کتاب دیلمون پارسی، ایرانشناسی فرشوادگری؛ دیلمون پالوی، دوبیتی های دلدادگان روستایی

کتاب دیلمون پارسی، ایرانشناسی فرشوادگری؛ دیلمون پالوی، دوبیتی‌های دلدادگان روستایی به تحقیق و  گردآوری عبدالرحمان عمادی پژوهشی در حوزه ایران‌شناسی و زبان‌شناسی که است که به بررسی واژه‌های برجای مانده از پارسی دیلمی و پهلوی دیلمی و گیلکی در زبان و ادبیات فلکلوریک مردم منطقه فرشوادگر (سرزمین‌های هر دو سوی البرز کوه بزرگ از آذربایجان تا خراسان که یک سویش دریای خزر و سوی دیگرش جلکه مرکزی ایران است) پرداخته است.

 خواندن کتاب دیلمون پارسی، ایرانشناسی فرشوادگری؛ دیلمون پالوی، دوبیتی های دلدادگان روستایی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 پژوهشگران ایران‌شناسی، به ویژه زبان‌شناسی مخاطبان این کتاب‌اند.

بخشی از کتاب دیلمون پارسی، ایرانشناسی فرشوادگری؛ دیلمون پالوی، دوبیتی های دلدادگان روستایی

دیلمان خاصه: ناحیه میان طبرستان و جبال (منطقه قزوین و دشتبی) و گیلان و دریای خزران را از ده پاره جلگه‌ای در کنار دریا و ۳ پاره کوهستانی یاد کرده است که یک یک گزارشی جدا و آموزنده دارند. سپس گیلان را ناحیه میان دیلمان و جبال (ناحیه مرکزی و جلگه‌ای و دشتبی) و آذربادگان و دریای خزران شرح داده که یازده پاره آن در آن سوی سپیدرود در باختر و هفت پاره آن در این سوی سپیدرود در خاور جا دارند. نامهائی که از جغرافیای این جاها میدانسته، و بکار برده و وصفی که از مردم ۲۵ ناحیه بزرگ کرده از حیث پیشینه فرهنگی در جغرافیای تاریخی و پرمعنا بودن و دقت بسیار ارزشمندند. برخی از این نامها از آغاز تاریخ داستانی و باستانی ایران پیشینه کاربرد داشته‌اند. حدود و قلمرو دیلمان آن کتاب از خاور بباختر از دهستان قدیم که امروزه بخشی از آن جزء خاک ترکمن‌ها در ترکمنستان شده آغاز شده و از گرگان بسوی مازندران و طبرستان در شمال و قومش و دامغان و سمنان و بسطام در سوی دامنه جنوبی البرز قدیم کشیده شده، همه طبرستان و مازندران و رویان و گیلان خاوری (بیه‌پیش) و گیلان باختری (بیه‌پس) و همه کوهستانِ دماوند و رویان و اشکور بالا و اشکور پایین و رودبارهای کنار شاهرود و الموت و فاراب و دیلمان را تا استراب و خان بلی در نزدیکی لنکران و نیز کوهستان طالش و طارم را، در بر میگرفته است. و همه کوهستان بزرگ البرز قدیم یا (هَرَه بُرزئیتی) اوستائی، از آذربایجان تا خراسان را بنام کوه دیلمان نامیده است. چنانکه در نقشه جغرافیائی ابوزید بلخی و نقشه‌های جغرافیائی مسالک و ممالک استخری و صورت الارض خوارزمی و کتاب صورة‌الارض ابن حوقل، سراسر کوه البرز قدیم که چون داس و هلالی دیواره بلند جنوب دریای خزر را در برگرفته، بنام (دیلمان) نوشته شده است. نویسنده کتاب (اندر صفت زمین (= حدودالعالم)) در شرح سرزمین‌های (جبال و شهرهای وی) که سپاهان ـ خان لنجان ـ جودیکان ـ کرج (کرج ابودلف) ـ بروگرد ـ رامن ـ کرج رودراور ـ نهاوند ـ لیشتر ـ صمیره ـ دینور ـ زنگان ـ اوهر ـ قزوین ـ طالقان ـ خوار ـ ری ـ ساوه ـ قم ـ کاشان، را نام برده و استان مرکزی ایران را در برمیگیرد، حدود این (جبال) را چنین نوشته: «سخن اندر ناحیت جبال و شهرهای وی: ناحیتیست مشرق وی بعضی از حدود پارس است و بعضی از بیابان کرکس کوه و بعضی از خراسان ـ و جنوب وی حدود خوزستان است ـ و مغرب وی بعضی از حدود عراقست و بعضی از حدود آذربادگان و شمال وی کوه دیلمان است.» (ص ۱۳۹ ـ ۱۴۰) بنابراین همه کوهستان البرز قدیم از آذربایجان تا خراسان و دامنه‌های آن در دو سوی جنوب و شمال و جلگه کناره دریای خزر از دهانه رودخانه اترک تا دهانه رود ارس، دیلمان، بمعنی: کلّی آن شناخته میشد. دیلمانی که خود نویسنده کتاب، با دقت و درستی چنین وصف کرده:

«سخن اندر ناحیت دیلمان و شهرهای وی: ناحیتی بسیار است ـ با زبانها و صورتهای مختلف. کی بناحیت دیالم بازخوانند. مشرق این ناحیت خراسان است. و جنوبش شهرهای جبالست و مغربش حدود آذربادگان است و شمالش دریای خزران است و...» (ص ۱۴۳). آنچه که برای پهلویهای دیلمی یا فارسی دیلمی گواه میتواند بود، عبارتِ (با زبان‌های مختلف) است که براستی هم چنین بوده و هست.