کتاب تبیین و ارزیابی دیدگاه ها در الهیات پسامدرن نوشتهٔ دیوید ری گریفین است که با ترجمه و تحلیل دکتر حمیدرضا آیت‌الهی استاد گروه فلسفهٔ دانشگاه علامه طباطبایی و رئیس انجمن علمی فلسفه دین ایران ترجمه شده است و در انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به چاپ رسیده است. کتاب تبیین و ارزیابی دیدگاه ها در الهیات پسامدرن با تجدید نظر و اضافات چاپ تکمیلی، متفاوت و جدیدی است از کتابی که پیش از این با عنوان «خدا و دین در جهان پسامدرن» و «خدا و دین در جهان پست مدرن» چاپ شده بود.

درباره کتاب تبیین و ارزیابی دیدگاه ها در الهیات پسامدرن

الهیات پسامدرن گریفین نوعی اثباتی از الهیات پسامدرن است. در حالی که اغلب رویکردهای پسامدرنی به الهیات از نوع سلبي است، بدین جهت لازم دیدم که در این چاپ جدید ابتدا انواع چهارگانهٔ عمده در الهیات پسامدرن را نشان دهم و از گونه های دیگر الهیات پسامدرن تبیینی ارائه دهم تا خواننده محترم جایگاه دیدگاه پویشی گریفین را در میان آنها دریابد، سپس به تبیین و ارزیابی نگرش گریفین در الهیات پسامدرن پرداخته شود.

لذا در چاپ جدید، کتاب به دو بخش تقسیم می شود: در بخش اول ، تبیینی از انواع نگرش ها در الهیات پسامدرن و ارزیابی آنها ارائه می شود و همچنین با یک دستنامه در الهيات پسامدرن، که انتشارات کمبریج منتشر کرده است، آشنایی ایجاد خواهد شد. در بخش دوم، ترجمه کتاب دیوید ری گریفین با عنوان « خدا و دین در الهیات پسامدرن: جستارهایی در الهیات پسامدرن» ارائه خواهد شد و در ض من آن نیز در پاورقی ها نقد و ارزیابی دیدگاه او از منظر تفکر الهیاتی اسلامی ارائه می گردید. به این جهت نام چاپ سوم به « تبيين و ارزیابی دیدگاه ها در الهیات پسامدرن» تغییر یافت که عنوانی جامع تر از عنوان قبلی باشد و نشان دهد که افزودنی هایی بر چاپ های قبلی کتاب وجود دارد.

حمیدرضا آیت‌الهی در مقاله‌ای با عنوان ارزیابی نگرش‌های الهیاتی پسامدرن از منظری فلسفی، به این بحث پرداخته است:

