداند.

متن دوم که خود به شکلِ کتابی مستقل در فرانسه منتشر شده، «والتر ف. اوتو و معنای یونانیِ امر الهی» نام دارد و اثری است از ژان لوکسروا (ژان لوکسروا فیلسوف فرانسوی و از شاگردان سابق ژان بوفره است، او مدیریت برنامه‌ کالج بین‌المللی فلسفه و استادی فلسفه را در کارنامه‌ خود دارد. ژان لوکسروا برخی از آثار مارتین هایدگر، والتر فریدریش اوتو، تئودور آدورنو، سوفوکل، افلاطون و ارسطو را از یونانی و آلمانی ترجمه کرده است. او همچنین تألیفاتی درباره‌ اندیشه‌ یونانی، مسئله‌ی زمان، اخلاق، فرهنگ و معنای آثار هنری دارد). این متن می‌کوشد معنای امر الهی را در آثار اوتو و تأثیر آن را بر اندیشه‌ هایدگر تبیین کند و به ما کمک می‌کند تا دلالتِ واژه‌های خدا (θεός) و امر الهی (θεῖον) برای یونانیان و نیز تجربه‌ی آنان از الوهیت را درک کنیم.

شاید در پرتو این مفاهیم بتوانیم درباره‌ «غیاب خدایان» هولدرلین و «مرگ خدا» نیچه‌ای در افقِ خائوس یا خلاءِ آغازین به‌مثابه‌ امر مقدس بیاندیشیم. شاید بتوانیم بر معنای «خدا پس می‌نشیند» در کلام ارنست یونگر و هایدگر درنگ کنیم و در این مسئله ژرف‌اندیشی کنیم که وقتی هایدگر از خدا، خدایان، امر الهی و آخرین خدا سخن می‌گوید چه منظوری دارد؟ وقتی هایدگر می‌گوید، «هنوز تنها یک خدا می‌تواند ما را نجات دهد» از کدام «خدا» سخن می‌گوید؟ یا وقتی در ادای سهمی به فلسفه می‌نویسد: «آخرین خدا حقیقتِ هستی است» چه چیز را در نظر دارد؟

پس پیش از هر چیز لازم است بپرسیم معنای «امر الهی» برای یونانیان چیست و آن‌ها چه «تجربه‌ای» از این امر داشتند؟ این پرسشی است که کتاب حاضر می‌کوشد به آن پاسخ دهد.

 خواندن کتاب امر الهی یونانی در نظر هگل، والتر ف. اوتو و هایدگر را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 علاقه‌مندان و پژوهشگران حوزه فلسفه غرب مخاطبان این کتاب اند.

 بخشی از کتاب امر الهی یونانی در نظر هگل، والتر ف. اوتو و هایدگر

دیگر این اتفاقی نیست که آثار دینِ زیبایی‌شناسانه بیش از هر وقت دیگری زبانی هستند، زیرا این دقیقاً بر عهده‌ی زبان است که خودِ جهان‌شمول [عام] و خودِ یگانه [خاص] را با هم آشتی دهد، همان‌طور که هگل چندین مرتبه در پدیدارشناسی روح به این امر اشاره می‌کند. اما زبانی شدن این‌چنینیِ آثار نه به معنای برچیدن امر محسوس بماهو است و نه به معنای برچیدن امر الهی. زبانی که در آن ناپدیدیِ خودِ جهان‌شمول خدا و قدرت خودمختارش بیان می‌شود، هنوز هم شکلی از حاضرسازیِ امر الهی در شکل خودی است که چیزی را به بیان درمی‌آورد. این دقیقاً چیزی است که امکان گذار از این‌جا به دینِ آشکار، یعنی به مسیحیت را فراهم می‌کند. این دو دقیقه‌ی پدیدار که صورت خدای یونانی را مشخص می‌کنند، برای این‌که با یکدیگر آشتی کنند، همچنین باید ناپدید شوند، حتی اگر از این پس خود را با یکدیگر این‌همان بدانند.

پرسش آغازین‌مان را از سر بگیریم و نتیجه‌گیری کنیم: پس درباره‌ی انگاره‌ی صورت که از پس خدای یونانی در جستجویش بودیم، چه بگوییم؟ یادآوری کنیم که این انگاره در پدیدارشناسی روح معنایی عمومی دارد: فرآیندی کلی را در یکی از تعینات یگانه‌اش تعیین می‌کند. فرمول‌بندیِ دلالت پدیدارشناسانه‌ی صورت را در آغاز بخش «دین» می‌یابیم: «{...} روح با گذاری به‌واسطه‌ی تعین، از جهان‌شمولی‌اش [عامیت‌اش] تا یگانگی پایین می‌آید. تعین یا حد میانیْ آگاهی، خودآگاهی و غیره است. اما یگانگی از صورت‌های این دقایق تشکیل می‌شود. به همین خاطر است که دقایق روح را در یگانگی یا تحقق‌اش حاضر می‌کنند و در زمان از یکدیگر متمایز می‌شوند، اما به طریقی که صورت آتی، صورت‌هایی را که پیشین بر آن‌اند در خودش حفظ می‌کند». مانند خدای یونانی که صورت‌اش محصور است و متناهی، زیرا که یگانه است و در عین حال، بازتابی از وحدتِ کل است، صورتِ پدیدارشناسانه نیز در معنای عام خود یگانه است، اما دارای یگانگی‌ای جهان‌شمول است. این صورت کلیتِ فرآیند در دقیقه‌ای از آن است، تحت یکی از نظرگاه‌ها به آن. با این همه اشتباه است که از صورت خدای یونانی صرفاً استعاره‌ای بسازیم برای هر صورت عام. صورت خدای یونانی، صورت تمام و کمال است (صورت تمام صورت‌ها). آگاهی یونانی از امر الهی، آگاهی پدیدارشناسانه‌ی تمام و کمال است، که به طور حتم در دوپهلوییِ پدیدار در نظر گرفته شده است. این آگاهی به‌منزله‌ی پدیدارشناسی، نگاهی است که می‌ماند، تثبیت می‌کند، سازماندهی می‌کند و در عین حال، امر محسوس را نجات می‌دهد. حرکت شخصیت محض، خودی که خویشتن را همچون نفی و احیا می‌داند، مطمئناً نه چیزی یونانی بلکه کاملاً مسیحی است و مدرنیته آن را به‌شکلی فلسفی می‌پذیرد. با این همه باید حرف خود را دقیق‌تر بیان کنیم: چرا که هگل با به کار گرفتن صورت یک خدای یونانی، البته صورتِ نا‌-صورت، در پیشگفتار پدیدارشناسی روح، فرآیندی فلسفی را توصیف می‌کند که در جریان خود هر تثبیتی را در هم می‌شکند: «پدیدارْ زایش و ناپدیدی است که خودش نه می‌زاید و نه ناپدید می‌شود، بلکه در خود است و تحقق و حرکت زیست حقیقت را ایجاد می‌کند. بدین‌سان امر حقیقی، هذیانی باکوسی۵۵ است که در آن هیچ عضوی نیست که سرمست نباشد و چون هر عضو، در حالی که خود را جدا می‌سازد، خود را به شکل بی‌واسطه منحل می‌کند، این هذیان همچنین آرامشی شفاف و ساده است»