جایزه ادبی من بوکر
معرفی جایزه ادبی من بوکر
«من‌بوکر» (Man Booker) یکی از معتبرترین جوایز ادبی جهانی است که هرساله به بهترین اثر داستانی بلند اهدا می‌شود؛ البته به شرط آن‌که داستان به زبان انگلیسی نوشته شده باشد. این جایزه از سال ۱۹۶۹ با عنوان «جایزه بوکر برای داستان» آغاز به کار کرد، اما از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۹، با نام «جایزه من‌بوکر» به فعالیت خود ادامه داد. تا سال ۲۰۱۴، تنها نویسندگان کشورهای مشترک‌المنافع، ایرلند و آفریقای جنوبی واجد شرایط جایزه‌ی من‌بوکر بودند، اما از آن زمان تا امروز، تمامی نویسندگان انگلیسی‌زبان می‌توانند برای کسب این جایزه با یکدیگر رقابت کنند.
برندگان جایزه‌ی من‌بوکر توسط گروهی متشکل از نویسندگان، ناشران، روزنامه‌نگاران و هنرمندان برجسته تعیین می‌شوند. برگزیدگان این جایزه، علاوه‌بر شهرت جهانی، مبلغ پنجاه‌هزار پوند را نیز دریافت می‌کنند. لازم است به این نکته هم توجه داشته باشید که علاوه‌بر جایزه‌ی اصلی من بوکر، «جایزه بین‌المللی بوکر» نیز وجود دارد که به آثار ترجمه‌شده اختصاص پیدا کرده است. بنابراین علی‌رغم شباهت اسمی این دو جایزه، کاربرد آن‌ها با یکدیگر متفاوت است.
در ادامه چندو‌چون جایزه‌ی من‌بوکر را با جزئیات بیشتری بررسی می‌کنیم و سری هم به برندگان این جایزه و عنوان آثارشان می‌زنیم.
تاریخچه و بنیان‌گذاری
جایزه‌ی من‌بوکر نخستین بار در سال ۱۹۶۹ و با عنوان «جایزه بوکر برای داستان»، با حمایت مالی شرکت بوکر قدم به دنیای ادبیات گذاشت. بعدها نام آن کوتاه‌تر شد؛ تاجاییکه امروزه آن را با نام «بوکر» می‌شناسند. جک کمپبل، چارلز تایرل و تام ماشلر از چهره‌های شاخصی بودند که در تأسیس این جایزه نقش داشتند.
در سال ۲۰۰۲ بود که مدیریت این جایزه به «بنیاد جایزه بوکر» واگذار شد و شرکت سرمایه‌گذاری «مَن‌گروپ» هم حمایت مالی آن را به عهده گرفت. بنیاد جایزه بوکر مرکز خیره‌ی مستقلی است که تمام سود شرکت «بوکر پرایز تریدینگ» را صرف جایزه‌ی من‌بوکر و برندگان آن می‌کند.
مبلغ این جایزه از سال ۱۹۷۸ تا امروز، تغییر چشمگیری داشته است اما در حال حاضر، شامل پنجاه‌هزار پوند است. نشان اصلی جایزه‌ی من‌بوکر را هنرمند مشهور، «یان پیِنیِکُفسکی»، طراحی کرده است.
ساختار و فرآیند جایزه بوکر
جایزه‌ي من‌بوکر از سال ۱۹۶۹ برای سنجش و ارزیابی آثار داستانی بلند در بریتانیا و ایرلند تأسیس شد، اما از سال ۲۰۱۴، با گسترش مرزهای خود، این امکان را فراهم کرد که تمامی نویسندگان آثار انگلیسی، فارغ از ملیت خود بتوانند در آن شرکت کنند. مسئول برگزاری این جایزه، مؤسسه‌ی خیره‌ای به نام «بنیاد جایزه بوکر» است و تمامی هزینه‌های آن نیز از سود شرکت «بوکر پرایز تریدینگ» تأمین می‌شود.
هرساله گروهی پنج‌نفره متشکل از هنرمندان و نویسندگان شاخص، موظف می‌شوند آثار داستانی انگلیسی را با توجه به معیارهای مشخصی ارزیابی کنند. در مرحله اول، فهرستی بلند و در مرحله‌ی دوم، فهرستی کوتاه از آثار برگزیده ارائه می‌شود. کتابی که در نهایت انتخاب می‌شود، یکی از آثار فهرست کوتاه است.