با توجه به گسترش اندیشهء پسامدرن در تمامی ابعاد زندگی انسان غربی،نگرش‌های‌ الهیاتی پسامدرن نیز بروز یافته و اندیشمندان بسیاری را به طرح دیدگاههایی متفاوت‌ نسبت به این نگرش واداشته است. پس از بررسی خاستگاه اصلی اندیشهٔ پسامدرن در دیدگاه کسانی همچون نیچه،هایدگر و دریدا و کلیدهای اصلی فکر آنها، نگرش‌های مختلف و متنوع الهیات پسامدرن در چهار جریان عمده که متاثر از خاستگاه‌های متفاوت هستند باز نموده و ارائه شده است.این چهار جریان متعلق به‌ تایلور،گریفین،ماریون و الهیات سلبی عرفانی مورد توجه هارت هستند که سایر نگرش‌ ها را به نحوی در خود منطوی دارند.سپس با ارزیابی بنیادهای فکری الهیات پسامدرن، خاستگاه غربی و پیشنیهٔ مسیحی آن باز نموده شده و در پژوهش نهایی،نسبت این‌ نگرش با الهیات اسلامی بررسی شده است. اگر تلاش برای نیل به معرفت مطلق‌ همان کنکاش برای مفاهیمی کاملا واضح و متمایز و برای حقایق کاملا یقینی باشد و فلسفه‌ نیز این تلاش را محور فعالیت خویش برای نیل به آن بداند،در آن صورت پسامدرنیسم به جای‌ اعلام مرگ خدا توسط نیچه،پایان فلسفه را عنوان بیانیه خویش قرار می‌دهد. اندیشمندان پسامدرن به صورت‌های مختلفی از خداوند سخن می‌گویند. الهیات پسامدرن همچون الهیاتی سلبی-عرفانی و دیدگاه کوین هارت با توجه به فلسفهٔ پسامدرنی هایدگر و دریدا، پرسشی را که الهیات پسامدرن مطرح می‌کند کاملا روشن است: یک گفتمان باید چگونه باشد که با اینکه گفتمانی الهیاتی است اما کاملا مراقب باشد تا از فرو غلطیدن در متافیزیک که محل تلاقی‌ای برای معرفت وجودی-الهیاتی،متافیزیک حضور و منطق‌ محوری است پرهیز کند؟ اما از آنجا که هایدگر و دریدا بر این توافق دارند که نمی‌ توانیم کاملا تصمیم بگیریم از متافیزیک گذر کرده و آن را دور اندازیم، چنین الهیات پسامتافیزیکی‌ای‌ رهایی موفقی از هر گرایش متافیزیکی نخواهد بود بلکه مبارزهٔ سختی علیه سرسپردگی به آن گرایش‌ها خواهد بود. در خصوص این رویکرد دو نکتهٔ اساسی وجود دارد که باید برای تحلیل این دیدگاه‌ها به آن توجه داشت: اول آنکه: دیدگاه پسامدرن واکنشی تاریخی در قبال آنچه در غرب مدرنیسم خوانده می‌شود بوده‌ است.

کتاب تبیین و ارزیابی دیدگاه ها در الهیات پسامدرن را به چه کسانی پیشنهاد می کنیم

کسانی که با تفکرات دین‌پژوهانهٔ غربی آشنایی دارند با خواندن این کتاب می‌توانند اطلاعات خوبی در زمینهٔ الهیات پسامدرن و الهیات پویشی کسب نمایند.

درباره دیوید ری گریفین

پروفسور دیوید ری گریفین، استاد بازنشسته فلسفه دین و الهیات دانشگاه کلارمونت ایالات‌متحده است. کتاب حاضر از آثار اوست. گریفین هم‌چنین آثار متعددی را در قالب مقاله، گزارش و کتاب در مورد یازده سپتامبر منتشر کرده است. «پرل هاربر جدید: سؤالاتی در خصوص دولت بوش و یازده سپتامبر»، «یازده سپتامبر و امپراتوری آمریکا: روشنفکران سخن می‌گویند» و «از قلم افتاده‌ها و با قلم اضافه شده‌های کمیسیون تحقیق ۱۱ سپتامبر» از جمله این آثار اوست که مخاطبان زیادی را در آمریکا و جهان با خود همراه کرده است.

درباره حمیدرضا آیت‌الهی

دکتر حمیدرضا آیت‌الهی مدرک کارشناسی را در رشتهٔ فیزیک کاربردی از دانشگاه تهران گرفت و سپس در همین دانشگاه به تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد رشتهٔ فلسفه پرداخت. وی مدرک دکترای فلسفهٔ خود را از دانشگاه آزاد بروکسل اخذ کرد.

او پژوهشگر ایرانی حوزه فلسفه، استاد گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی و مدیر سابق این گروه، رئیس انجمن علمی فلسفه دین ایران، رئیس سابق پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، مؤسس و مدیر عامل مجموعه آموزشی هدایت میزان، رئیس مؤسسه پژوهشی مطالعه و تدوین حکمت و معارف خواجه نصیر و عضو شورای اندیشه‌ورزی شبکه افق است.

