کتاب درباره نقد بوم گرا

کتاب درباره نقد بوم گرا را زهرا پارساپور گردآوری کرده است و عبدالله نوروزی و حسن فتحعلی آن را به فارسی ترجمه کرده‌اند. این کتاب به نقد بوم‌گرا در ادبیات می‌پردازد و اطلاعات کاملی در اختیار دژوهشگران و علاقه‌مندان به حوزه نقد قرار می‌دهد. 

درباره کتاب درباره نقد بوم گرا

بازنگری در شاخه های مختلف علوم انسانی با رویکردی بوم‌گرایانه حدود نیم قرن است آغاز شده است و رشته‌های مختلفی را چون زبان، اخلاق، فلسفه، ادبیات، جغرافیا و تاریخ را در برگرفته است. در ادبیات این بازنگری در شاخه نقد خود را نشان داده است. نقد بوم‌گرا نسبت به سایر شاخه های نقد ادبی بسیار جوان است و بخشی از مبانی نظری و روش های آن هنوز شکل نگرفته است و یا انسجام لازم را ندارد.  

این کتاب همزمان دو نقش را در حوزه ادبیات ایفا می‌کند: نخست این که مثل هر شاخه دیگر از نقد، به آثار ادبی گذشته نگاهی نو داشته باشد. نگاهی که تفاوت اساسی با سایر نقدهای موجود دارد و آن بوم‌محور بودن آن است. همه شاخه‌های نقد به نوعی به انسان، فرهنگ، زبان، تاریخ و اجتماع او را محور قرار می‌دهند، درحالی‌که نقد بوم‌گرا انسان و همه مظاهر فرهنگ و تمدن را جزیی از بوم سپهر می‌داند و در شکل‌گیری آثار ادبی برای زمینه و طبیعت نقشی بسیار مؤثر قائل است. ناقد در این نقد می‌بایست نخست فکرخود را از همه شیوه‌ها و نگاه‌های موجود حتی نگاه صاحب اثر دور کند و سپس از منظری بوم‌گرا به نقد و تفسیر اثر ادبی بپردازد.

نقش دومی که نقد بوم‌گرا دنبال می‌کند، گسترش فکر و ارائه این نگاه تازه به همه انسان‌ها از جمله تولیدکنندگان آثار ادبی است تا با این نگاه تازه، تعریف تازه‌ای از رابطه و تعامل انسان با طبیعت و محیط زیست ارائه دهند. بی شک آثار ادبی که با این نگاه تازه شکل گرفته‌اند می‌توانند در بهبود رابطه انسان با محیط زیستش تأثیرگذار باشند.

خواندن کتاب درباره نقد بوم گرا را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام فعالان حوزه نقد ادبی پیشنهاد می‌کنیم

بخشی از کتاب درباره نقد بوم گرا

جدای از گونه‌های ملی، به طور کلی ویژگی‌های نقد بوم‌گرا کدامند؟ این زیربخش به حد و مرزهای بحث‌های درون نقد بوم‌گرا اشاره دارد که درباره موضوع مهم رابطهٔ بین فرهنگ و طبیعت است. شاید اساسی‌ترین نکته این باشد که منتقدان بوم‌گرا این باور را که هر چیزی ساخته زبان و یا اجتماع است، انکار می‌کنند. در نظر منتقد بوم‌گرا، طبیعت واقعاً در ورای ما و در بیرون وجود دارد، بدون آنکه به عنوان یک مفهوم نیازی به برجسته‌سازی و شناساندن داشته باشد؛ بلکه حقیقتاً در قالب موجودی است که بر ما تأثیر می‌گذارد و ما نیز بر او تأثیر می‌گذاریم و در صورت بدرفتاری، نابودش می‌سازیم؛ بنابراین، طبیعت تقلیل‌پذیر به مفهومی نیست که ما آن را قسمتی از کارکردهای فرهنگی (برای مثال همانطور که ما ممکن است خدایگانی تصور کنیم و بعد آن را به جهان نسبت دهیم) تصور کنیم. به طور کلی نظریه نقد تمایل دارد دنیای بیرون را برساخته زبان و اجتماع بداند که از قبل، در داخل گفتمان به شکل متن درآمده است، اما نقد بوم‌گرا این عقیده نظری دیرینه را مورد تردید قرار می‌دهد. مانند اظهار نظر بسیار منقول کِیت ساپر در کتاب تأثیرگذار طبیعت چیست؟ (What is Nature?): «این زبان نیست که سوراخی در لایهٔ اوزونش دارد.» (۱۵۱). بنابراین نقد بوم‌گرا اعتقاد بنیادین به «برساختگی» را، به آن شکل که جنبه مهمی از نظریه ادبی محسوب می‌شود، رد می‌کند. البته اعتقاد به جامعیت برساختگی اجتماعی، همیشه با این مخالفت مواجه بوده است که اگر این جامعیت مورد پذیرش باشد لزوماً غیر قابل شناخت خواهد بود (زیرا کلمهٔ «هر چیزی» خود ایده (هر چیزی ساختهٔ زبان و اجتماع است) را نیز در بر خواهد گرفت). ظاهراً در دهه ۱۹۸۰ گروه‌های معتقد به برساختگی اجتماعی در محیط‌های آکادمیک حضوری پررنگ داشته، برخی عقاید را کنار گذاشته و برخی دیگر را جایگزین کرده‌اند؛ آن‌گونه که هنوز بخش اعظمی از آثارشان در شاهرگ‌های علوم انسانی به قوت خود باقی است؛ بنابراین مشکل تصدیق یا رد این دیدگاه که هر چیزی برساختهٔ زبان و اجتماع است، یکه‌تازی خود را در بحث‌های روزانه پیرامون نظریه ادبی از دست نداده است. با این اوصاف، ماهیت ورود نقد بوم‌گرا به حوزهٔ نظری، به چالش کشیدن این امر است.

اما این نکتهٔ مهم اشاره به این امر ندارد که منتقدان بوم‌گرا دیدگاهی «پیش نظریه‌ای» و پیش پا افتاده نسبت به طبیعت دارند. پیرامون این موضوع تقابل‌های هنرمندانه و ارزشمندی صورت گرفته که شایستهٔ بررسی است و از لحاظ اهمیت، هم‌سنگ بحث‌های کلیدی است که پیرامون برخی اصول نظریه‌های مختلف مطرح شده است؛ نظیر گفت‌وگوهایی که بین اف. آر. لویس (F. R. Leavis) و رنه ولک (Rene Wellek) در دهه ۱۹۳۰ پیرامون اصول نقد ادبی، و گفت‌وگویی که بین اف. دبلیو. بیتسون (F.W. Bateson) و راجر فاولر (Roger Fowler) در دهه ۱۹۶۰ پیرامون زبانشناسی و نقد ادبی صورت گرفته است.