ویژگی‌های این جایزه
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های من‌بوکر فرآیند دقیق آن است. گروهی که برای داوری و ارزیابی آثار انتخاب می‌شوند، بررسی داستان‌ها را در چند مرحله انجام می‌دهند. همین روش باعث می‌شود تا آثار داستانی در کنار هم و به‌تدریج سنجیده شوند.
نکته‌ی دیگر این‌که از سال ۲۰۱۴، محدودیت جایزه‌ی من‌بوکر برداشته شد و تمامی نویسندگان انگلیسی‌زبان توانستند برای کسب این جایزه تلاش کنند. بنابراین، گستردگی من‌بوکر یکی‌دیگر از مشخصه‌های اصلی آن است که فرصتی را برای شناخته‌شده در اختیار نویسندگان تازه‌کار داستان‌های انگلیسی قرار می‌دهد.
فرآیند انتخاب برندگان جایزه من بوکر
روند انتخاب برندگان جایزه‌ی من‌بوکر از دقت و حساسیت بالایی برخوردار است. به این منظور، گروهی پنج‌نفره از سوی بنیاد جایزه‌ی من‌بوکر برای داوری انتخاب می‌شوند. این گروه را نویسندگان، ناشران، هنرمندان و گاهی سیاستمداران مطرح تشکیل می‌دهند. پس از ارزیابی دقیق آثار داستانی انگلیسی، ابتدا فهرستی بلند منتشر می‌شود که نام بیشتر آثار منتشرشده به انگلیسی را دربرمی‌گیرد. آثار این فهرست همگی با معیارهای اولیه‌ی جایزه‌ی من‌بوکر مطابقت دارند. در مرحله‌ی بعد، هیئت داوران فهرستی کوتاه را منتشر می‌کند که صرفاً نام تعداد اندکی از آثار فهرست بلند را در خود دارد.
در نهایت، بعد از بررسی‌های دقیق و چندمرحله‌ای آثار فهرست کوتاه، کتابی به‌عنوان بهترین اثر داستانی انتخاب شده و جایزه‌ی من‌بوکر به نویسنده‌ی آن تعلق می‌گیرد.
مبلغ جایزه و اهمیت آن
مبلغ اولیه‌‌ای که مؤسسان من‌بوکر برای برندگان آن در نظر گرفته بودند، پنج‌هزار پوند بود. رفته‌رفته این مبلغ افزایش پیدا کرد؛ تاجاییکه در سال ۲۰۰۲ به پنجاه‌هزار پوند رسید. با این وصف، من‌بوکر یکی از باارزش‌ترین جایزه‌های ادبیات داستانی به شمار می‌آید.
نویسندگانی که نامشان در فهرست کوتاه من‌بوکر آمده باشد، هرکدام دوهزارو‌پانصد پوند دریافت می‌کنند و نسخه‌ای ویژه از کتابشان نیز به ایشان اعطا می‌شود.
علاوه‌بر این‌ها، این نکته را نیز نباید فراموش کنیم که ارزش مالی جایزه‌ی من بوکر، صرفاً به مبلغ اصلی آن محدود نمی‌شود. کسب این جایزه باعث می‌شود مخاطبان بی‌شماری برای خرید آن به کتاب‌فروشی‌ها هجوم بیاورند و در نتیجه، مبلغ قابل‌توجهی نیز از فروش کتاب نصیب نویسندگان برگزیده‌ی من‌بوکر می‌شود.
معرفی برندگان شاخص جایزه من بوکر و آثارشان
حدوداً پنج دهه است که جایزه‌ی من‌بوکر به نویسندگان داستان‌های انگلیسی تعلق می‌گیرد. در فهرست برندگان این جایزه، نام‌های آشنایی به چشم می‌خورند که ممکن پیش از این، کتاب‌هایشان را خوانده باشید یا حتی پس از این، قصد داشته باشید سری به کتاب‌هایشان بزنید. در ادامه، عنوان برخی از مشهورترین برندگان من‌بوکر و نام آثار آن‌ها را مشاهده می‌کنید.
- پی.اچ. نیوبی، کتاب «چیزی برای پاسخ دادن» (Something to Answer For) ـ ۱۹۶۹
- وی. اس. نایپل، کتاب «در کشوری آزاد» (In a Free State) ـ ۱۹۷۱
- سلمان رشدی، کتاب «بچه‌های نیمه‌شب» (Midnight's Children) ـ ۱۹۸۱
- ج. م. کوتزی، کتاب «زندگی و زمانه مایکل ک» (Life & Times of Michael K) ـ ۱۹۸۳
- کازوئو ایشی‌گورو، کتاب «بازمانده روز» (The Remains of the Day) ـ ۱۹۸۹
- آرونداتی روی، کتاب «خدای چیزهای کوچک» (The God of Small Things) ـ ۱۹۹۷
- ایان مک‌‌یون، کتاب «آمستردام» (Amsterdam) ـ ۱۹۹۸
- ج. م. کوتزی، کتاب «ننگ» (Disgrace) ـ ۱۹۹۸
- مارگارت اتوود، کتاب «آدمکش کور» (The Blind Assassin) ـ ۲۰۰۰
- یان مارتل، کتاب «زندگی پی» (Life of Pi) ـ ۲۰۰۲
- هیلاری مانتل، کتاب «تالار گرگ» (Wolf Hall) ـ ۲۰۰۹
- هیلاری مانتل، کتاب «مجرمان را بیاورید» (Bring Up the Bodies) ـ ۲۰۱۲
- پل بیتتی، کتاب «میهن‌فروش» (The Sellout) ـ ۲۰۱۶
- آنا برنز، کتاب «شیرفروش» (Milkman) ـ ۲۰۱۸
- داگلاس استوارت، کتاب «شاگی بین» (Shuggie Bain) ـ ۲۰۲۰
تأثیر فرهنگی و ادبی این جایزه
می‌دانیم که من‌بوکر یکی از مشهورترین و معتبرترین جوایز بین‌المللی حوزه‌ی ادبیات است. این جایزه نه‌تنها به شناخته شدن آثار داستانی برجسته کمک می‌کند، بلکه تأثیر مهمی بر تشویق نویسندگان جوان به نوآوری دارد. اگر به آثار برندگان این جایزه نگاه دقیقی بیندازیم، می‌بینیم که بسیاری از آن‌ها در آثار خود به موضوعات اجتماعی، فرهنگی و انسانی توجه ویژه‌ای داشته‌اند. بنابراین، تقدیر از چنین نویسندگانی، به‌طور غیرمستقیم بر جریان‌های اجتماعی و فرهنگی اثرگذار خواهد بود.
نکته‌‌ای که نباید از آن غافل شد به نقش من‌بوکر در انتقال مفاهیم فرهنگی مربوط می‌شود. تصور کنید که در سراسر جهان، دوستداران کتاب بی‌صبرانه منتظر اعلام برندگان من‌بوکر باشند. چنین مخاطبانی قطعاً به سراغ کتاب‌هایی می‌روند که هیئت داوران این جایزه برگزیده باشند. بنابراین، آن‌چه که به‌عنوان مفاهیم و موضوعات فرهنگی در آثار برگزیده‌شده از سوی من‌بوکر بیان می‌شود، به‌تدریج در میان سراسر کتاب‌خوان‌های سراسر جهان رواج پیدا می‌کند.
جنجال ها و نکات جالب در مورد این جایزه
جایزه‌ی من‌بوکر، علی‌رغم اعتبار جهانی‌اش، بارها با جنجال و هیاهو همراه شده است. یکی از این جنجال‌ها به سال ۱۹۴۸ برمی‌گردد؛ یعنی زمانی که سلمان رشدی، برنده‌ی سال ۱۹۸۱ این جایزه، هیئت داوران من‌بوکر را «ضد جویس» و «ضد پروست» خواند. علت واکنش سلمان فارسی آن بود که رئیس هیئت داوران من‌بوکر گفته بود که آثار «جیمز جویس» و «مارسل پروست» را نخوانده است و علاقه‌ای هم به تقدیر از نویسندگانی مانند آن‌ها ندارد!
یکی از نکته‌های جالب جایزه‌ی من‌بوکر، برگزاری رویدادهای ویژه در سالگرد تأسیس آن است. برای مثال، در سال ۱۹۹۳، در بیست‌و‌پنجمین سالگرد من‌بوکر، عنوان «بورکرِ بوکرها» به سلمان رشدی اهدا شد. در سال ۲۰۰۸، چهلمین سالگرد من‌بوکر، بار دیگر عنوان «بهترین بوکر» به این نویسنده تعلق گرفت.