از آثار دیگر دکتر حمیدرضا آیت‌الهی می‌توان به «جستارهایی در فلسفه و دین‌پژوهی تطبیقی»، «فلسفه دین»، «تاریخ فلسفه دین ۱۹۸۰–۱۸۷۵» (ترجمه)، «چالش‌های بنیادین ما در علم، دین و سیاست» و «مفاهیم و مسایل فلسفه دین» اشاره کرد.

بخشی از کتاب تبیین و ارزیابی دیدگاه ها در الهیات پسامدرن

جریان های عمده پسامدرن برخاسته از نگرش های چند فیلسوف است. از یک طرف نیچه جریانی پسامدرن ایجاد کرد و از طرف دیگر هایدگر با نقد خود از نگاه معرفت شناسانه مدرن نگرشی پسامدرن ایجاد نمود و در همان جریان اندیشه های کی یرکگور نیز منشأ نگرش های خاصی در پسامدرن گردید. اما با نگاه ساختارشکنانه دریدا پسامدرن در متن قرار گرفت. با نگاه به این سه جریان عمده و در قبال آن، نگرش های متفاوت الهیاتی بروز یافته است. با توجه به تنوع نگرش های الهیاتی پسامدرن ، در این مقاله سعی کرده ایم این نگرش‌ها را در چهار جریان عمده بازشناسیم و تحلیلی نو از آن‌ها ارائه کنیم. بدیهی است در کنار این چهار دیدگاه عمده ، که شاخصه‌های الهیات پسامدرن هستند، از سایر متفکرین این حوزه ها نیز سخن خواهیم آورد.

اولین دیدگاه نوع نا/ الهيات " مارک سی تیلوراست. او در صدد است تا مفهوم دینی را ورای تقابل ساده بین خداباوری و الحاد بیابد ولی این رویکرد او چرخشی عرفانی ندارد.

دومین قالب اندیشه الهیاتی متعلق به ژان لوک ماريون است. او می کوشد تا گفتمان الهیاتی را از افق های همه نظریات فلسفی در خصوص وجود، حتی تحلیل پسامدرنی هایدگر، از وجود برهاند.

سومین رویکرد دیدگاه پویشی گریفین، بنیانگذار « مرکز بررسی های جهان پسامدرن»، است. دیدگاه او متمایز از اندیشمندان قاره ای پسامدرن است. او نگاه ساختارشکنانه دریدایی را رد می کند. تلقی او از الهیات پسامدرن نوعی خداباوری طبیعت گرایانه است که همان گونه که متمایز از خداباوری ماوراء طبیعت گرایی الهیات ماقبل مدرن و مدرن اولیه است، به همان صورت نیز با ناخداباوري طبيعت گرایانه جهان بینی مدرن ثانویه نیز متفاوت است. چهارمین دیدگاه الهیات سلبی عرفانی است که به سنت دیونوسیوس مجعول و مایستر اکهارت تكیه می کند. این نگرش، که مورد تحلیل کوین هارت قرار گرفته است، تلفیقی از انکار جدی معرفت مطلق با معنایی الهیاتی است که ورای نفی‌های انتقادی فلسفه پسامدرن می‌اندیشد.

به هر حال این چهار رویکرد نگرش هایی الهیاتی را عرضه می دارند که از یک طرف بر لزوم توجه به الهیات در رویکرد پسامدرن تاکید می‌ورزد و از طرف دیگر رویکردهای سنتی پیشامدرن و رویکردهای مدرن (چه الهيات طبیعی مدرن اولیه و چه الحاد مدربي ثانویه) را رد می‌کنند و در معرض نقدهای خود قرار می‌دهند. برای یافتن رویکردی مناسب با این ویژگی ها ابتدا به تحلیل محورهای عمدهٔ اندیشه پسامدرنی می پردازیم.

کلیدواژه ها: